მუკაჩევოს ციხე
პალანოკის ციხე, იგივე მუკაჩევოს ციხე (უკრ. За́мок Пала́нок (Мука́чівський за́мок)) — ციხე ზაკარპატიიის ქალაქ მუკაჩევოში. შუა საუკუნეების ფორტიფიკაციური არქიტექტურის უნიკალური ნიმუში სხვადასხვა სტილის კომბინაციით, ეროვნული მნიშვნელობის არქიტექტურული ძეგლი (№ 168)[1].
| პალანოკის ციხე | |
|---|---|
 Palanok castle | |
| მდებარეობა |
მუკაჩევო,  უკრაინა |
| თარიღდება | XI ს. |
ისტორია
რედაქტირებადაარსებიდან XVII საუკუნის ბოლომდე
რედაქტირებაზაკარპატიის XIV-XVII საუკუნეების ერთ-ერთი ყველაზე ფასეული ისტორიული და სამხედრო-არქიტექტურული ძეგლი — პალანოკის ციხე დგას მუკაჩევოს სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. ის აშენდა ვულკანური წარმოშობის მთაზე, 68 მეტრის სიმაღლეზე და მოიცავს 13,930 კვადრატულ მეტრ ფართობს. ციხის დაარსების ზუსტი დრო უცნობია, მაგრამ XI საუკუნით დათარიღებულ დოკუმენტებში უკვე მოხსენიებულია.
უნგრეთის მეფე იშტვან I ციხეს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდა, ამაგრებდა მის კედლებს. იშტვან I-ის საქმე გააგრძელა ლასლო I-მა.
1086 წელს მუკაჩევოს ციხე ალყაში მოაქციეს პაჭანიკებმა, მაგრამ ვერ აიღეს იგი.
1241 წელს უნგრეთის სამეფოს ტერიტორიაზე მონღოლები შეიჭრნენ. სამეფოზე მათი თავდასხმის ერთ-ერთი პირველი წერტილი იყო მუკაჩევო. ბათო-ყაენის 60000-იანმა არმიამ მთლიანად გაანადგურა ქალაქი, მაგრამ კარგად გამაგრებული ციხე ვერ დაიპყრო. 1396 წლიდან 1414 წლამდე ციხეს ფლობდა პოდოლსკის პრინცი ფედორ კორიატოვიჩი. მან გაამაგრა ციხე და საგრძნობლად გაზარდა მისი ფართობი, გადააქცია თავის რეზიდენციად. პარალელურად კლდოვან მთაზე 85 მეტრიანი ჭა გაიჭრა. XV-XVI საუკუნეებში ციხემ მრავალი მმართველის ხელში გამოიარა, რომლებიც აშენებდნენ და ამაგრებდნენ მას. ამ დროს ციხის თავდაცვით სისტემას 14 კოშკი ჰქონდა, ზედა ნაწილში კი დიდი სასახლე.
1567 წელს მუკაჩევოს ციხეს ალყა შემოარტყა ლაზარუს ფონ შვენდიმ.
მუკაჩევოს ციხე ეკუთვნოდა გრაფ ნიკოლაი ესტერჰაზის, რომელმაც იგი მიიღო ურსულა დერსფისთან ქორწინებით. 1622 წელს, წმინდა ნიკოლოზის ხელშეკრულების პირობებით, მუკაჩევოს ციხე გადავიდა გაბორ ბეთლენის მფლობელობაში. უნგრეთის ესტერჰაზის ოჯახთან ომის შედეგად, სემიგოროდის პრინცმა იური I რაკოციმ დაიბრუნა მუკაჩევოს ციხე, რომელიც მას შემდეგ რაკოცების ოჯახს ეკუთვნოდა.
1633 წელს მუკაჩევოს ციხე მემკვიდრეობის უფლებით ტრანსილვანიის პრინცმა იური I რაკოციმ შეიძინა. რაკოცის დინასტიის მთავრებმა ციხე თავიანთი სამთავროს დედაქალაქად აქციეს და 1711 წლამდე ფლობდნენ მას. იური I რაკოცის გარდაცვალების შემდეგ, 1648 წ. მისმა მეუღლემ ჟუჟანა ლორანტფიმ განაგრძო ციხის მშენებლობა და ააშენა კიდევ ორი ტერასა — შუა და ქვედა, ასევე გარე თავდაცვითი რგოლი. 1649 წელს ჰეტმან ბოგდან ხმელნიცკის ელჩები ეწვივნენ ციხეს და გამართეს მოლაპარაკებები იური II რაკოცისთან პოლონეთის წინააღმდეგ ერთობლივი მოქმედებების შესახებ.
