შინაური ცხვარი

შინაური ცხვარი (ლათ. Ovis aries) — მცოხნავი წყვილჩლიქოსანი ცხოველი ცხვრის გვარისა, ღრურქიანების (ძროხისებრთა) ოჯახისა. წარმოშობილია ველური მთის ცხვრების (მუფლონი, არხარი) მოშინაურებით, დაახლ. 8 ათასი წლის წინ. მისი ევოლუცია უფრო მეტად მატყლსაფარველისა და სხეულის აგებულების ფორმის გარდაქმნის მიმართულებით წარიმართა. სიმაღლე მინდაოში 55–100 სმ-ია, სიგრძე (კეფიდან კუდის ძირამდე) 60–110 სმ. ნერბი იწონის 30–100 კგ-ს, ერკემალი – 60–180 კგ-ს. ცხვრის ჯიშების უმრავლესობას კარგად აქვს განვითარებული რქები; ნერბები ურქონი ან მცირე ზომის რქიანები არიან. დრუნჩი სწორი, ზოგჯერ ცხვირკუზიანი პროფილისაა. აქვს წაწვეტებული ცხვირი, წვრილი, მოძრავი ტუჩები. საჭრელი კბილები ბლაგვი კუთხითაა განლაგებული ყბაზე. თავის ამგვარი აგებულების საშუალებით ცხვარს შეუძლია ძირზე მოჭრას ბალახი და უფრო სრულად გამოიყენოს საძოვარი. ფეხები ძლიერია, რისი საშუალებითაც შორ მანძილზე ადვილად გადაადგილდება. ზრდასრულებს 32 კბილი აქვთ. სარძევე კბილების გამოცვლა 12–18 თვითან იწყება და 3,5–4 წლის ასაკში მთავრდება. ცხვარი ფერად თეთრი, შავი, წითური, რუხია. წმინდა- და ნახევარწმინდამატყლიანი როგორც წესი თეთრები არიან. კუდის ფორმის მიხედვით განასხვავებენ მჭლეკუდიან, მჭლეგრძელკუდიან, გრძელცხიმკუდიან, მოკლეცხიმკუდიან, დუმიან, ნახევარდუმიან ცხვრებს.

შინაური ცხვარი
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:  ცხოველები ტიპი:  ქორდიანები კლასი:  ძუძუმწოვრები რიგი:  წყვილჩლიქოსნები ოჯახი:  ძროხისებრნი გვარი:  ცხვარი სახეობა:  შინაური ცხვარი
ლათინური სახელი
Ovis aries (Linnaeus, 1758)
სისტემატიკა ვიკისახეობებში სურათები ვიკისაწყობში ITIS   552475

ხელსაყრელ პირობებში ცხვარი 14–15 წელი ცოცხლობს; მეურნეობებში სიცოცხლის ხანგრძლივობა 6–8 წელს შეადგენს. სქესობრივ სიმწიფეს 5–7 თვის ასაკში აღწევენ. შეწყვილებისთვის უშვებენ 15–18 თვეში. ბუნებრივი შეწყვილების დროს ერთ ერკემალზე დაშვებულია 60–70 ნერბი; ხელოვნური განაყოფიერების შემთხვევაში ერთ სეზონზე (45 დღე) ერთი ერკემლის თესლით ანაყოფიერებენ 3000-ზე მეტ ნერბს. მაკეობა 145–155 დღე-ღამე გრძელდება. იგებს 1, ზოგი ჯიში 2–3 და მეტ ბატკანს. ახალდაბადებული 3—5 კგ-ს იწონის. ზრდას 2–4 წელში წყვეტს. ნაირბეწვიანი ცხვრის მატყლი შედგება თივთიკის, გარდამავალი, მქისე და ზოგჯერ მკვდარი ბეწვისაგან. წმინდამატყლიანი ცხვრის თივთიკის სიგრძე 5–9 სმ-ია, ნახევრად წმინდამატყლიანისა — 10–40 სმ, ნაირბეწვიანისა — 10–15 სმ. წმინდამატყლიანის წლიური ნაპარსი საშუალოდ 5–6 კგ-ია (რეკორდული 31,7 კგ), ნახევრად წმინდამატყლიანისა — 3–6 კგ, ნაირბეწვიანისა — 1–4 კგ. სუფთა მატყლის გამოსავალი გარეცხვის შემდეგ წმინდამატყლიანი ჯიშის ნაპარსის დაახლოებით 30–50%-ია, ნახევრად წმინდამატყლიანისა — 50–65%, ნაირბეწვიანისა — 55–75%. წმინდამატყლიანი და ნახევრად წმინდამატყლიანი წელიწადში ერთხელ — გაზაფხულზე იკრიჭება, ნაირბეწვიანი — გაზაფხულსა და შემოდგომაზე. საუკეთესო სახორცე-სამატყლე ჯიშის ცხვარი 5–7 თვის ასაკში დაკვლისას იძლევა 18–22 კგ ხორცს (გატყავებული და გამოშიგნული ცხოველი). ნერბის მერძეულობა 50–200 კგ-ია, ზოგი ჯიშისა — 500–600 კგ-მდე. იძლევა მაღალცხიმიან რძეს.

ძირითადი საკვების ბუნებრივი და ნათესარი საძოვრების ბალახი, თივა, უპირატესად წვრილღეროიანი, გაზაფხულის ნამჯა, სილოსი და კონცენტრატები. ცხვარს მწყემსავენ ადრეული გაზაფხულიდან გვიან შემოდგომამდე, თოვლის მცირე საფარიან ან ცხელი კლიმატის ადგილებში — მთელი წელი. ცხვარი კარგად ეგუება ჰაერის სხვადასხვა ტემპერატურას, წარმატებით ჰყავთ მაღალმთიან საძოვრებზე. კარგად იყენებს უდაბნოს, მთისა და ბარის საძოვრებს. ჰყავთ ფარეხებში, სეზონურ საძოვრებზე აწყობენ მყუდრო ადგილებს. მგრძნობიარეა სინესტის მიმართ, ადვილად ცივდება და ემართება ჰელმინტოზური და მწვავე დაავადებები. გავრცელებულია მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში.

საქართველოს ტერიტორიაზე ცხვრის მოშენებას უძველესი დროიდან მისდევენ. აქ ხალხური სელექციის გზით შეიქმნა ცხვრის თუშური და იმერული ჯიშები.

იხილეთ აგრეთვე

• მეცხვარეობა
• სამომთაბარო მეცხოველეობა

ლიტერატურა

• Иванов М. Ф., Полн. собр. соч., т. 4, М., 1964; Руководство по разведению животных, т. 3, [пер. с нем.], М., 1965; Овцеводство, под ред. Г. Р. Литовченко и П. А. Есаулова, т. 1-2, М., 1972.
• ლიტოვჩენკო გ. რ., ცხვარი // დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია [30 ტომად], მთ. რედ. პროხოროვი ა. მ., III გამოც., მოსკ.: გამომც. „საბჭოთა ენციკლოპედია“, 1969.

• რჩეულიშვილი მ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 251.