დასავლეთ რომის იმპერია
დასავლეთ რომის იმპერია (ლათ. Imperium Romanum Occidentale) — რომის იმპერიის დასავლეთი ნაწილის დასახელება იმპერატორ დიოკლეტიანეს მიერ 285 წელს ჩატარებული რეფორმის შემდგომ. მეორე ნაწილს ეწოდებოდა აღმოსავლეთ რომის იმპერია, რომელიც გვიანდელ ისტორიოგრაფიაში ცნობილია ბიზანტიის იმპერიის სახელით.
| რომის იმპერია Imperium Romanum | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 რომის იმპერიის დაყოფა თეოდოსიუს I სიკვდილის შემდეგ, 395 წელს | |||||||||
| დედაქალაქი | მედიოლანუმი (286–402) რავენა (402–476) | ||||||||
| ენა | ლათინური | ||||||||
| რელიგია | ქრისტიანობა | ||||||||
| მმართველობის ფორმა | იმპერია | ||||||||
.png)
ისტორია
რედაქტირებარომის იმპერიის ისტორიაში III საუკუნის კრიზისად წოდებულ პერიოდში იმპერია ხანმოკლე პერიოდით (260-274 წწ.) დაიშალა რამდენიმე ნაწილად. მართალია მოხერხდა იმპერიის გაერთიანება, მაგრამ, მმართველობის არასაკმარისი სიძლიერის გამო, დაშლის საშიშროება ისევ არსებობდა. ასეთ ვითარებაში 284 წელს იმპერიის ტახტზე ავიდა დიოკლეტიანე, რომელიც ხედავდა, რომ ამხელა იმპერიას მარტო ვერ მართავდა და იმპერია ორად გაყო, თვითონ აღმოსავლეთ ნაწილს მართავდა, ხოლო დასავლეთი ნაწილი გადასცა მეორე იმპერატორს მაქსიმიანეს. რეფორმის მიხედვით, იმპერატორი, ამავე დროს, ირჩევდა თანაშემწეს კეისრის ტიტულით, ხოლო თვითონ ავგუსტუსის ტიტული ჰქონდა. ქვეყანას ფაქტობრივად მართავდა ოთხი იმპერატორი. და მმართველობის ასეთ ფორმას ტეტრარქია ეწოდა. 305 წელს დიოკლეტიანე და მაქსიმიანე გადადგნენ. ხოლო მათი თანაშემწეები კი ავგუსტუსები გახდნენ, მათ ამის შემდეგ აირჩიეს თანაშემწე კეისარი იმპერატორები. თუმცა, მათ შორის თანხმობა დიდხანს არ გაგრძელებულა. უთანხმოება გადაიზარდა შეიარაღებულ დაპირისპირებაში, რომელშიც საბოლოოდ გაიმარჯვა კონსტანტინე დიდმა და 324 წლიდან სიკვდილამდე, 337 წლამდე, იმპერიას ერთპიროვნულად განაგებდა. ასევე, ერთპიროვნულად განაგებდა იმპერიას იულიანე (362-363 წწ.) და თეოდოსიუს I (394-395 წწ.). თეოდოსიუს I-ს სიკვდილის შემდგომ 395 წელს, მისი ანდერძის თანახმად იმპერიის დასავლეთი ნაწილი ერგო მის უმცროს ვაჟს ჰონორიუსს, ხოლო აღმოსავლეთი - უფროს ვაჟს არკადიუსს. ეს თარიღი ითვლება იმპერიის საბოლოო დაშლის თარიღად.
