ღრუბელა (სოკო)

ღრუბელა
	;
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	სოკოები
განყოფილება:	ბაზიდიუმიანი სოკოები
კლასი:	აგარიკომიცეტები
რიგი:	ფირფიტოვანნი
ოჯახი:	ტრიქოლომასებრნი
გვარი:	ლეპისტა
სახეობა:	ღრუბელა
ლათინური სახელი
	Lepista sordida (Schumach.) Singer (1951)
NCBI	123925
EOL	191246
MB	299524

ღრუბელა, ასევე ცნობილია როგორც მელნისძირა და მელანო^[1] (ლათ. Lepista sordida) — ლეპისტას გვარის სოკო ტრიქოლომასებრთა ოჯახისა.

კარგი ხარისხის საჭმელი სოკოა,^[2] რომლის გავრცელების არეალი მოიცავს ჩრდილოეთ ამერიკას, ცენტრალურ ამერიკას, ევროპას, ავსტრალიასა და აზიას. 1951 წელს როლფ ზინგერის მიერ გადაყვანილი იქნა ლეპისტას გვარში.^[3]

სოკო პირველად აღწერა დანიელმა მიკოლოგმა და ბოტანიკოსმა კრისტიან ფრიდრიხ შუმახერმა 1803 წელს როგორც Agaricus sordidus.

აღწერა

სოკოს ქუდის დიამეტრი — 3-8 სმ, ხორციანი, სადა ზედაპირით, ჰიგროფანური, თავდაპირველად ნახევარსფეროსებრი, შემდეგომში ამოზნექილი, ცენტრში ჩაჭყლეტილი, ზოგჯერ ბორცვაკით, კიდეები შეკეცილი, მურა-მოლურჯო, მონაცრისფრო-მურამდე.^[1]

ჰიმენოფორი — ფირფიტებიანი, ფირფიტები ხშირი, ვიწრო, თხელი, შეზრდილი, ზოგჯერ ოდნავ დაღმავალია, მურა-მოლურჯო, შემდგომში უფერულდება.

სოკოს ფეხის სიგრძე — 3-6 სმ, სისქე — 0,9-1,5 სმ, ცილინდრული, მთლიანი, სიგრძივ ბოჭკოვანია, ყავისფერ-მურა-მოლურჯო.^[1]

რბილობი — მონაცრისფრო-მოლურჯო. გაშრობის შემდეგ თეთრი, განსაკუთრებული სუნის გარეშე. სუსტად განოხატული გემოთი.^[4].

სპორები — 6-7x3,5-4 მკმ, ელიფსისებრი, ხორკლიანი, უფერული.

გავრცელება და ეკოლოგია

საპროტროფია.^[5] იზრდება ნიადაგზე — მინდვრებში, მდელოებზე, ტყის პირებში, ბაღებში, ბოსტნებსა და კომპოსტებზე. ხშირად ქმნის „ქაჯის წრეს“.^[6]

გავრცელების არეალი მოიცავს ჩრდილოეთ ამერიკას, ცენტრალურ ამერიკას, ევროპას, ავსტრალიასა და აზიას (იაპონია, კორეა და ტაივანი).^[7] მისი არსებობა დადასტურებულია აგრეთვე სამხრეთ ამერიკაში.^[8]

სეზონი — ზაფხულიდან შემოდგომამდე.

მსგავსი სახეობები

იისფერა (ლათ. Lepista nuda) — ზომით უფრო დიდი და მეწამული შეფერილობის.^[4]

სამეცნიერო სინონიმები

Lepista sordida var. lilacea (Quél.) Bon (1980)
Lepista sordida var. obscurata (Bon) Bon (1980)
Lepista sordida var. ianthina Bon (1979)
Rhodopaxillus sordidus f. obscuratus Bon (1970)
Lepista nuda var. sordida (Schumach.) Maire (1916)
Melanoleuca sordida (Schumach.) Murrill (1914)
Rhodopaxillus sordidus (Schumach.) Maire (1913)
Gyrophila nuda var. lilacea Quél. (1888)
Tricholoma sordidum (Schumach.) P. Kumm. (1871)
Agaricus sordidus Schumach. (1803)

გალერეა

ლიტერატურა

ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 123, ISBN 99940-856-1-1.

რესურსები ინტერნეტში

შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „ღრუბელა“ ვიკისაწყობში.
ღრუბელა MycoBank-ზე (ინგლისური)
ღრუბელა Index Fungorum-ზე (ინგლისური)

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ნახუცრიშვილი, 2006, გვ. 123
↑ Till R. Lohmeyer, Kũnkele (2006). Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa. ISBN 978-1-40547-937-0.
↑ Index Fungorum en. ციტირების თარიღი: 2020-05-13.
↑ ^4.0 ^4.1 Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa. ISBN 978-83-245-9550-1.
↑ Władysław Wojewoda (2003). Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. ISBN 83-89648-09-1.
↑ Choi JH, Fushimi K, Abe N, Tanaka H, Maeda S, Morita A, Hara M, Motohashi R, Matsunaga J, Eguchi Y, Ishigaki N, Hashizume D, Koshino H, Kawagishi H (2010). „Disclosure of the "fairy" of fairy-ring-forming fungus Lepista sordida“. ChemBioChem. 11 (10): 1373–37. doi:10.1002/cbic.201000112. PMID 20486242.
↑ Discover Life Maps. ციტირების თარიღი: 2014-09-01.
↑ Morphological and cytochemical characterization of spores and gills of Lepista sordida (Fungi: Basidiomycota). ციტირების თარიღი: 2014-08-23.

[ნახუცრიშვილი—2006——123-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ნახუცრიშვილი, 2006, გვ. 123

[griz-2] Till R. Lohmeyer, Kũnkele (2006). Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa. ISBN 978-1-40547-937-0.

[if-3] Index Fungorum en. ციტირების თარიღი: 2020-05-13.

[wag-4] 4.0 ^4.1 Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa. ISBN 978-83-245-9550-1.

[checklist-5] Władysław Wojewoda (2003). Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. ISBN 83-89648-09-1.

[Choi2010-6] Choi JH, Fushimi K, Abe N, Tanaka H, Maeda S, Morita A, Hara M, Motohashi R, Matsunaga J, Eguchi Y, Ishigaki N, Hashizume D, Koshino H, Kawagishi H (2010). „Disclosure of the "fairy" of fairy-ring-forming fungus Lepista sordida“. ChemBioChem. 11 (10): 1373–37. doi:10.1002/cbic.201000112. PMID 20486242.

[7] Discover Life Maps. ციტირების თარიღი: 2014-09-01.

[a-8] Morphological and cytochemical characterization of spores and gills of Lepista sordida (Fungi: Basidiomycota). ციტირების თარიღი: 2014-08-23.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]