ვიკიპედია

იაკ იოალა

იაკ იოალა (ესტ. Jaak Joala; დ. 26 ივნისი, 1950, ვილიანდი — გ. 25 სექტემბერი, 2014, ტალინი) ესტონელი მომღერალი, მუსიკის მასწავლებელი და მუსიკის პროდიუსერი. ესტონეთის სსრ დამსახურებული არტისტი (1980).

იაკ იოალა

იაკ იოალა
ბიოგრაფია
დაბ. თარიღი 26 ივნისი, 1950
დაბ. ადგილი ვილიანდი
გარდ. თარიღი 25 სექტემბერი, 2014 (64 წლის)
გარდ. ადგილი ტალინი
დასაფლავებულია მეტსაკალმისტუ
ჟანრ(ებ)ი პოპი
საქმიანობა მომღერალი
იაკ იოალა ვიკისაწყობში

ბიოგრაფია

რედაქტირება

იაკ იოალა დაიბადა და გაიზარდა მუსიკოსების ოჯახში. დედა, ჰელგი რიდამაე მუშაობდა მუსიკის მასწავლებლად ტალინის სკოლებში, შემდეგ კი ესტონეთის ეროვნულ ფილარმონიაში საკონცერტო ლექციების ლექტორად. მამა, არნო იოალა იყო მუსიკოსი. შვიდი წლის ასაკში იაკ იოალამ ფორტეპიანოს სწავლა დაიწყო. მშობლების მუსიკის სიყვარულის წყალობით, მას ხშირად მიჰყავდათ სიმფონიური და კამერული მუსიკის კონცერტებზე და საოპერო სპექტაკლებზე . იოალამ სწავლა დაიწყო ტალინის მე-17 საშუალო სკოლაში და განაგრძო 1961 წელს. წელს, როდესაც ახალი სკოლის მშენებლობა სრულდებოდა, ტალინის 46-ე საშუალო სკოლაში. იქ იგი მოიხიბლა კარტინგით და ყინულის ჰოკეით და მღეროდა ვაჟთა ანსამბლებში. მე-8 კლასის დამთავრების შემდეგ მან მშობლების თხოვნით დაიწყო ფლეიტის სწავლა ჯერ ტალინის მუსიკალურ სკოლაში, შემდეგ კი ტალინის მუსიკალურ სკოლაში.

იოალას მუსიკალური კარიერა დაიწყო 1966 წელს ჯგუფში „Kristallid“, სადაც ის უკრავდა ფლეიტაზე, მღეროდა და ტოივო უნდის წასვლის შემდეგ, ასევე უკრავდა ბას-გიტარაზე. მისი პირველი აუდიო ჩანაწერი იყო დაახლოებით ათეული სიმღერა, რომელიც ჩაწერილი იყო ჯგუფ „Kristallid“-თან ერთად ესტონეთის ტელევიზიაში. 1968 წლის შემოდგომაზე იოალა მღეროდა და უკრავდა ბას გიტარაზე ტოივო კურმეტის ჯგუფ „Virmalised“-ში, სადაც ასრულებდა ტოივო კურმეტის სიმღერებს „Ainult sul“, „Ma ei tea miks“, „Naer“, „Taas on pån“ და „Kyksinda“. მისი გამოსვლები ესტონეთის ტელევიზიის პოპულარულ გადაცემებში „Horoscoop“ და „Kanal 13“ და მისი სწრაფად მზარდი პოპულარობაც ამ პერიოდს ეკუთვნის. იოალა სამხედრო სამსახურის პერიოდში ტალინში, ტონდის სამხედრო ორკესტრში უკრავდა, საიდანაც შესაძლებელი იყო ხმის ჩანაწერებზე წასვლა და კონცერტებზე გამოსვლა. 1968 წელს ესტონეთის ტელევიზიამ გადაიღო მაყურებლის საყვარელი ჯარისკაცი ბიჭის ყოველდღიური ცხოვრების კინო ფრაგმენტები ახალგაზრდული პროგრამისთვის.

