ულან-ბატორი

ულან-ბატორი, ულაანბაატარი (მონღ. Улаанбаатар) — მონღოლეთის დედაქალაქი და უმსხვილესი ქალაქი. ქვეყნის მთავარი პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული ცენტრი. გაშენებულია ტოლის (მდინარე სელენგის აუზი) ხეობაში, 1300-1350 მეტრ სიმაღლეზე.

ქალაქი
ულან-ბატორი Улаанбаатар
დროშა გერბი
ქვეყანა	მონღოლეთი
კოორდინატები	47°55′00″ ჩ. გ. 106°55′00″ ა. გ.
დაარსდა	1639
ადრეული სახელები	ორგოო, იხ-ხურეე, ნიისლელ-ხურეე
ფართობი	4,704.4 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	1,350 მ
მოსახლეობა	1,044,500 კაცი (2008)
სიმჭიდროვე	222 კაცი/კმ²
სასაათო სარტყელი	UTC+8
სატელეფონო კოდი	+976 (0)11
საფოსტო ინდექსი	210 xxx
საავტომობილო კოდი	УБ_ და УН_
ოფიციალური საიტი	ulaanbaatar.mn
ულან-ბატორი ვიკისაწყობში

ეტიმოლოგია

ულან-ბატორი ტრადიციული მონღოლური დამწერლობით.

ულან-ბატორს თავისი ისტორიის განმავლობაში მრავალი სახელი მიენიჭა. 1911 წლამდე ოფიციალური სახელწოდება ნომიინ ხურეე (მონღოლური: Номын хүрээ) და იხ ხურეე ( Их Хүрээ; სიტყვასიტყვით „დიდებული დასახლება“). მას ასევე ეწოდებოდა ბოგდიინ ხურეე (Богдын Хүрээ, სიტყვასიტყვით დიდებული წმინდა ხანის მონასტერი). სხვა სახელწოდებები მოიცავდა და ხიურეე (Да Хүрээ, „დიდებული“). ქალაქი მოიხსენიებოდა, როგორც ხიურეე (დიდებული). დასავლურ ენებზე, იმ დროს ქალაქს ყველაზე ხშირად უწოდებდნენ ურგას (Өргөө, „სასახლე“).

დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, 1911 წელს, როგორც საერო მთავრობამ, ასევე ბოგდ-ხანის სასახლემაც, ქვეყნის სახელი შეიცვალა და ნიისლელ ხიურეე (ᠨᠡᠶᠢᠰᠯᠡᠯ ᠬᠦᠷᠢᠶᠡᠨ; Нийслэл Хүрээ, „დედაქალაქი ბანაკი“). უწოდა.

1924 წელს, როდესაც ქალაქი მონღოლეთის რესპუბლიკის ოფიციალური დედაქალაქი გახდა, მისი სახელი კიდევ ერთხელ შეიცვალა და ულაანბაატარი გახდა. (Ulaganbagatur, სიტყვასიტყვით „წითელი გმირი“). 1924 წელს, დელეგატთა უმრავლესობამ გამოთქვა სურვილი, რომ ქალაქის სახელი ბაატარ ხოტით შეცვლილიყო, რაც გმირ ქალაქს ნიშნავს. თუმცა, კომუნისტური ინტერნაციონალის საბჭოთა აქტივისტის, ტურარ რისკულოვის ზეწოლის შედეგად, ქალაქს ულაანანბაატარ ხოტი („წითელი გმირის ქალაქი“) შეარქვეს.

ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში ულაანბატარი ცნობილი იყო როგორც ურგა ან ხიურე 1924 წლამდე, ამის შემდეგ გამოიყენება ულან-ბატორი. რომელიც მონღოლეთში გამეფებული რუსული მართლწერით იყო განპირობებული. იმ პერიოდში, როდესაც მონღოლეთი ლათინურ დამწერლობას იყენებდა, ქალაქის სახელწოდება ულაანბატაარ კოტო იყო. დღეს ინგლისურად მოსაუბრეები ქალაქს ხშირად იუ ბის (UB) უწოდებენ.

