ტიან-შანი
ტიან-შანი (ჩინ. 天山山脈, Tiānshān, უიღ. تەڭرىتاغ, Тәңри тағ, ყაზ. Тәңір шыңы) — მთათა სისტემა ცენტრალურ აზიაში, ყაზახეთის, უზბეკეთის, ყირგიზეთისა და ჩინეთის საზღვარზე. დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ გადაჭიმულია 2450 კმ-ზე. ტიან-შანის სისტემაში შედის 30-ზე მეტი მწვერვალი, რომელთა სიმაღლე 6000 მეტრზე მეტია. მის ყველაზე მაღალ მწვერვალად ითვლება ჟენიშ-ჩოქუსუ (7439 მ), რომელიც მდებარეობს ჩინეთისა და ყირგიზეთის საზღვარზე. სიმაღლით მეორე მწვერვალია ხან-თენგრის პიკი (6995 მ). ჩრდილოეთით ბოროჰოროს ქედით უერთდება ჯუნღარის ალათაუს, სამხრეთით, ჰისარ-ალაის სისტემით — ალაის ქედს. გამოიყოფა შემდეგი ოროგრაფიული ერთეულები: ჩრდილოეთი ტიან-შანი, დასავლეთი ტიან-შანი, შიგა ტიან-შანი და აღმოსავლეთი ტიან-შანი, რომელშიც მთათა ორი სარტყელია: ჩრდილოეთი სარტყელი და სამხრეთი სარტყელი. აღმოსავლეთ ტიან-შანის მთისწინეთში არის ტურფანის ქვაბული და ხამის ღრმული. ტიან-შანის სიმაღლე უმთავრესად 4000-5000 მ-ია. მაღალმთიან ზონაში მყინვარული რელიეფი და მძლავრი გამყინვარებაა. აქ არის მყინვარები: სამხრეთი ინილჩექი და ჩრდილოეთი ინილჩექი. 3200-3400 მ-ის ზევით მარადი მზრალობაა. ტიან-შანის ქედებს შორის მოქცეული ვრცელი ქვაბულების ნაწილი ტბებს უკავია, რომელთაგან აღსანიშნანია ტბა ისიქ-ქოლი.
| ტიან-შანი | |
|---|---|
 ხან-თენგრი | |
| კოორდინატები: 42°02′ ჩ. გ. 80°08′ ა. გ. / 42.033° ჩ. გ. 80.133° ა. გ. | |
| ქვეყანა |  ყირგიზეთი ყაზახეთი ტაჯიკეთი უზბეკეთი ჩინეთი
|
| უმაღლესი წერტილი | გამარჯვების პიკი |
| სიმაღლე | 7439 მ |
| სიგრძე | 2450 კმ |
  | |
|
მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი № 1414 ინგლ. • რუს. • ფრ. |
|
|
მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი № 1490 ინგლ. • რუს. • ფრ. |
ტიან-შანის მთები ორჯერ შეიტანეს იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიაში: პირველად 2013 წელს სინძიანის ტიან-შანი (აღმოსავლეთი ნაწილი, ჩინეთი)[1], ხოლო 2016 წელს დასავლეთი ტიანშანი (უზბეკეთი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი)[2].
ლიტერატურა
რედაქტირება- Тянь-Шань в книге: Н. А. Гвоздецкий, Н. И. Михайлов. Физическая география СССР. М., 1978;
- Чупахин В. М., Физическая география Тянь-Шаня, А.-А., 1964.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- ტიან-შანი — სტატია დიდი რუსული ენციკლოპედიიდან (რუსული)
- ტიან-შანი — სტატია ენციკლოპედია ბრიტანიკიდან (ინგლისური)