 
იაკ იოალა 1974 წელს

წლების განმავლობაში მომღერლის რეპერტუარი გაიზარდა, უფრო მოთხოვნადი გახდა შინაარსობრივი და ვოკალური თვალსაზრისით. ახალგაზრდები და მოხუცები სიამოვნებით უსმენდნენ იოალას. 1970-იან წლებში მან მოიპოვა პრიზები მრავალ კონკურსებსა და ფესტივალებზე, როგორც ესტონეთში, ისე მის ფარგლებს გარეთ. მან გაიმარჯვა სიმღერის კონკურსში „Top Melody“ (1972) და ტალინ-ტარტუს სიმღერის კონკურსში (1972, 1973, 1974), ასევე როსტოკში (1972), ვილნიუსში (1974), სადაც მიენიჭა ყველა პრიზი, რომელიც მომღერალს შეეძლო მიეღო) და ორ წელიწადში სოპოტში (ჟიურის სპეციალური პრიზი 1975 წელს და III პრემია 1979 წელს). ამის შემდეგ იოალა გახდა ერთ-ერთი ყველაზე მოთხოვნადი მომღერალი იმ კომპოზიტორთა შორის, რომელთა ნაწარმოებებსაც ასრულებდა. მისთვის სიმღერები დაწერეს ესტონელმა კომპოზიტორებმა, როგორებიც არიან არნე ოიტი, უნო ნაისო, გენადი ტანიელი, რაივო ტამიკი, კუსტას კიკერპუუ, რეინ რანაპი, ვიქტორ იგნატიევი და ოლავ ეჰალა, ასევე იმდროინდელიმა საბჭოთა კომპოზიტორებმა, როგორებიცაა დავიდ ტუხმანოვი, ალექსანდრე ზაცეპინი, რაიმონდ პაულსი, ვიქტორ რეზნიკოვი და ვლადიმერ მატეცკი.

 
იაკ იოალა (1974)

1978 წლის ახალი წლის ღამეს ცენტრალური ტელევიზიის პირველ გადაცემაში შედგა მუსიკალური სატელევიზიო ფილმის „31 ივნისი“ პრემიერა, რომელშიც იაკ იოალას მიერ შესრულებული ოთხი სიმღერა გაჟღერდა. ამან გამოიწვია მომღერლის დიდი პოპულარობა საბჭოთა კავშირში. მის კონცერტებზე უზარმაზარი დარბაზები გადაჭედილი იყო.[1] 1980-იან წლებში ის დადიოდა საკონცერტო ტურნეებზე და გამოდიოდა სადღესასწაულო კონცერტებზე. გარდა ამისა, მან მონაწილეობა მიიღო მუსიკალურ ფილმებში, როგორიცაა „ოლიმპიური რეგატის ვარსკვლავები“ (ესტონეთის ტელეფილმი, 1979), „მღერის იაკ იოალა“ (ესტონეთის ტელეფილმი, 1981) და „ორეულები“ (ესტონეთის ტელეფილმი, 1982) და ცენტრალური ტელევიზიის გადაცემებში, როგორიცაა „დილის ფოსტა“ („Утренняя почта“) და „Голубой огонёк“. იოალა რამდენჯერმე იყო სატელევიზიო სიმღერის ფესტივალის „წლის სიმღერა“ („Песня года“) ლაურეატი. იაკ იოალას მეტსახელად „კრემლის ბულბული“ შეარქვეს ესტონეთში რუსეთში და სსრკ-ს სხვა რესპუბლიკებში გამართული მრავალი წარმოდგენის გამო და იმის გამო, რომ იმ დროს მისი რეპერტუარის დიდი ნაწილი რუსულ ენაზე იყო. [2] 1980 წლის 31 დეკემბერს იაკ იოალას მიენიჭა ესტონეთის სსრ დამსახურებული არტისტის საპატიო წოდება.[3]

1978-1983 წლებში იოალა ანსამბლ „რადართან“ ერთად გამოდიოდა.