ისტორია

ულან-ბატორი დაარსდა 1639 წელს, როგორც მონღოლეთში ლამაისტური ეკლესიის მეთაურის რეზიდენცია და ეწოდა ორგოო. 1706 წლიდან ეწოდებოდა იხ-ხურეე (დიდი მონასტერი), ხოლო 1911 წლიდან — ნიისლელ-ხურეე (დედაქალაქის მონასტერი). XVIII საუკუნის II ნახევრიდან იხ-ხურეე მანჯურიის ამბანიის (მეფის ნაცვლის) რეზიდენცია და გარე მონღოლეთის ადმინისტრაციული ცენტრი იყო. 1911-1915 წწ. ნიისლელ-ხურეე იყო მონღოლეთის ფეოდალურ-თეოკრატიული სახელმწიფოს დედაქალაქი, 1915 წლიდან — ავტონომიური გარე მონღოლეთის მთავარი ქალაქი. 1919 წლის ნოემბერში დაიკავეს ჩინეთის ჯარებმა, ხოლო 1921 წელს რუსეთის თეთრგვარდიელთა ჯარის ნაწილებმა. 1921 წლის 6 ივლისს გაათავისუფლა მონღოლეთის სახალხო არმიამ. 1924 წლის ნოემბერში ნიისლელ-ხურეეს ეწოდა ულან-ბატორი და მონღოლეთის სახალხო რესპუბლიკის დედაქალაქი გახდა.

გეოგრაფია

ულან-ბატორი მდებარეობს ზღვის დონიდან დაახლოებით 1,350 მეტრის (4,430 ფუტი) სიმაღლეზე, მონღოლეთის ცენტრიდან ოდნავ აღმოსავლეთით მდინარე ტუულზე. ულან-ბატორის სამხრეთით 2,250 მეტრის სიმაღლის (7,380 ფუტი) ტყით დაფარული მთა მდებარეობს, რომელიც ბუნებრივ საზღვარს ქმნის ველის ზონისა და ტყე-სტების ზონებს შორის.

ქალაქი ასევე არის ასევე მსოფლიოში ერთ-ერთი უძველესი ნაკრძალი, რომელიც დაცულია კანონით მე-18 საუკუნიდან. ულაანბატაარის მიმდებარე მთების ტყეები შედგება მარადმწვანე ფიჭვებისგან და ბუჩქებისგან, ხოლო მდინარე ტუულის მიმდებარე ტყე შედარებით ფართოფოთლოვანი ტყეებითაა დაფარული. ულან-ბატარი მდებარეობს დაახლოებით იგივე განედზე, სადაც მდებარეობენ ქალაქები: ვენა, მიუნხენი, ორლეანი და სიეტლი. ასევე ის მდებარეობს იგივე გრძედზე, რომელზედაც მდებარეობს ჰანოი, ჯაკარტა და ჩუნცინი.

ქალაქის პანორამული ხედი

კლიმატი

მისი ზღვის დონიდან მაღლა მდებარეობიდან გამომდინარე, მისი ნებისმიერი სანაპიროდან ასობით კილომეტრში მდებარეობიდან და ციმბირის ანტიციკლონის ზემოქმედებიდან გამომდინარე, ულაანბატაარი არის ყველაზე ცივი ეროვნული დედაქალაქი მსოფლიოში.

ქალაქში ცივი, ნახევრად უდაბნოს კლიმატია. ის სუბარქტიკური კლიმატიდან არც თუ ისე შორს მდებარეობს. მასთან ახლოსვეა თბილ-ზაფხულიანი ნოტიო კონტინენტური კლიმატი.

ქალაქში არის მოკლე, თბილი ზაფხული და გრძელი, მწარედ ცივი და მშრალი ზამთარი. ყველაზე ცივი თვე იანვარია. ჩვეულებრივ, მზის ამოსვლამდე, ტემპერატურაა −36 – დან -40 ° C –მდე (-32.8 და -40.0 ° F) ეცემა. წლიური ნალექების უმეტესობა, რომელთა მთლიანი რაოდენობა 267 მილიმეტრს (10.51 ინსტალტით) წარმოადგენს მაისიდან სექტემბრამდე მოდის. ყველაზე მაღალი დაფიქსირებული ნალექები ქალაქში იყო 659 მილიმეტრი ან 25.94 ინჩია ბოგდ ხან უულის მთაზე, ხურელტოგოოტის ობსერვატორიის მიმდებარე ტერიტორიაზე. ულაანბატაარს აქვს საშუალო წლიური ტემპერატურა −0.4 ° C ან 31.3 ° F, რის გამოც ის მსოფლიოში ყველაზე ცივ დედაქალაქად ითვლება (იგივე შედეგი აქვს ნუუკს, გრენლანდიაში, თუმცა გრენლანდია დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ არ ითვლება). ულანანბატარის წლიური საშუალო მაჩვენებელი შემცირებულია მისი ცივი ზამთრიდან გამომდინარე, თუმცა ის მნიშვნელოვნად თბილია აპრილის ბოლოდან ოქტომბრის დასაწყისამდე პერიოდში. ქალაქი მრავალწლოვანი მზრალობის ზონაში მდებარეობს, რაც ნიშნავს იმას, რომ მშენებლობა ძალიან რთულია. გარეუბნების მაცხოვრებლები ცხოვრობენ ტრადიციულ იურტებში, რომლებიც ნიადაგში არ იშლებიან. ქალაქში დაფიქსირებული ყველაზე დაბალი ტემპერატურა -42.2 ° C-ია (−44.0 ° F), რომელიც 1957 წლის იანვარსა და თებერვალში დაფიქსირდა. უმაღლესი ტემპერატურა კი 1988 წელს, ივლისში დაფიქსირდა, რომელიც 39.0 ° C-ს (102.2 ° F) შეადგენდა.

