ნახშირორჟანგი

ნახშირორჟანგი — ნახშირბადის დიოქსიდი, ${\ce {CO2}}$, ოქსიდი ${\ce {C (IV)}}$, ნახშირბადის უმაღლესი ჟანგეული. აღმოაჩინა შოტლანდიელმა ქიმიკოსმა ჯოზეფ ბლეკმა მაგნიუმკარბონატის დაშლისას.

ნახშირორჟანგი
ზოგადი
ქიმიური ფორმულა	${\ce {CO2}}$
მოლური მასა	44.01 გ/მოლი
თერმული თვისებები
დნობის ტემპერატურა	−56.6 °C °C
კლასიფიკაცია
CAS	124-38-9

ნახშირორჟანგი შედის ჰაერის შედგენილობაში 0,03%-ით. ნახშირორჟანგი უფერული, ოდნავ მომჟავო სუნისა და გემოს მქონე აირია; სიმკვრივე 1,9 კგ/კუბ.მ.; კრიზისული ტემპერატურა 31 ცელსიუსი, კრიზისული წნევა 7,62 მეგნ/კვ.მ. ნახშირორჟანგი ატმოსფერულ წნევასა და 78 გრადუსზე თხევად მდგომარეობაში გადასვლის გარეშე მყარდება და წარმოქმნის თეთრ თოვლისებრ მასას („მშრალი ყინული“). თხევადი ნახშირორჟანგი არსებობს ოთახის ტემპერატურაზე მხოლოდ 5,85 მეგნ/კვ.მ.-ზე მეტი წნევის დროს.

თხევადი ნახშირორჟანგის სიმკვრივეა 771 კგ/კუბ.მ., მყარის - 1512 კგ/კუბ.მ. იხსნება წყალსა და ორგანულ გამხსნელებში. ენერგიულად უერთდება ფუძეებს და წარმოქმნის კარბონატებს. ${\ce {CO2}}$ არ იწვის, არც ხელს უწყობს წვას.

მიღება და გამოყენება

ნახშირორჟანგი ურთიერთქმედებს გავარვარებულ ნახშირთან, ამიაკთან და სხვ. მრეწველობაში ნახშირბადს იღებენ კირქვის გამოწვით, ლაბორატორიაში მარილმჟავას ურთიერთქმედებით მარმარილოსთან.

ნახშირორჟანგს იყენებენ გაზიანი წყლების, ლუდისა და შაქრის წარმოებაში. იყენებენ აგრეთვე ქიმიურ მრეწველობაში სოდის, შარდოვანას, ოქსიკარბომჟავების მისაღებად, აგრეთვე თბოგადამტან რეაქტორებში, ხანძრების ჩასაქრობად და სხვა მიზნით.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 356.
• Seppanen, Fisk and Mendell, Association of Ventilation Rates and CO₂ Concentrations with Health and Other Responses in Commercial and Institutional Buildings, Indoor Air 1999. (ინგლისური)
• Shendell, Prill, Fisk, Apte1, Blake & Faulkner, Associations between classroom CO₂ concentrations and student attendance in Washington and Idaho, Indoor Air 2004. (ინგლისური)
• Soentgen, Jens, Hot air: The science and politics of CO2. In: Global Environment, Vol 7, March 2014, pp. 134–171. (ინგლისური)

რესურსები ინტერნეტში

• ქიმიური უსაფრთხოების საერთაშორისო ბარათი 0021
• Carbon dioxide MSDS დაარქივებული 2016-03-06 საიტზე Wayback Machine. by Amerigas in the SDSdata.org database.
• CDC – NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards – Carbon Dioxide
• CO₂ Carbon Dioxide Properties, Uses, Applications
• Dry Ice information დაარქივებული 2004-04-03 საიტზე Wayback Machine.
• Trends in Atmospheric Carbon Dioxide (NOAA)
• "A War Gas That Saves Lives." Popular Science, June 1942, pp. 53–57.
• NASA's Orbiting Carbon Observatory დაარქივებული 2018-09-09 საიტზე Wayback Machine.
• The on-line catalogue of CO₂ natural emissions in Italy დაარქივებული 2021-02-13 საიტზე Wayback Machine.
• Reactions, Thermochemistry, Uses, and Function of Carbon Dioxide დაარქივებული 2021-02-13 საიტზე Wayback Machine.
• Carbon Dioxide – Part One and Carbon Dioxide – Part Two at The Periodic Table of Videos (University of Nottingham)
• CO₂ emissions from fuel combustion დაარქივებული 2015-05-18 საიტზე Wayback Machine.