სამხრეთი პოლუსი

სამხრეთი პოლუსი/სამხრეთი გეოგრაფიული პოლუსი — წერტილი, სადაც დედამიწის ბრუნვის წარმოსახვითი ღერძი კვეთს მის ზედაპირს სამხრეთ ნახევარსფეროში. დედამიწის ზედაპირის ნებისმიერი სხვა წერტილი სამხრეთი პოლუსის მიმართ ყოველთვის ჩრდილოეთით მდებარეობს. განლაგებულია პოლარული პლატოს ფარგლებში, 2800 მ სიმაღლემდე. ყინულების სისქე სამხრეთი პოლუსის რაიონში 2840 მეტრია. პოლუსის სიახლოვეს მდებარეობს სამხრეთი მაგნიტური ველი.

1819 წლის 31 მარტს კრუზენშტერმა საზღვაო მინისტრს დე ტრავერს გაუგზავნა წერილი პოლარული წყლების გამოკვლევის შესახებ,^[1] სადაც კრუზენშტერნი აღნიშნავდა, რომ საჭიროა ორი ექსპედიციის მომზადება, ერთი — ჩრდილოეთის, ხოლო მეორე — სამხრეთის მიმართულებით. თითოეულ ექსპედიციაში დაგეგმილი იყო ორ-ორ გემის ჩართვა. განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობდა სამხრეთი პოლუსისკენ მგზავრობას, რომელიც განხორციელდა 1819-1821 წლებში ბელინსჰაუზენისა და ლაზარევის მიერ, რის ხარჯზეც გამოვლინდა კონტინენტი ანტარქტიდა, თუმცა სამხრეთი კონტინენტის საზღვრებისა და გეოლოგიის შესახებ წარმოდგენები ბუნდოვანი იყო XIX საუკუნის ბოლომდე.

1839-1843 წლებში ჯეიმზ კლარკ როსი აწარმოებდა ანტარქტიდის კვლევას. შედეგად აღმოაჩინა ზღვა და შელფური მყინვარი. 1841 წელს როსმა აღმოაჩინა ვულკანი ერებუსი და მთა ტერორი. მნიშვნელოვანი ექსპედიციები ჩატარდა აგრეთვე 1901-1904 წლებში, რომელასც ეწოდა ბრიტანული ანტარქტიდის ექსპედიცია.

პირველად სამხრეთ პოლუსს მიაღწია ნორვეგიელმა მკვლევარმა რუალ ამუნდსენმა 1911 წლის 14 დეკემბერს. 1912 წლის 18 იანვარს რობერტ ფოლკონ სკოტმა 4 თანამგზავრთან ერთად მიაღწია სამხრეთ პოლუსს (რუალ ამუნდსენზე 35 დღით გვიან). უკან დაბრუნებისას ხუთივე დაიღუპა.

სამხრეთ პოლუსი ზამთრის პერიოდში საერთოდ არ იღებს მზის სხივებს. მაისიდან ივლისამდე (მხედველობაში თუ არ მივიღებთ მთვარის შუქსა და პოლარულ ნათებას) პოლუსზე გაბატონებულია მუდმივი წყვდიადი. ზაფხულში მზე ყოველთვის ჰორიზონტის თავზეა, რომელიც მოძრაობს საათის ისრის საწინააღმდეგო მიმართულებით. თუმცა მზე არასოდეს მაღლდება; მაქსიმალურ სიმაღლეს ჰორიზონტის თავზე აღწევს 23,5° დეკემბრის თვეში.

სამხრეთი პოლუსი წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე ცივ და მკაცრ კლიმატურ მხარეს. აქაური კლიმატი მთლიანობაში უფრო ცივია ვიდრე ჩრდილოეთი პოლუსის კლიმატი. ზაფხულში მზე აღწევს მაქსიმალურ სიმაღლეს 23,5°. იანვარში ტემპერატურა უდრის −25,9 °C-სს. ყველაზე მაღალი ტემპერატურა დაფიქსირებულია ამუნდსენ-სკოტის სადგურზე (2011 წლის 25 დეკემბერი, −12,3 °C).^[2] ყველაზე დაბალი ტემპერატურა დაფიქსირდა 1982 წლის 23 ივნისს (−82,8 °C).^[3]^[4]^[5] ატმოსფერულ ნალექებს თითქმის არ იღებს. ჰაერის სინოტივე ნულს უტოლდება.

სამხრეთ პოლუსზე არ ხარობს მცენარეულობა; არ არის დამახასიათებელი ფაუნა. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ აქ რეგისტირებულ იქნა მეზღვიასებრნი. 2000 წელს გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად ყუნულებში აღმოაჩინეს მიკრობები.