ადმინისტრაციული დაყოფა

ულან-ბატორის ადმინისტრაციული დაყოფა

ულაანბატაარი ცხრა უბნად (დიუიურეგებად) იყოფა: ბაგანუურ, ბაგახანგაი, ბაიანგოლ, ბაიანზიურხ, ჩინგელტეი, ხან უულ, ნალაიხ, სონგინო ხაირხან და სიუხბაატარ. თითოეყული უბანი, თავის მხრივ, ხოროოებად იყოფა, რომელთა მთლიანი რიცხვიც 173-ს შეადგენს. დედაქალაქს მართავს დედაქალაქის მოქალაქეთა წარმომადგენლების ხურალი (ქალაქის საბჭო) რომელიც 45 წევრისაგან შედგება და ოთხ წელში ერთხელ ირჩევა. მონღოლეთის პრემიერ მინისტრი დედაქალაქის გუბერნატორსა და ულანანბატარის მერს თანამდებობაზე ნიშნავს 4 წლის ვადით, საკრებულოს წარდგინებით.

ქალაქის შემადგენელი ცენტრალური უბანი საბჭოთა კავშირის სტილში აშენდა 1940- 1950- იან წლებში. ის გარშემორტყმულია და ერწყმის საცხოვრებელი ბეტონის კოშკებსა და დიდ უბნებს. ბოლო წლების განმავლობაში,შენობების მრავალი სართული შეიცვალა და განახლდა მცირე ზომის მაღაზიებისთვის, აშენდა მრავალი ახალი კორპუსი - ზოგი უკანონოდ, რადგან ზოგიერთმა კომპანიამ ააგო შენობები იურიდიული ლიცენზიების / ნებართვების გარეშე აკრძალულ ადგილებში.

ეკონომიკა

მონღოლეთის უმსხვილესი კორპორაციების და კონგლომერატების თითქმის ყველა სათავო ოფისები ულაანბატაარში მდებარეობს. 2017 წელს უკან- ბატორს ჰყავდა 5 მილიარდერი და 90 მულტიმილიონი, რომელთა წლიური შემოსავალი 10 მილიონ დოლარზე მეტი იყო. [1][2] მიუხედავა იმისა, რომ მონღოლური კომპანიების უმრავლესობა საერთაშორისო საქმიანობებს არ ეწევა, ისინი ქვეყნისთვის ძალიან გავლენიან კომპანიებს წარმოადგენენ. ულან- ბატორი (ურგა) იყო მნიშვნელოვანი ადგილი, სადაც ერის ეკონომიკური ისტორია და სიმდიდრე შექმნა. ზამთრისა და ზაფხულის საძოვრებს შორის მომთაბარე მწყემსების უაღრესად მობილური ცხოვრების წესისგან განსხვავებით, ურგაში ზანაბაზარის რეზიდენცია მდებარეობდა 15 წლის განმავლობაში, 1640 – დან 1654 წლამდე, სანამ ზანაბაზარმა ის აღმოსავლეთით სარადაგის მთის ძირში, ხენის მთებში არ გადაიტანა.