1982 წელმა იოალას რამდენიმე მძიმე დარტყმა მიაყენა. როდესაც ის სოჭში იმყოფებოდა მუსიკალური ფილმის „თეისიკუდის“ გადასაღებ მოედანზე,[4] მისი ბინა გაქურდეს. ამას მოჰყვა განქორწინება და საბოლოოდ მას ერთი წლით აეკრძალა გამოსვლა ხელისუფლების დაუმორჩილებლობის გამო. ესტონეთის სსრ კულტურის სამინისტროსა და ესტონეთის ეროვნული ფილარმონიის ხელმძღვანელებს არ მოსწონდათ იოალას ძლიერი დამოუკიდებლობა. საბჭოთა კავშირში ის იმდენად ცნობილი იყო, რომ ეგონა, რომ თითქმის ყველაფრის უფლება ჰქონდა. მოსკოვში, სსრკ კულტურის სამინისტროს მოუწოდეს: „რამე გააკეთეთ, ის ჩვენთვის უმართავია!“ [5] თითქმის მაშინვე მოჰყვა ერთწლიანი აკრძალვა. [6]

1980-იანი წლების ბოლოს იოალა ესტონურ აუდიტორიას დაუბრუნდა როგორც მომღერალი, ხოლო 1987 წ. 2010 წელს ჩამოყალიბდა ჯგუფი Lainer, სადაც სოლისტი იყო. ანსამბლის ყველაზე ცნობილი გამოსვლები იყო X Tartu Popular Music Days-ზე და 1988 წლის როკ ზაფხულში.

1980-იანი წლების ბოლოს იოალამ მიატოვა მომღერლის კარიერა, გარდა 1996 წლის სამი ტენორის კონცერტისა.[7] მიზეზი იყო მოწყენილობა და დაღლილობა დიდებისგან,[8] მუდმივი საკონცერტო ტურები სსრკ-ს ტერიტორიაზე „გოსკონცერტის“ მჭიდრო შესრულების გრაფიკის გამო და მასთან დაკავშირებული რუტინა,[9] ცხოვრება ბორბლებზე, უთანხმოება ლიდერებთან. ფილარმონიის და კულტურის სამინისტროს, ცვლილებები გაბატონებულ მუსიკალურ ტენდენციებში, [10] მოგვიანებით ასევე ჯანმრთელობის პრობლემები. [11]

1990-იან წლებში ის დროდადრო ჩნდებოდა, როგორც წამყვანი მთავარ როკ კონცერტებსა და ფესტივალებზე (როკ ზაფხული, როლინგ სტოუნსის ტური და ა.შ.). მისი ყველაზე ცნობილი პროექტები, როგორც მომღერლის, იმ დროს იყო Kollane Allveelaev G, სადაც ასრულებდა 1960-იანი წლების მუსიკას (ივო ლინასთან, კარლ მედისთან, მელის პანდერთან და სხვებთან ერთად) და ერთობლივი კონცერტები „მოდით ყველაფერი კარგი დარჩეს“ (სახალხოდ ცნობილი, როგორც „სამი ტენორის ტური“ ივო ლინასთან და ტინის მეესთან ერთად. მოგვიანებით იოალამ სიმღერას თავი დაანება, პედაგოგიურ და პროდიუსერულ საქმიანობას მიუძღვნა თავი და რამდენიმე მუსიკალურ შოუსაც უძღვებოდა. იოალას ბოლო გამოჩენა საზოგადოების წინაშე, როგორც მომღერლის, იყო 1999 წლის კონცერტი Vabaduse velkku-ში,[12] როდესაც სამი ტენორი კვლავ შეიკრიბა გარკვეული ხნით. ერი კლასის 60 წლის დაბადების დღის წვეულებაზე მათ შეასრულეს მხოლოდ ერთი სიმღერა — რაიმონდ ვალგრეს „I hope I can overcome it“.

ბოლო ათი წლის განმავლობაში იოალა ძალიან თავშეკავებული იყო, ბევრმა ყოფილმა მეგობარმაც კი ვეღარ მოახერხა მასთან შეხვედრა.[13] [14] 2011 წლის მაისში მომღერალს გულის შეტევა მოუვიდა და 2011 წლის 17 მაისს იგი კვლავ გადაიყვანეს ჩრდილოეთ ესტონეთის რეგიონალური საავადმყოფოს გულის და სისხლძარღვთა დაავადებების ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში. მიუხედავად იმისა, რომ ეს იყო მეორე ინფარქტი, ის მალე გამოჯანმრთელდა. 2014 წლის 25 სექტემბერს საღამოს იაკ იოალა საკუთარ სახლში გარდაცვლილი იპოვეს,[4] დაკრძალეს 2014 წლის 1 ოქტომბერს მეცაკალიმისტუში (ტალინი).

ოჯახი

რედაქტირება
 
RAM-3 და იაკ იოალა ტალინის სიმღერების მოედანზე 1973 წელს.

1973 წელს დაქორწინდა დორის იოალაზე. მათი ქორწინება თითქმის ათი წელი გაგრძელდა.[15] 1973 წელს მათ შეეძინათ ვაჟი, ჯანარ იოალა (1973 – 2019).

მეორედ იაკ იოალა დაქორწინდა მაირე იოალაზე (დ. 1960).

ჯილდოები და აღიარება

რედაქტირება
  • ჟიურის სპეციალური პრიზი (1975) და III პრიზი (1979) პოლონეთში, სოპოტის სიმღერის ფესტივალზე.
  • ესტონეთის სსრ დამსახურებული არტისტი (1980)
  • თეთრი ვარსკვლავის IV ხარისხის ორდენი (2010) — იოალამ უარი თქვა პრეზიდენტ ტოომას ჰენდრიკ ილვესის მიერ მისთვის მინიჭებულ ორდენზე[16]
  • წვლილი ესტონურ მუსიკაში — ესტონეთის ფონოგრამის პროდიუსერების ასოციაციამ სიკვდილის შემდეგ აღიარა იაკ იოალას ცხოვრებისეული ნამუშევარი ამ ჯილდოთი ესტონეთის მუსიკალური დაჯილდოების გალა კონცერტზე 2015 წლის 15 იანვარს, მისი განსაკუთრებული მუსიკალური საქმიანობისთვის ყველა გაგებით.
  • წლის მამაკაცი-არტისტი (2017)

ხსოვნა

რედაქტირება
 
იაკ იოალას ძეგლი ყუთში მოთავსებულია 2021 წლის ნოემბერში
  • 2014 წლის 9 ივლისს ტალინის სიმღერის მოედანზე გაიმართა რეტროსპექტივა „Joala suur lugu“, სადაც შესრულდა იაკ იოალას სიმღერები. კონცერტის ორგანიზატორ კოიტ ტუმეს სცენაზე შეუერთდნენ კაირ ვილგატსი, დაგმარ ოჯა და „რადარის“ ყოფილი წევრი აარე პიდერი.[17]
  • 2014 წლის 26 სექტემბერს ERR Radio 2-მა მიუძღვნა გადაცემა „ELU EDETABELID. Jaak Joala in Memoriam".[18]
  • 2016 წ. 26 ივნისს კომპანია JJ Music-მა გამოუშვა ჩანაწერი „Suveöö“, რომლის ტირაჟი იყო 16000[15]
  • 2018 წელს ტალინის ქალაქის მთავრობის წევრებმა გამოაცხადეს ბალტის სადგურზე იაკ იოალას ქანდაკების დადგმის გეგმა. თავდაპირველად, რაიმონდ კალჯულაიდმა შესთავაზა ტარტუში ედუარდ ვილდესა და ოსკარ უაილდის ძეგლის მსგავსი ქანდაკება, სადაც იაკ იოალა და ურმას ოტი ერთად ისხდებოდნენ სკამზე, მაგრამ ურმას ოტის ახლობლები არ დაეთანხმნენ ამ გეგმას.[19]
  • 2020 წლის დეკემბერში მომღერლისადმი მიძღვნილი მემორიალი დაიდგა იოალას მშობლიურ ქალაქ ვილიანდში.

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Jaak Joala – mitte ainult Kremli ööbik Õhtuleht, 25. juuni 2005.
  2. ↑ Raimonds Pauls: "Ma ei saa aru, miks oli tarvis nii teha. Jaak oli suurepärane laulja ja fantastiline inimene… Mis Kremli ööbik ta oli? Ma tundsin Jaaku väga hästi. Võin teile öelda, et ta oli tõeline eestlane. Ega see tema süü olnud, et ta sellisel ajal ja sellistes oludes elas. Tööd tuli meil kõigil teha sellistes tingimustes ja seda me ka tegime." – Raimonds Pauls: Jaak polnud mingi Kremli ööbik, ta oli tõeline eestlane Postimees, 17.06.2017
  3. ↑ ÜLEMNÕUKOGU JA VALITSUSE TEATAJA, 31. detsember 1980 Nr. 45 (762). Art. 691 Sm. J. Joalale Eesti NSV teenelise kunstniku aunimetuse andmise kohta, lk 1399
  4. ↑ 4.0 4.1 Merle Talvik meenutab lõbusaid kontserte koos Joalaga Postimees, 26. september 2014.
  5. ↑ "Meie kallid kultuurifunktsionäärid organiseerisid mulle aastaks disklahvi. Ei tohtinud terve aasta otsa kusagil lauluhäältki teha, ei esineda ega ka mingit pilli mängida. Aasta aega täielik vaikus. See aga tehti väga lihtsalt. Keegi Eestist oli helistanud Moskvasse kultuuriministeeriumi ja öelnud: «Sdelaite s nim hotj što-nibudj, on u nas neupravljajemõi." – Jaanus Kulli. Jaak Joala – isegi sõprade jaoks lootusetult kadunud Õhtuleht, 23. veebruar 2010.
  6. ↑ Urmas Vahe. Radar koos Jaak Joalaga oli omas žanris Liidu parim ansambel Õhtuleht, 19. juuni 2014.
  7. ↑ Marju Länik Jaak Joala surmast murtud: ma ei suuda leppida, et seda elurõõmsat inimest enam kunagi ei näe Delfi, 27.september 2014
  8. ↑ Joala konferansjee Ada Lundver: "Kuulsus tuli talle peale liiga kähku ja liiga massiivselt. Ta tahtis hingamise ruumi. Aga talle ei antud seda. See ajab inimese hulluks. Jaak rääkis pidevalt, kui tüdinud ja väsinud ta kõigest on." – Jaak Joala – isegi sõprade jaoks lootusetult kadunud Õhtuleht, 23.02.2010.
  9. ↑ Urmas Oti saates "Carte blanche" 13. novembril 1992. aastal meenutas Jaak ise: "Mul on selgelt meeles see hetk, kui tundsin, et lavalolek on nüüd mulle lihtsalt vastukarva. Ma tegin neid kontserte juba lihtsalt nagu mingi üleskeeratud mängujänes." – Jaak Joala – isegi sõprade jaoks lootusetult kadunud Õhtuleht, 23.02.2010.
  10. ↑ "Mul sai mõõt täis, kui Venemaale saabus tümpsu-periood. See oli põhjus, kus ma tõmbasin kriipsu alla ja ütlesin endale, et nüüd aitab. Sellest piirist ma enam allapoole ei lähe." – Jaak Joala – isegi sõprade jaoks lootusetult kadunud Õhtuleht, 23.02.2010.
  11. ↑ Marju Läniku sõnul lahkus Joala areenilt tervise pärast. "Tal oli südamega probleeme ning minu teada hakkas ta pärast insulti ühe kõrvaga halvemini kuulma ning niipalju, kui ma tean, ei töötanud ta vasak käsi enam hästi." – Doris Joala: ei oleks osanud arvata, et mind nii kurjasti ära kasutatakse! Õhtuleht, 30.10.2014.
  12. ↑ Joala — mees, kes selja taha ei vaata Õhtuleht, 21.06.2008.
  13. ↑ Vahur Kersna: ei ole olemas nii kõrget ausammast, kui Jaak Joala vääriks publik.delfi.ee, 26. september 2014.
  14. ↑ Jaanus Kulli. "Jaak Joala oli kahtlemata Eesti popmuusika kuningas." Õhtuleht, 27. september 2014.
  15. ↑ 15.0 15.1 Jaak Joala esimese suure armastuse aeg plaadil. EPL, 24. september 2016.
  16. ↑ Lõik Vahur Kersna intervjuust Jaak Joala abikaasa Mairega: miks laulja presidendi ordenit vastu võtma ei läinud? Delfi TV, 25. juuni 2015
  17. ↑ Koit Toome annab Jaak Joala lauludega suurkontserdi ERR Menu, 18. juuni 2014.
  18. ↑ ELU EDETABELID. Jaak Joala in memoriam. Raadio 2, 26.09.2014.
  19. ↑ Balti jaama kõrvale tuleb ainult Jaak Joala kuju ERR, 13.02.2019
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=იაკ_იოალა&oldid=4534296“-დან