საბოლოო დაშლის შემდგომ
რედაქტირება395 წლის შემდეგ იმპერიის ორივე ნაწილი დამოუკიდებლად ებრძოდა საკუთარ პრობლემებს. მათ ერთმანეთისათვის რაიმე მნიშვნელოვანი დახმარება არ გაუწევიათ. ამ დროისთვის იმპერიის დედაქალაქი უკვე გადატანილი იყო მედიოლანუმში, დღევანდელი მილანი. 402 წელს მედიოლანუმს ალყა შემოარტყეს ვესტგუთებმა, რის გამოც ჰონორიუსმა დედაქალაქი გადაიტანა რავენაში. რამდენადაც ჰონორიუსი მცირეწლოვანი იყო, იმპერიას ფაქტობრივად განაგებდა ნახევრად ვანდალი მხედართმთავარი სტილიხონი. სტილიხონი გარდაიცვალა 408 წელს. 410 წელს რომი აიღეს და გაძარცვეს ვესტგუთებმა მათი მეფის ალარიხ I-ის წინამძღოლობით. ჰონორიუსის სიკვდილის შემდგომ ტახტის უზურპირება მოახდინა იოანემ, გალა პლაციდია ამ დროისთვის, ძმასთან ჰონორიუსთან უთანხმოების გამო, მის შვილებთან ერთად, იმყოფებოდა კონსტანტინოპოლში ძმისშვილთან ბიზანტიის იმპერატორ თეოდოსიუს II-სთან. თეოდოსიუს II-მ რომის იმპერატორად გამოაცხადა გალა პლაციდიას ვაჟი ვალენტინიანე III. იოანე-მ მხედართმთავარ აეტიუსს დაავალა, რომ ჰუნებისათვის მემართა დასახმარებლად. მანაც წამოიყვანა 60 000-ათასიანი ჰუნების ლაშქარი, თუმცა ბიზანტიელებმა დაამარცხეს იოანეს ჯარი და ტახტზე აიყვანეს გალა პლაციდიას მცირეწლოვანი ვაჟი ვალენტინიანე III. რეგენტად კი დაინიშნა გალა პლაციდია. ამის შემდეგ აეტიუსი შეირიგა გალა პლაციდიამ და ის გახდა იმპერიის პირველი მხედართმთავარი. აეტიუსის მეთაურობით 451 წელს, კატალაუნის ველზე, დღევანდელი საფრანგეთის ტერიტორიაზე, რომელებმა დაამარცხეს ჰუნი ატილას მრავალრიცხვოვანი არმია. ეს იყო რომაელების მიერ მოგებული უკანასკნელი დიდი ომი.
რომის დაცემა
რედაქტირება455 წელს რომს იღებენ ვანდალები, რომლებიც 12 დღის განმავლობაში უმოწყალოდ არბევენ და ძარცვავენ ქალაქს, ხოცავენ მოსახლეობას. მთელი იმპერია ქაოსმა მოიცვა. რავენაში მყოფი იმპერატორების ძალაუფლება ამ ქალაქის კედლებს არ სცილდებოდა. 468 წელს ბასილისკოსის უნიათობის გამო ვანდლებთან ომში აფრიკის სანაპიროებთან კატასტროფა განიცადა ბიზანტიის არმიამ. დაკარგა 100 000-მდე მეომარი. ბიზანტია დიდი სურვილის მიუხედავად ვერ ეხმარებოდა დასავლეთის იმპერიას. ამ პირობებში 476 წლის 4 სექტემბერს ფედერატების ერთ-ერთმა ლიდერმა ოდოაკრმა დაიკავა რავენა და აიძულა იმპერატორი რომულუს ავგუსტულუსი ტახტიდან გადამდგარიყო და თვითონ თავი გამოაცხადა იტალიის მეფედ. ეს თარიღი ითვლება ანტიკური ხანის დასასრულად და შუა საუკუნეების დასაწყისად.
ლიტერატურა
რედაქტირება- რ. გორგაძე, მ. სოხაძე. ძველი მსოფლიოს ისტორიის ენციკლოპედია, ქართული გამოცემა, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, თბილისი 2006 წ. გვ. 345-350
- ვ. ასათიანი, ბიზანტიური ცივილიზაცია, თბილისი, 2006 წ. გვ. 9-10.