1685 წლიდან 1688 წლამდე ციხე გადაურჩა ერთ-ერთ ყველაზე დიდ, ავსტრიის იმპერატორის ჯარების ალყას. ციხის დაცვას ხელმძღვანელობდა თავადი ფერენც I რაკოცის ქვრივი ილონა ზრინი. ციხის აღების შემდეგ ავსტრიელებმა ის აღადგინეს და ავსტრიის იმპერიის აღმოსავლეთით უძლიერეს ციხედ აქციეს.
მუკაჩევოს ციხის აღწერა 1690 წ.
რედაქტირებაციხესიმაგრეს სამმაგი დაცვა ჰქონდა, ბოლო (მესამე) კედელში კი ციხე იყო. ციხეს კლდეების სიღრმეში სარდაფები იყო, სადაც მოსახლეობას შეეძლო დამალვა. მთის ფერდობზე არის ადგილი, რომელიც გარშემორტყმულია წყლებითა და წყლით თხრილით, 12 ფუტის სიღრმეზე. ირგვლივ ჭაობი იყო. ციხის ტერიტორიაზე გაკეთდა კლდეში გაჭრილი გადახურული ჭა, რომელიც თხრილს გადაჰყურებდა. თეოდორ კორიატოვიჩმა უნგრეთის მეფეების ჩარლზისა და ლუის ნებართვით 1350 წელს აქ დიდი ძალისხმევით ააგო ციხე.
XVIII—XX საუკუნეები
რედაქტირება1703 წლიდან 1711 წლამდე ციხე გახდა უნგრელი ხალხის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი ომის დასაყრდენი ავსტრიის ჩაგვრის წინააღმდეგ. ომს ხელმძღვანელობდა ილონა ზრინის ვაჟი ფერენც II რაკოცი.
განმათავისუფლებელი ომის დამარცხების შემდეგ ციხემ თანდათან დაკარგა სტრატეგიული მნიშვნელობა. 1782 წელს აქ გაიხსნა ავსტრიის მონარქიის პოლიტიკური ციხე, რომელშიც 20000-ზე მეტი პატიმარი იჯდა 100 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში. 1847 წლის ივლისში ციხეს ეწვია ცნობილი უნგრელი პოეტი შანდორ პეტეფი. 1896 წელს ციხე გაუქმდა უკრაინელების ევროპაში ჩასვლის ათასწლეულის პატივსაცემად, მაგრამ სინამდვილეში ციხემ არსებობა განაგრძო 1903 წლამდე. მისი ყველაზე ცნობილი პატიმარი იყო რუსი რევოლუციონერი მიხეილ ბაკუნინი. 1897 წელს პალანოკი იყიდა ავსტრია-უნგრეთის იუსტიციის სამინისტრომ. ციხე თანდათან დაინგრა და დაიშალა.
ნაპოლეონის შემოსევის დროს, 1805-1806 წლებში მუკაჩევოს ციხეში მალავდნენ უნგრეთის წმიდა გვირგვინი.
ჩეხოსლოვაკიის რესპუბლიკის დროს (1919-1938 წწ.) ციხეში სამხედრო ნაწილები იყო განთავსებული. მეორე მსოფლიო ომის დროს ის უნგრეთის ჯარებმა დაიკავეს. საბჭოთა პერიოდში სხვადასხვა დროს ციხეში განთავსებული იყო მექანიზატორების სკოლა, კოლმეურნეების თავმჯდომარეების სკოლა და პროფესიული სასწავლებელი.
ციხე XXI საუკუნეში
რედაქტირებადღეს მუკაჩევოს ციხეში განთავსებულია ისტორიული მუზეუმი.
2009 წლის 15 აპრილს უკრაინის უმაღლესმა რადამ მიიღო დადგენილება „პალანოკის ციხესიმაგრის კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნების ღონისძიებების შესახებ“[2] და გასცა რეკომენდაციები:
- გენერალურმა პროკურატურამ გადაამოწმოს მუკაჩევოს საკრებულოს გადაწყვეტილებების კანონიერება ციხის „პალანოკის“ კომუნალურ საკუთრებაში გადაცემის შესახებ და მიიღოს პროკურატურის რეაგირების შესაბამისი ზომები.
- მინისტრთა კაბინეტმა განსაზღვრული წესით შეიმუშაოს ღონისძიებები სახელმწიფო ისტორიულ-არქიტექტურული ნაკრძალის „ციხე“ პალანოკის დასაარსებლად, კულტურისა და ტურიზმის სამინისტროს მითითებით და აუცილებლად განსაზღვროს ციხის მოვლა-პატრონობისთვის საჭირო დაფინანსება.
ციხე ახლახან ხელმისაწვდომი გახდა Google Street View-ზე სანახავად.
