ვიკიპედია

ჰანს ბეთე

ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.

ჰანს ბეთე (გერმ. Hans Bethe; დ. 2 ივლისი, 1906, სტრასბურგი — გ. 6 მარტი, 2005, იტაკა) — გერმანელ-ამერიკელი ბირთვული ფიზიკოსი რომელმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ასტროფიზიკის, კვანტური ელექტროდინამიკის და მყარი სხეულების ფიზიკაში და გახდა 1967 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატი ფიზიკის დარგში.[19][20]

ჰანს ბეთე
გერმ. Hans Albrecht Bethe
დაბ. თარიღი 2 ივლისი, 1906(1906-07-02)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8]
დაბ. ადგილი სტრასბური, Alsace–Lorraine, გერმანიის იმპერია[9]
გარდ. თარიღი 6 მარტი, 2005(2005-03-06)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] (98 წლის)
გარდ. ადგილი ითაკა
მოქალაქეობა გერმანიის იმპერია
 აშშ
ეროვნება ებრაელები[3]
საქმიანობა ფიზიკოსი და უნივერსიტეტის პროფესორი
მუშაობის ადგილი ტიუბინგენის უნივერსიტეტი[3] , კორნელის უნივერსიტეტი[3] და მანჰეტენის პროექტი[3]
ალმა-მატერი ლუდვიგ მაქსიმილიანის მიუნხენის უნივერსიტეტი[3] , ფრანკფურტის გოეთეს უნივერსიტეტი[3] , კემბრიჯის უნივერსიტეტი[3] , საპიენცის უნივერსიტეტი[3] და Goethe-Gymnasium
სამეცნიერო ხარისხი დოქტორის ხარისხი
მეუღლე Rose Ewald[10]
მამა ალბრეხტ ბეთე
ნათესავ(ებ)ი Paul Peter Ewald
ჯილდოები ორდენი ხელოვნებისა და მეცნიერების სფეროებში შეტანილი წვლილისათვის, ნილს ბორის საერთაშორისო ოქროს მედალი, ნობელის პრემია ფიზიკაში[11] [12] , მაქს პლანკის მედალი[3] , მიხეილ ლომონოსოვის სახელობის დიდი ოქროს მედალი[13] , რუმფორდის პრემია[14] , ჰენრი დრეიპერის მედალი[15] , ფრანკლინის მედალი, ბრიუსის მედალი[16] , ერსტედის მედალი[17] , ოსკარ კლაინის მედალი[18] , ედინგტონის მედალი, მეცნიერების ეროვნული მედალი, ლეო ზილარდის პრემია, Albert Einstein Peace Prize, ამერიკის ფიზიკის საზოგადოების წევრი, ბეიკერის სახელობის ლექცია, ენრიკო ფერმის პრემია[3] , ამერიკის ხელოვნებისა და მეცნიერების აკადემიის წევრი, სამეფო საზოგადოების უცხოელი წევრი[3] , აშშ-ის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრი[3] და Royal Society Bakerian Medal
ხელმოწერა

ბიოგრაფია

რედაქტირება

ადრეული წლები

რედაქტირება

ჰანს ბეთე დაიბადა 1906 წლის 2 ივლისს სტრასბურგში (გერმანიაში). იგი იყო ანა და ალბერტ ბეთეს ერთადერთი შვილი (ალბერტი იყო სტრასბურგის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიის მიწვეული ლექტორი).[21] მიუხედავად იმისა, რომ დედამისი (სტრასბურგის უნივერსიტეტის პროფესორის ქალიშვილი) ებრაელი იყო,[22] ჰანსი მამის მსგავსად პროტესტანტი იყო.[23] ასეთი რელიგიური ფონის მიუხედავად,[24] ცხოვრების შემდგომ პერიოდში იგი საკუთარ თავს აღწერდა როგორც ათეისტს.[25]

1912 წელს ჰანსის მამამ მიიღო კიელის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგიის ისტიტუტის მოწვევა რის შემდეგაც ოჯახი ამავე ისნსტიტუტის დირექტორის ბინაში გადავიდა საცხოვრებლად. ოჯახს კიდევ ერთი გადასახლება 1915 წელს მოუწია, როდესაც ალბერტი ახალი ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის დირექტორად მიიწვიეს ფრანკფურტის გოეთეს უნნივერსიტეტში.[23]

ბეთე ესწრებოდა გოეთეს გიმნაზიის გაკვეთილებს (ფრანკფურტში). მისი განათლება შეწყდა 1916 წელს, როდესაც მას ტუბერკულოზის დიაგნოზი დაუსვეს და გაგზავნეს ბედ კრეუზნაჩში გამოსაჯანმრთელებლად. მკურნალობიდან დაბრუნების შემდეგ ჰანსმა საბოლოოდ დაამთავრა გოეთეს გიმნაზიის სამი კურსი (1922-1924).[26]

1924 წელს ბეთე შევიდა ფრანკფურტის უნივერსიტეტში. მან გადაწყვიტა ძირითადად ქიმიას გაჰქოლოდა. ფიზიკაში სწავლება კარგი არ იყო.

1926 წელს ბეთემ სწავლა განაგრძო მიუნხენის უნივერსიტეტში. მას აქ შეეძლო ესწავლა არნოლს ზომერფელდის ზედამხედველობის ქვეშ.[27][28]

გვიანი წლები

რედაქტირება

ცხოვრების შემდგომ პერიოდში ბეთე იყო კორნელის უნივერსიტეტის პროფესორი.[29] მეორე მსოფლიო ომის განმავლობაში იგი ხელმძღვანელობდა თეორეტიკოს ფიზიკოსთა ჯგუფს საიდუმლო ლოს ალამოს ეროვნულ ლაბორატორიაში, რომლებმაც შექმნეს პირველი ატომური ბომბი.

