ლანო-ესტაკადო
ლანო-ესტაკადო (ინგლ. Llano Estacado) — პლატო აშშ-ში, ტეხასისა და ნიუ-მექსიკოს საზღვრის გასწვრივ. წარმოადგენს მაღალი ვაკეების სამხრეთ დაბოლოებას. ჩრდილოეთით ესაზღვრება მდინარე კანეიდიანის ხეობა, აღმოსავლეთით „ვაკეების რღვევა“, სამხრეთით ედუარდზის პლატო, დასავლეთით მესკალეროს ქედი. იდეალურად ბრტყელი პლატოს სიმაღლე იცვლება ზღვის დონიდან 900 მ-დან (სამხრეთ-აღმოსავლეთით) 1500 მ-მდე (ჩრდილო-დასავლეთით).[1]
| ლანო-ესტაკადო | |
|---|---|
 ლანო-ესტაკადოს ჩრდილო-დასავლური ესკარპი | |
| კოორდინატები: 33° ჩ. გ. 102° დ. გ. / 33° ჩ. გ. 102° დ. გ. | |
| ქვეყანა |  აშშ
|
| ტერიტორიული ერთეული | ტეხასი ნიუ-მექსიკო |
| სიმაღლე | 900–1500 მ |
| ფართობი | 97 000 კმ² |
| სიგრძე | 400 კმ |
| სიგანე | 240 კმ |
  | |
 | |
 სურათები ვიკისაწყობში
| |
ლანო-ესტაკადო ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ გადაჭიმულია დაახლოებით 400 კმ-ზე, ხოლო აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ 240 კმ-ზე. საერთო ფართობი 97 000 კმ² ანუ მეტი ვიდრე ინდიანა და კიდევ 12 შტატი. მთლიანად ან ნაწილობრივ უკავია ტეხასის შტატის 33 ოლქისა და ნიუ-მექსიკოს 4 ოლქის ტერიტორია.[2]
უკავია კანეიდიანის, სამხრეთის რედ-რივერის, ბრაზოსისა და კოლორადოს ზემო დინებათა აუზები. სუსტად დანაწევრებული სემიარიდული ვაკეა. მიო-პლიოცენური ასაკის ფლუვიალური ქვიშებით, თიხებით, ლამითა და ხრეშით აგებული ოგალალის ფორმაცია საფუძვლად უდევს პლატოს დიდ ნაწილს. განვითარებულია კარსტი.[3]
ლანო-ესტაკადო ოდესღაც ცნობილი დიდი ამერიკული უდაბნოს ნაწილია. მდინარე კანეიდიანის ქმნის პლატოს ჩრდილოეთ საზღვარს, რომელიც მას მაღალი ვაკეების დანარჩენი ნაწილისგან გამოჰყოფს. აღმოსავლეთით დაახლოებით 100 მ სიმაღლის ციცაბო კლიფი — კეპროკ-ესკარპია, რომელიც გაწოლილია ტეხასში ლანოსა და პერმული ასაკის ვაკეებს შორის; დასავლეთით ვრცელდება მდინარე პეკოსის აღმოსავლეთი ბოლო — მესკალეროს ესკარპი. სამხრეთით მკვეთრი ფიზიკური საზღვარი არ გააჩნია, ქალაქ ბიგ-სპრინგის სიახლოვეს გადადის ედუარდზის პლატოში.[4]
დაბალი რელიეფის გამო პლატოზე ხშირია მტვრიანი ქარიშხალი და ტურბულენტური ქარი; მცენარეულობასა და ნიადაგის ზედა ჰორიზონტის ფხვიერ ფენას მოკლებულია. დამახასიათებელია მრავალრიცხოვანი პატარა მშრალი ტბები ანუ პლაია აუზები, რომლებიც სეზონურად ივსება წყლით და უზრუნელყოფს წყლის ფრინველების ჰაბიტატს. უდიდესია მარილიანი პლაია სიდარ-ლეიკი, რომელიც პლატოს სამხრეთ ნაწილშია განლაგებული. ქალაქ ამარილოს ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდინარე კანეიდიანზე შექმნილია მერედითის ტბა. ქალაქ ლაბოკთან სათავეს იღებს მდინარე კოლორადო.[5]
გაბატონებულია ცივი სემიარიდული კლიმატი, ხანგრძლივი ცხელი ზაფხულითა და ცივი ზამთრით. ატმოსფერული ნალექების რაოდენობა წლიურად არ აღემატება 580 მმ-ს, ხოლო დასავლეთ ნაწილში 360 მმ-ს. მაისიდან ოქტომბრის ჩათვლით მოდის ნალექების წლიური რაოდენობის 80%. ატმოსფერული ნალექები ერთადერთი განმეორებით-განახლებადი წყლის რესურსია. ურწყულ მიწათმოქმედებას სირთულეს უქმნის ზაფხულის მაღალი ტემპერატურის ხარჯზე აორთქლებული ნალექების დიდი რაოდენობა. იცის ტორნადო. ოგალალის წყლიანი ჰორიზონტი რეგიონის მტკნარი წყლის მთავარი რესურსია. ნიადაგი ნაყოფიერია; მოჰყავთ ხორბალი, მარცვლოვანი სორგო, სიმინდი, არაქისი, მზესუმზირა, ვაზი, ბოსტნეული კულტურები. არის საძოვრები, მოშენებულია მსხვილი რქოსანი საქონელი. გაბატონებულია კალიჩე, რომელიც პორტლანდცემენტის საწარმოებლად გამოიყენება. მოიპოვება ნავთობი და ბუნებრივი აირი.[4][6] ევროპელთაგან პირველმა ლანო-ესტაკადო აღწერა ესპანელმა კონკისტადორმა ფრანსისკო ვასკეს დე კორონადომ 1541 წელს.[2]
1998 წელს ლანო-ესტაკადოს რეგიონში ცხოვრობდა 447,781 ადამიანი, ხოლო 2050 წლისთვის ეს მაჩვენებელი 586,156-მდე გაიზრდება.[4] პროგნოზის თანახმად, რეგიონის მოსახლეობის თითქმის 80% თავს მოიყრის მდინარე ბრაზოსის აუზში. არახელსაყრელი კლიმატური პირობებისა და იზოლაციის გამო მოსახლეობის ზრდის ტემპი შენელებულია.[6] მნიშვნელოვანი ქალაქებია ლაბოკი, ამარილო, ოდესა და მიდლენდი.[2]
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ Wendorf, F., 1961. Paleoecology of the Llano Estacado, Vol. 1, Santa Fe: NM, The Museum of New Mexico Press
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Llano Estacado. Handbook of Texas Online. Texas State Historical Association.
- ↑ W. Armstrong Price. American Antiquity, Volume 9, Issue 4, April 1944, pp. 401–407
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Llano Estacado Regional Water Planning Area | Regional Water Plan
- ↑ Caprock Chronicles: Cedar Lake - the largest playa on the Llano Estacado
- ↑ 6.0 6.1 Llano Estacado region, United States | Encyclopedia Britannica