როგორც მონღოლეთის მთავარი ინდუსტრიული ცენტრი, ულლანბაატარი აწარმოებს მრავალფეროვან სამომხმარებლო საქონელს [3] და პასუხისმგებელია მთელი მონღოლეთის მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) დაახლოებით ორ -მესამედზე. სამთო საქმიანობა ულანანბატარის მშპ-ის სიდიდით მეორე წვლილს, 25% -ს შეადგენს. ქალაქის ჩრდილოეთით არის რამდენიმე ოქროს მაღარო, მათ შორის გამორჩეულია ბოროოს ოქროს მაღარო, რასაც ხელი უცხოური ინვესტიციების ზრდამ შეუწყო. 2008 წლის ფინანსური კრიზისის დროს მთლიანი შიდა პროდუქტის შესამჩნევი ვარდნის ფონზე,ოქროს მოპოვების მნიშვნელობა შეამცირეს [4] და ეკონომიკა დივერსიფიკაციისკენ დაიძრა.

ღირსშესანიშნაობები

ტურისტული სააგენტოების უმრავლესობა მომხმარებლებს, ულან- ბატორში მოგზაურობისას განდანტეგჩინლენის მონასტრის მონახულებას ურჩევენ. დიდი იანრაისგის ქანდაკებით, ზაისანის მემორიალის სოციალისტური ძეგლის კომპლექსით, თავისი შესანიშნავი ხედით ქალაქზე, ბოგდ-ხანის ზამთრის სასახლით, სიუხბაათარის მოედნითა და მიმდებარე ჩოიჯინ ლამას ტაძრით.

ქალაქში მდებარეობს რამდენიმე მუზეუმი, რომელთაგან განსაკუთრებით ცნობილია მონღოლეთის ეროვნული მუზეუმი და ზანაბაზარის სახვითი ხელოვნების მუზეუმი. ყოველდღიური მოგზაურობის პოპულარული ადგილებია გორხი-ტერელჯის ეროვნული პარკი, მანზუშირის მონასტრის ნანგრევები.

გორხი-ტერელჯის ეროვნული პარკი

ამჟამად ულანანბატარს აქვს სამი დიდი კინოთეატრი, ერთი თანამედროვე სათხილამურო კურორტი, ორი დიდი დახურული სტადიონი, რამდენიმე დიდი მაღაზია და ერთი დიდი გასართობი პარკი. საკვები, გასართობი და დასვენების ადგილები სტაბილურად იზრდება მრავალფეროვნებით. ქალაქში გახსნილია საერთაშორისო სწრაფი კვების ობიექტებიც.

ქალაქში უმაღლს შენობას ბლუ სქაი თაუერი წარმოადგენს, რომლის სიმაღლეც 105 მეტრია. დაგეგმილია 309 მეტრი სიმაღლის (1,014 ფუტი) კოშკის სახელწოდებით მორინი ხუურის კოშკის , მშენებლობა, რომელიც ცენტრალური სტადიონის გვერდით აშენდება.

ტაძრები

აღსანიშნავ ძველ მონასტრებს შორისაა ჩოჯინ ლამის მონასტერი, ბუდისტური მონასტერი, რომლის მშენებლობაც 1908 წელს დასრულდა. ის მონღოლთა მონასტრების განადგურების პერიოდში განადგურებას გადაურჩა, როდესაც მუზეუმად გადაკეთდა 1942 წელს.

კიდევ ერთია განდანის მონასტერი, რომელიც XIX საუკუნით თარიღდება. მისი ყველაზე ცნობილი ღირსშესანიშნაობაა 26,5 მეტრი სიმაღლის ოქროს ქანდაკება მიგჯიდ ჯანრაისიგ. ეს მონასტრები მონღოლეთში იმ მცირერიცხოვანთა რიცხვშია, რომლებიც ხორლოგინი ჩიბალანსის მიერ მონღოლური მონასტრების განადგურების დროს გადარჩნენ.

მონღოლეთის ეროვნული სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლი

ხელოვნება და კულტურა

ულან-ბატორს გააჩნია ტრადიციული და დასავლური სტილის თეატრების ნაზავი, რომლებიც მსოფლიო დონის სპექტაკლებს ქმნიან. ტრადიციული ფოლკლორის შემსრულებლების დიდი ნაწილი რეგულარულად თამაშობენ მთელ მსოფლიოში, მათ შორის ნიუ იორკში, ლონდონსა და ტოკიოში. ულანანბატარის ოპერის სახლი, რომელიც ქალაქის ცენტრში მდებარეობს, კონცერტებსა და მუსიკალურ წარმოდგენებს მასპინძლობს.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 133.

სქოლიო

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ულან-ბატორი