პერსონალური ცხოვრება

რედაქტირება

ბეთეს ჰობებში შედიოდა მარკების შეგროვება.[30] მის ცოლი იყო როუზი და მათ ორი შვილი ჰყავდათ.[31] ჰანს ბეთე გარდაიცვალა 2005 წლის 6 მარტს იტაკაში, საკუთარ სახლში.[32]

ჯილდოები და პატივი

რედაქტირება

ჰანს ბეთს ცხოვრების განმავლობაში მრავალი ჯილდო აქვს მოპოვებული. იგი 1947 წელს გახდა ამერიკის ხელოვნებისა და მეცნიერების აკადემიის წევრი[33] და ამავე წელს მან მიიღო ეროვნული მეცნიერებათა აკადემიის ჰენრი დრაპერის მედალი.[34] მას აგრეთვე მიღებული აქვს: მაქს პლანკის მედალი (1955), სამეფო ასტრონომიული საზოგადოების ედინგტონის მედალი (1961), შეერთებული შტატების ატომური ენერგიის კომისიის ენრიკო ფერმის მედალი (1961), რუმფორდის პრიზი (1963)[35], ნობელის პრიზი ფიზიკაში (1967),[36] მეცნიერების ეროვნული მედალი (1975),[37] ოერსტედის მედალი (1993)[38], ბრიუსის მედალი (2001)[39] და ბენჟამინ ფრანკლინის მედალი მეცნიერებაში გამორჩეული მიღწევებისათვის (2005).[40]

ლიტერატურა

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118658662 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  2. ↑ 2.0 2.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  4. ↑ 4.0 4.1 SNAC — 2010.
  5. ↑ 5.0 5.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  6. ↑ 6.0 6.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  7. ↑ 7.0 7.1 Munzinger Personen
  8. ↑ 8.0 8.1 Find a Grave — 1996.
  9. ↑ Бете Ханс Альбрехт / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  10. ↑ https://ecommons.cornell.edu/handle/1813/30506
  11. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1967/
  12. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  13. ↑ http://www.ras.ru/win/db/award_dsc.asp?P=id-1.ln-ru
  14. ↑ https://www.amacad.org/rumford-prize-recipients
  15. ↑ https://www.nasonline.org/programs/awards/henry-draper-medal.html
  16. ↑ https://phys-astro.sonoma.edu/brucemedalists/hans-bethe
  17. ↑ https://www.aapt.org/programs/awards/oersted.cfm
  18. ↑ http://www.okc.albanova.se/research/memorial-lecture/earlier-lectures
  19. ↑ Lee, S.; Brown, G. E. (2007). „Hans Albrecht Bethe. 2 July 1906 -- 6 March 2005: Elected ForMemRS 1957“. Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 53: 1. doi:10.1098/rsbm.2007.0018.
  20. ↑ Horgan, John (1992). „Illuminator of the Stars“. Scientific American. 267 (4): 32. Bibcode:1992SciAm.267d..32H. doi:10.1038/scientificamerican1092-32.
  21. ↑ Bernstein 1980, p. 7.
  22. ↑ Bernstein 1980, p. 8.
  23. ↑ 23.0 23.1 Schweber 2012, pp. 32–34.
  24. ↑ Interview with Hans Bethe by Charles Weiner at Cornell University. American Institute of Physics (November 17, 1967). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 თებერვალი 2015. ციტატა: „When asked by Charles Weiner if there was religion in his home, Bethe replied: "No. My father was, I think, slightly religious. I was taught to pray in the evening before going to bed, and I attended the Protestant religious instruction, which was given in the schools in Germany. I was also confirmed, and the instruction which I got in this connection got religion out of my system completely. It was never very strong before, and the confirmation had the consequence that I just didn't believe."“ ციტირების თარიღი: 25 April 2012.
  25. ↑ Brian 2001, p. 117.
  26. ↑ Schweber 2012, p. 45.
  27. ↑ Bernstein 1980, p. 13.
  28. ↑ Schweber 2012, p. 93.
  29. ↑ Available at www.JamesKeckCollectedWorks.org [1] are the class notes taken by one of his students at Cornell from the graduate courses on Nuclear Physics and on Applications of Quantum Mechanics he taught in the spring of 1947.
  30. ↑ Schweber 2012, p. 44.
  31. ↑ Tucker, Anthony (March 8, 2005). „Obituary: Hans Bethe“. The Guardian.
  32. ↑ Nobel Laureate Hans Bethe passes away at age of 98, March 7, 2005, Wikinews
  33. ↑ Book of Members, 1780–2010: Chapter B. American Academy of Arts and Sciences. ციტირების თარიღი: June 24, 2011.
  34. ↑ Henry Draper Medal. National Academy of Sciences. დაარქივებულია ორიგინალიდან — July 22, 2012. ციტირების თარიღი: February 24, 2011.
  35. ↑ Brown & Lee 2009, p. 17.
  36. ↑ Hans Bethe – Biographical. The Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: July 7, 2013.
  37. ↑ The President's national Medal of Science. National Science Foundation.
  38. ↑ Oersted Medal. ციტირების თარიღი: July 7, 2013.
  39. ↑ Past Winners of the Catherine Wolfe Bruce Gold Medal. Astronomical Society of the Pacific. ციტირების თარიღი: 24 February 2011.
  40. ↑ Benjamin Franklin Medal for Distinguished Achievement in the Sciences Recipients. American Philosophical Society. ციტირების თარიღი: November 26, 2011.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ჰანს_ბეთე“-დან