ყირიმის სახანო
ყირიმის სახანო (ყირიმ. Qırım Hanlığı; რუს. Крымское ханство; უკრ. Кримське ханство; თურქ. Kırım Hanlığı) — ყირიმის თათართა სახელმწიფო 1441–1783 წლებში. ეს იყო ყველაზე ხანგრძლივი თურქული სახანო, რომელიც ოქროს ურდოს შემდეგ არსებობდა. მის სათავეში იდგნენ გირეის დინასტიის წარმომადგენლები. დინასტიის ფუძემდებელი, ჰაჯი I გირეი, ჩინგიზ-ყაენის უფროსი ვაჟის, ჯუჩის პირდაპირი შთამომავალი იყო. სახანოს ეჭირა ტერიტორიები დუნაისა და დნეპრს შორის. მოიცავდა ასევე თანამედროვე კრასნოდარის მხარის უდიდეს ნაწილსა და ბესარაბიას. ქვეყნის ძირითადი რელიგია იყო სუნიტური ისლამი, მაგრამ სხვა სარწმუნოებები არ იდევნებოდა.
| ყირიმის სახანო قريم يورتى Qırım Yurtu ოსმალეთის იმპერიის ვასალი (1478–1774) რუსეთის იმპერიის ვასალი (1774–1783) | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 ყირიმის სახანო 1502 წელს | |||||||
| დედაქალაქი | ჩუფუტ-კალე (1441–1490-იანები) სალაჩიკი (1490-იანები–1532) ბახჩისარაი (1532–1783) | ||||||
| ენა | ყირიმული თათრული ოსმალური | ||||||
| რელიგია | ისლამი | ||||||
| ფართობი | 52 200 კმ² | ||||||
| მმართველობის ფორმა | მემკვიდრეობითი მონარქია | ||||||
| დინასტია | გირეი | ||||||
| ხანი | |||||||
| - 1441–1466 | ჰაჯი I გირეი (პირველი) | ||||||
| - 1777–1783 | შაჰინ-გირეი(ბოლო) | ||||||
| დღეს მისი ტერიტორიაზე მდებარეობს |  უკრაინა,  მოლდოვა,  რუსეთი
| ||||||
ისტორია რედაქტირება
1239 წელს ყირიმი დაიკავეს მონღოლებმა. მათ მოშალეს სამიწათმოქმედო მეურნეობა და დაიმორჩილეს ყირიმის მოსახლეობა. XIII-XIV საუკუნეების მიჯნაზე ყირიმში შეიქმნა საგანგებო სამეფისნაცვლო, რომლის ცენტრი გახდა სტარი-კრიმი. 1433 წელს ჰაჯი I გირეიმ ლიეტუვის დიდი სამთავროს მხარდაჭერით შექმნა ოქროს ურდოსგან დამოუკიდებელი სახანო. სახანოში შევიდა ქვემო დნესტრისპირეთიც. ხან მენლი I გირეის დროს ყირიმში შეიჭრა ოსმალეთის იმპერია, რომელმაც დაანგრია გენუელთა სავაჭრო კოლონიები ყირიმში. 1478 წლიდან ყირიმის სახანო ოფიციალურად გახდა ოსმალეთის ვასალი. XVI-XVII საუკუნებში ყირიმელი დიდი ფეოდალები თავს ესხმოდნენ რუსეთის, უკრაინის და პოლონეთის ტერიტორიებს, იტაცებდნენ ტყვეებს და მიჰქონდათ ნადავლი. რამდენჯერმე დაესხნენ თავს მოსკოვსა და ტულას. რუსეთის სამეფოს მთავრობამ მოაწყო თავდაცვის ხაზი, მაგრამ ვერ აღკვეთა ყირიმელ თათათა თავდასხმები. 1687-1689 წლებში მოეწყო ყირიმის ლაშქრობები, მაგრამ უშედეგოდ. 1774 წელს ქუჩუქ-კაინარჯის ზავით ყირიმის სახანო ოსმალეთს ჩამოშორდა და რუსეთის მფარველობაში შევიდა. 1783 წელს რუსეთის იმპერიამ მისი ანექსია მოახდინა.
იხილეთ აგრეთვე რედაქტირება
ლიტერატურა რედაქტირება
- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 653.
- Дворец крымских ханов в Бахчисарае დაარქივებული 2008-08-28 საიტზე Wayback Machine.
- В. Е. Возгрин ИСТОРИЧЕСКИЕ СУДЬБЫ КРЫМСКИХ ТАТАР დაარქივებული 2004-06-10 საიტზე Wayback Machine.
- О. Гайворонский «Созвездие Гераев. Краткие биографии крымских ханов» დაარქივებული 2007-03-18 საიტზე Wayback Machine.
- Базилевич В. М. Из истории московско-крымских отношений в первой половине XVII века. Киев.: 1914.
- Бантыш-Каменский Н. Н. Реестр делам крымского двора с 1474 по 1779 год
- Смирнов В. Д. Крымское ханство под верховенством Оттоманской Порты в XVIII в. до присоединения его к России