2018 წლის 5 ოქტომბერს ციხესიმაგრეში გამოჩნდა პრინც ფიოდორ კორიატოვიჩის ისტორიული მემორიალური ოთახი, რომელიც მიეძღვნა ლიტველი დიდგვაროვანის ბიოგრაფიას, რომელიც ციხის ერთ-ერთი მშენებელი იყო.[3]
ლეგენდა
რედაქტირებალეგენდა მოგვითხრობს ჭის შესახებ: როცა საჭიროება გაჩნდა, პრინცმა ჭაბურღილის გათხრა ბრძანა. რამდენადაც ღრმად არ ჩადიოდნენ, წყალი მაინც არ ჩანდა. ყოველდღე ერთი და იგივე ისმოდა: „წმიდაო პრინცო, წყალი არ არის". კორიატოვიჩს სულ უფრო მეტად არ სჯეროდა, რომ ჭის გათხრა შესაძლებელი იქნებოდა. ერთ დღეს ეშმაკი მივიდა მასთან და შესთავაზა გარიგება: ტომარა ოქრო ჭაბურღილის წყლით ავსების სანაცვლოდ. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ხაზინაში ფული არ იყო, ამიტომ პრინცმა უწმინდურს სანაცვლოდ სული შესთავაზა, მაგრამ მან უარი თქვა და მოითხოვა ფული. კორიატოვიჩის ერთ-ერთმა ერთგულმა რაინდმა, როცა გაიგო მისი საუბარი ეშმაკთან, შესთავაზა, მოეტყუებინა იგი: „ფიედორ, არ არის აუცილებელი ოქროს ტომარა დიდი იყოს: პატარაც ტომარაც ტომარაა". ბოლო ორი ოქროს მონეტა ტომარაში ჩააგდეს, ეშმაკს გადასცეს, მან კი საშინლად აღშფოთებულმა გამოაცხადა: „წყალს მაინც ვერ დალევთ“ და ამ სიტყვებით ჭაში გადახტა. მას შემდეგ, ჭაბურღილის სიღრმიდან ყოველ ღამე ისმის ეშმაკის ყმუილი იმის გამო, რომ ის მოატყუეს.
კინემატოგრაფიაში
რედაქტირებაციხესიმაგრეში გადაღებულია რამდენიმე მხატვრული ფილმის სცენების ნაწილი. ასეთებია მაგ.: რეჟ. მანოს ზახარიასის „დამპყრობელი“ (1968), ემილ ლოტიანუს „ბოშათა ბანაკი ცას მიემგზავრება“ (1975), ივანე ლუკინსკის „აფეთქებული ჯოჯოხეთი“ (1987), ვიტაუტას ჟებრიუნასის „სავსემთვარეობის დროს.“ (1988)
გალერეა
რედაქტირება-
ციხე კარპატების მთების ფონზე -
მთავარი ხედი -
ციხის ეზო, სახურავიდან იშლება თანამედროვე ხედი -
ციხის ზოგიერთი ნაწილი რესტავრაციას საჭიროებს -
ზედა სასახლე -
ფედორ კორიატოვიჩი -
ჟუჟანა ლორანტფი -
იური I რაკოცი -
-
ციხესიმაგრის ალყა 1686 -
ციხესიმაგრის ალყა 1686
.jpg)
ციხის პანორამები
რედაქტირება
ლიტერატურა
რედაქტირება- ლ. მაცკევი. Mukachevo Castle დაარქივებული
- ვარგა ს. მუკაჩევოს ციხის ისტორიები და ლეგენდები: აღმოსავლეთი. ფაქტები და ლეგენდები. უჟჰოროდი. 2005 დაარქივებული
- Енциклопедія історії України. 10 ტ. / რედაქტორი ვ. სმოლი და სხვები. უკრაინის ისტორიის ინსტიტუტი, უკრაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია. კიევი. „Наукова думка“. 2010. ტ. 7 გვ. 125-728. ISBN 978-966-00-1061-1.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება
- პალანოკის ციხე — ოფიციალური საიტი დაარქივებული 2017-07-13 საიტზე Wayback Machine.
- ტურისტული ინფორმაცია პალანოკის ციხის შესახებ დაარქივებული
- პალანოკის ციხე 3D-ში — კარპატების 3D სამოგზაურო პორტალზე დაარქივებული
- პალანოკის ციხე მუკაჩევოს მახლობლად დაარქივებული
- Palanok Castle დაარქივებული 2014-11-07 საიტზე Wayback Machine. დაარქივებული allcastle.info-ზე
- მუკაჩევო. უკრაინის ციხესიმაგრეები და ტაძრები დაარქივებული
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Державний реєстр нерухомих пам'яток України დაარქივებული
- ↑ Постанова Верховної Ради України від 15.04.2009 № 1273-VI «Про заходи щодо збереження пам'ятки культурної спадщини — замку „Паланок“ (м. Мукачеве Закарпатської області)»
- ↑ У Мукачево відкрилася Кімната історичної пам’яті князя Федора Коріатовича українська. Посольство Литовської Республіки в Україні (08.10.2018). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25.10.2021. ციტირების თარიღი: 25.10.2021.