მოჰამედ რეზა ფეჰლევი

(გადამისამართდა გვერდიდან შაჰი მოჰამედ რეზა ფეჰლევი)

მოჰამედ რეზა-შაჰ ფეჰლევი (სპარს. محمدرضا شاه پهلوی; დ. 26 ოქტომბერი 1919, თეირანი, ირანი — გ. 27 ივლისი, 1980, კაირო, ეგვიპტე) — ირანის ბოლო შაჰი, ქვეყანას მართავდა 1941-1979 წლებში. ფეჰლევის დინასტიის მეორე და უკანასკნელი წარმომადგენელი. ხელისუფლებას ჩამოაშორეს ირანის ისლამური რევოლუციის შედეგად. შაჰი იძულებული იყო ემიგრაციაში წასულიყო და გარდაიცვალა კაიროში.

მოჰამედ რეზა ფეჰლევი
Mohammad Reza Pahlavi
ირანის შაჰი
კორონაცია: 26 ოქტომბერი 1967
მმართ. დასაწყისი: 16 სექტემბერი 1941
მმართ. დასასრული: 11 თებერვალი 1979
წინამორბედი: რეზა-შაჰ ფეჰლევი
მემკვიდრე: ტიტული გაუქმდა
პირადი ცხოვრება
დაბ. თარიღი: 26 ოქტომბერი 1919
დაბ. ადგილი: თეირანი, ირანი
გარდ. თარიღი: 27 ივლისი, 1980 (60 წლის)
გარდ. ადგილი: კაირო, ეგვიპტე
მეუღლე: ფავზია ფუად ეგვიპტელი
სორაია ისფანდიარი ბაჰთიარი
ფარაჰ ფეჰლევი
დინასტია: ფეჰლევიანები
მამა: რეზა-შაჰ ფეჰლევი
დედა: თაჯ ოლ-მოლუქი
რელიგია: ისლამი
ხელმოწერა:

ბიოგრაფია რედაქტირება

განათლება მიიღო ირანში და საზღვარგარეთ. 1938 წელს დაამთავრა სამხედრო აკადემია თეირანში. ტახტზე ავიდა 1941 წლის სექტემბერში, მამის რეზა-შაჰ ფეჰლევის გადადგომის შემდეგ. 1943 წელს ომი გამოუცხადა ფაშისტურ გერმანიას.

1953 წლის აგვისტოში, აშშ-ს ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო-ს უშუალო ორგანიზებით, ოპერაცია "აიაქსი"-ს ფარგლებში დამხობილ იქნა პრემიერ-მინისტრი მოჰამედ მოსადეყის მთავრობა[1]. შაჰი ემიგრაციიდან დაბრუნდა და ავტორიტარული მმართველობა დაამკვიდრა.

ირანის საიდუმლი პოლიციური სტრუქტურების ფორმირება დაიწყო 1955 წ. აშშ-ს სამხედრო ექსპერტებისა და სპეცსამსახურების სპეციალისტების ხელშეწყობით[2]. ირანში თავისი „ექსპერტები“ გააგზავნა ასევე ისრაელმა, ერთ-ერთი მათგანი იყო პოლკოვნიკი იაკობ ნიმროდი[3]. შაჰის ოფიცრები გადიოდნენ ინტენსიურ მომზადებას დიდ ბრიტანეთში, ისრაელში და აშშ-ში[4]. „CIA“-სა და „სავაქ“-ის მჭიდრო თანამშრომლობის შესახებ ინფორმაცია ფართოდ გახდა ცნობილი მხოლოდ 1970-იანი წლების მეორე ნახევარში[5] [6].

1955 წლის მარტში, აშშ-ს არმიის პოლკოვნიკის მისია შეიცვალა ამერიკის „CIA“-ს ინსტრუქტორებით (მისია შედგებოდა სულ 5 ოფიცერისგან, რომლებიც იყვნენ ექსპერტები ფარული ოპერაციებისა, ინფორმაციის ანალიზისა და კონტრდაზვერვის სფეროში). შაჰის სპეცსამსახურების ჩამოყალიბებაში დიდი წვლილი მიუძღვის ამერიკელ გენერალს გერბერტ ნორმან შვარცკოფს, რომელმაც „გაწვრთნა სავაქ-ის პერსონალის პირველი თაობა“[7] [8] [9].

1956 წლის დეკემბერში შაჰმა და მისმა მთავრობამ გადაწყვიტა, რომ დადგა დრო ირანმა დააფუძნოს დაზვერვის ორგანიზაცია[10]. „სავაქ“-ის შექმნის კანონპროექტი შემოღებულ იქნა მეჯლისის მიერ 1957 წლის 20 იანვარს[11], და შემდგომ სენატის მიერ დამტკიცდა.

1957 წელს აშშ-სა და ისრაელის სპეცსამსახურების დახმარებით შაჰმა დააარსა დაზვერვისა და სახელმწიფო უშიშროების სამსახური — სავაქი[12].

ლიტერატურა რედაქტირება

სქოლიო რედაქტირება

  1. Bryne, Malcolm (18 August 2013). "CIA Admits It Was Behind Iran's Coup". Foreign Policy.
  2. Афрасияби Б. Иран ва Тарих. Техран. 1364/1985, сс. 43-50.
  3. Kermit Roosevelt, Countercoup: the Struggle for the Control of Iran (McGraw-Hill paperback, 1981), p. 9.
  4. Блоч, Джонатан; Фитцджеральд, Патрик. Тайные операции английской разведки: Ближний и Средний Восток, Африка и Европа после 1945 года. М.: Политиздат, 1987.
  5. The Palm Beach Post (November 4, 1976).
  6. Kingman Daily Miner (November 4, 1976).
  7. CENTRAL INTELLIGENCE AGENCY (CIA) IN PERSIA. In Encyclopaedia Iranica. Retrieved July 26, 2008.
  8. Palash Ghosh. Iran's Feared SAVAK: Norman Schwarzkopf’s Father Had Greater Impact On Middle East Affairs. (12/28/2012).
  9. N. R. Keddie and M. J. Gasiorowski, eds., Neither East Nor West. Iran, the United States, and the Soviet Union, New Haven, 1990, pp. 154–155.
  10. Kristen Blake. The U.S.-Soviet confrontation in Iran, 1945-1962: A case in the annals of the Cold War. (2009), p. 106.
  11. Amad Farughy/Jean-Loup Reverier: Persien: Aufbruch ins Chaos?, München 1979, S. 163.
  12. N. R. Keddie and M. J. Gasiorowski, eds., Neither East Nor West: Iran, the United States, and the Soviet Union (New Haven, 1990), pp. 154–55; personal interviews.


რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება