ესპანეთის ოსტ-ინდოეთი
ესპანეთის ოსტ-ინდოეთის კომპანია (ესპ Indias Orientales Españolas) — ტერმინი გამოიყენებოდა ესპანეთის კოლონიების აღსანიშნავად აზია-წყნარი ოკეანის რეგიონში. 1565-1821 წ.წ. ის წარმოადგენდა ახალი ესპანეთის ვიცესამეფოს ნაწილს და იმართებოდა მეხიკოდან მას შემდეგ რაც მექსიკამ მოიპოვა დამოუკიდებლობა, ის უკვე პირდაპირ მადრიდიდან იმართებოდა. ესპანეთ-ამერიკის ომის შედეგად 1898 წელს ესპანეთის კუნძულების დიდი უმრავლესობა აშშ-ს კონტროლს დაექვემდებარა, ხოლო დანარჩენი 1899 წელს მიჰყიდეს გერმანიას.
ესპანეთის მეფე ტრადიციულად თავს უწოდებდა "დასავლეთ და აღმოსავლეთ ინდოეთის მეფეს" (ესპ Rey de las Indias orientales y occidentales).
ისტორია
რედაქტირებადაარსება და დასახლება (1521-1643)
რედაქტირებაკუნძულელთა პირველი კონტაქტები ესპანელთან დაიწყო 1521 წელს, როცა მოგზაური ფერნანდო მაგელანმა მიაღწია მარიანის კუნძულებს. რადგან მისი გემიდან კუნძულის მცხოვრებლებმა მოიპარეს საკვების ნაწილი, ფერნანდომ ამ მიწას დაარქვა "ქურდების კუნძული" (ესპ. Isla de los Ladrones). მაგელანის ექსპედიციამ მალე დატოვა კუნძული და 1521 წლის 16 მარტს მიაღწია ფილიპინების კუნძულებს.
ესპანეთის წყნარი ოკეანის სამფლობელოები ადმინისტრაციულად ექვემდებარებოდა ახალი ესპანეთის ვიცე-სამეფოს, დედაქალაქით მეხიკო. ოსტ-ინდოეთსა და ამერიკას შორის ვაჭრობის განვითარების მიზნით, ვიცე-მეფე ანტონიო დე მენდოსამ 1542-1543 წ.წ. გააგზავნა ექსპედიცია ფილიპინების გამოსაკვლევად რუი ლოპეს დე ვილიალობოსის ხელმძღვანელობით. მეხიკოდან წარგზავნილმა მიგელ ლოპეს დე ლეგასპიმ 1565 წელს დააარსა პირველი მუდმივი ესპანური დასახლება ფილიპინებზე - ქალაქი სან-მიგელი. ანდრეს დე ურდანეტმა შეძლო მოეძებნა ფილიპინებიდან მეხიკომდე იალქნიანი გემებისათვის ოპტიმალური მარშრუტი. 1570 წელს ადგილობრივი ქალაქის მანილას დაპყრობის შემდეგ,ამ გზაზე მოსიარულე გემებს "მანილას გალეონებს" უწოდებდნენ.
1545 წელს ინიგო ორტის დე პეტესი ეწვია კუნძულ ახალ გვინეას. 1568 წელს პედრო სერმიენტო დე გამბოამ მიაღწია სოლომონის კუნძულებს. 1595 წელს ალვარო მენდანია დე ნეირამ აღმოაჩინა მარკიზის კუნძულები.
1606-1663 წ.წ. ესპანელები ვაჭრობდნენ მოლუკის კუნძულებთან 1611 წელს სებასტიან ვისკაინო წარგზავნილ იქნა ელჩად იაპონიაში და იქ დამკვიდრდა მანამდე, სანამ იაპონიამ არ გააუქმა სავაჭრო თანამდებობა 1630 წელს. 1626 წელს ტაივანის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში ესპანელებმა ააგეს ფორტი სანტო-დომინგო. თუმცა ისინი არ ცდილობდნენ შეექმნათ სავაჭრო კოლონიები და ესპანური დასახლებები ახლადაღმოჩენილ მიწებზე.
უკანასკნელი ესპანელი ჰაბსბურგები (1643-1700)
რედაქტირება1668 წელს დიეგო ლუის დე სან ვიტორესმა დააარსა პირველი ქრისტიანული მისია მარიანის კუნძულებზე
ბურბონები (1700-1898))
რედაქტირებაესპანელთა მმართველობა ფილიპინებზე დროებით შეჩერდა 1762 წელს, როცა ბრიტანეთის ჯარებმა დაიკავეს მანილა შვიდწლიანი ომის მსვლელობაში. თუმცა ინგლისელებმა ვერ შეძლეს ფილიპინების დანარჩენი ნაწილების მოქცევა თავიანთი კონტროლის ქვეშ და გენერალ-გუბერნატორ სიმონ დე ანდ-ი-სალაზარის წყალობით იქ შენარჩუნდა ესპანეთის ხელისუფლება. 1764 წელს ომის დასასრულს ესპანელებმა უკან დაიბრუნეს მანილა.
შვიდწლიანმა ომმა უბიძგა კარლ III-ს - განეხორციელებინა მთელი რიგი რეფორმები, მათ შორის ზღვისგაღმა მმართველობის სფეროშიც. 1784 წელს ფინანსური მართვისა და მანილაში ეკონომიკის განვითარებისათვის დაარსდა ინტენდანსია, ხოლო გენერალ-გუბერნატორმა ხოსე ბასკო-ი-ვარგასმა დააარსა "სახელმწიფოს მეგობარტა ეკონომიკური ამხანაგობა".
მას შემდეგ, რაც 1821 წელს მექსიკამ მოიპოვა სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა, ესპანეთის სამფლობელოებს აზიასა და წყნარ ოკეანეში მართავდა უშუალოდ მადრიდი. 1898 წლის ესპანეთ-ამერიკის ომის შედეგად ტერიტორიების ნაწილი დაექვემდებარა აშშს კონტროლს, ხოლო დანარჩენი ნაწილი 1899 წელს მიჰყიდეს გერმანიას.
კოლონიების მართვა
რედაქტირება1583 წლის 5 მაისს ნეფის დეკრეტით ესპანეთის ოსტ-ინდოეთის მართვისათვის მანილაში ჩატარდა აუდიენცია (исп. Audiencia y Chancillería Real de Manila en las Filipinas) და შემოღებულ იქნა ფილიპინების გენერალ-გუბერნატორის პოსტი. ადმინისტრაციული თვალსაზრისით, ის შედიოდა ახალი ესპანეთის ვიცე-სამეფოში, ამიტომ მთელი მათი მიმოწერა მადრიდთან მეხიკოს გავლით ხდებოდა. ესპანეთის ოსტ-ინდოეთის კომპანიაში შედიოდა შემდეგი ტერიტორიები:
- ფილიპინების კუნძულები (ესპანეთის სამფლობელოების ტაივანში, სულავესის და მოლუკის კუნძულების ჩათვლით)
- კაროლინის კუნძულები
- მარიანის კუნძულები
- პალაუს არქიპელაგი
ლიტერატურა
რედაქტირება- Cunningham, Charles Henry (1919). The Audiencia in the Spanish Colonies as illustrated by the Audiencia of Manila (1583–1800) (Project Gutenberg), Publications in History, Berkeley: კალიფორნიის უნივერსიტეტის გამომცემლობა. OCLC 19679822.
- Phelan, John Leddy (1959) The Hispanization of the Philippines: Spanish Aims and Filipino Responses, 1565–1700. Madison: University of Wisconsin Press.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება
- Philippine "The Early Spanish Period"
- The Impact of Spanish Rule in the Philippines დაარქივებული 2007-10-01 საიტზე Wayback Machine.
- Guam History and Culture დაარქივებული 2012-11-03 საიტზე Wayback Machine.