ირანული ენები

ირანული ენები მიეკუთვნება ინდოევროპულ ენათა ოჯახის ინდოირანულ შტოს. მთელ მსოფლიოში 150 მლნ. კაციდან დაახლ. 50 მლნ. ერთ-ერთი ამ ენას მიიჩნევს დედაენად, ხოლო დანარჩენი 30-50 მლნ. კი ერთ-ერთ ირანულ ენას მეორე ან მესამე ენად გამოიყენებს.

ირანული ენების გავრცელების არეალი

ცნება „ირანული ენა“

შედარებით ენათმეცნიერებაში სახელწოდება „ირანული ენები“ წარმოადგენს ინდოეთის სუბკონტინენტზე განფენილ ერთმანეთთან გეოგრაფიულად ახლოს მდგომ, მაგრამ ასევე ენობრივად მონათესავე ხალხების ჯგუფს. ეს ირანული ენების ჯგუფი, თავის მხრივ, ინდოირანულ, ან არიულ ენათა შტოს ქმნის ინდოევროპულ ენათა, ანუ იმავე ინდოგერმანულ ენათა ოჯახში. ხსენებული სიტყვათშეხამება, როგორც ირკვევა, 1840 წელს, პირველად გამოუყენებია აუგუსტ ფრიდრიხ პოტსა (August Friedrich Pott) და კრისტიან ლასენს (Christian Lassen) და მას შემდეგ დამკვიდრდა საენათმეცნიერო ცნება-ტერმინად.

ირანულ ენათა გავრცელების არეალი

შემდეგ ირანულ ენებზე მოლაპარაკეთა რიცხვი არაა 1 მილიონ კაცზე ნაკლები:

• სპარსული (ფართო გაგებით); 55-დან 70 მილიონი, მეორეენოვანი დაახლ. 110 მილიონი (ირანი, ავღანეთი, ტაჯიკეთი, პაკისტანი, უზბეკეთი)
  • დასავლეთსპარსული; 35-დან 40 მილიონი, მეორეენოვანთა ჩათვლით 50 მილიონზე მეტი კაცი. (ირანი)
    • ფარსი; 50 მილიონი (ირანი)
    • თათური ენა; 130 000 (დაღესტანი, აზერბაიჯანი, რუსეთი)
  • აღმოსავლეთსპარსული; 20-დან 30 მილიონამდე.
    • დარი; 15 მილიონი. (ავღანეთი)
    • ტაჯიკური ენა; 4,5 მილიონი. (ტაჯიკეთი)
    • ჰაზარა; 2,5 მილიონი. (ავღანეთი 2,2 მილიონი, ირანი 300 000)
    • აიმაყი; 650 000 (ავღანეთი)
    • იუდეო-სპარსული; 110 000 (უზბეკეთი: ბუხარა, ირანი, ისრაელი)
• თალიშური ენა; 1 მლნ. (ირანი, აზერბაიჯანი, დიალექტური კლასტერი)
• თათური ენა; 220 000 (ირანი)
• პუშტუ (ავღანური ენა); 35 მილიონი. (22,5 მლნ. პაკისტანში, 12 მლნ. ავღანეთში)
• ქურთული ენა; 4 მლნ. (ირანი, თურქეთი, ერაყი, სირია)
  • კურმანჯი; 10 მილიონი. (თურქეთი, ჩრდილოეთერაყი, ჩრდილოეთსირია, ჩრდილოეთირანი, ხორასანი და ყოფილი სსრკ)
  • სორანი; 4 მლნ. (ერაყი, ირანი)
  • სამხრეთქურთული ენა; 4 მლნ. (ირანი)
• ზაზა-გორანი
  • ზაზაკი; 2-3 მლნ. (თურქეთი)
  • გორანი; 500 000 (ერაყი, ირანი)
• ვანეცი   100 000 (პაკისტანი, ავღანეთი)
• ბელუჯური ენა; 9 მილიონი. (7,5 მლნ. პაკისტანში, 1,4 მლნ. ირანში, 0,2 მლნ. ავღანეთში)
• ლური; 3,5 მლნ. (ირანი, დიალექტური კლასტერი)
• მაზენდერანი; 3 მლნ. (ირანი, კასპიის სანაპირო)
• გილაკი; 2,6 მლნ. (ირანი, კასპიის ზღვა)
• ოსური; 600 000 (კავკასია: საქართველო, ჩრდილოეთ ოსეთი, რუსეთი)

წყაროები მოლაპარაკეთა რაოდენობის შესახებ: ეთნოლოგი (Ethnologue), ფიშერის წელიწდეული მსოფლიო ალმანახი, ენციკლოპედია ბრიტანიკა (Encyclopedia Britannica).

ლიტერატურა

• Windfuhr, Gernot Ludwig [გამომც.]: The Iranian languages. London [და სხვ.] : Routledge, 2009. ISBN 978-0-7007-1131-4
• Schmitt, Rüdiger: Die iranischen Sprachen in Geschichte und Gegenwart. Wiesbaden: Reichert, 2000. ISBN 3-89500-150-3
• Oranskii, Iosif: Les langues iraniennes. Paris : Klincksieck, 1977. ISBN 2-252-01991-3
• Расторгуева, Вера С.: Иранские Языки. Том 1. Юго-западные иранские языки, Москва, изд. Индрик, 1997. ISBN 5-85759-048-5
• Расторгуева, Вера С.: Иранские Языки. Том 2. Северо-западные иранские языки, Москва, изд. Индрик, 1999. ISBN 5-85759-099-X
• Расторгуева, Вера С.: Иранские языки. Москва, изд. Индрик, 1997.

რესურსები ინტერნეტში

• თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ირანისტიკის საბაკალავრო პროგრამა (მცირე დახასიათება)