ფუნდამენტალიზმი

ფუნდამენტალიზმი (ლათ. Fundamentum — საფუძველი) — უკიდურესად კონსერვატიული ფილოსოფიური, მორალური და სოციალური მიმდინარეობების კრებითი სახელწოდება. ფუნდამენტალიზმი ხშირად წარმოადგენს თანადროულ საზოგადოებაში მიმდინარე გლობალიზაციური და სეკულარიზაციული პროცესების რეაქციას. ამ მიმართულების ერთ-ერთი ვარიანტია რელიგიური ფუნდამენტალიზმი. ფუნდამენტალიზმს ძირითადად საფუძველი ჩაეყარა აშშ-ის სამხრეთ შტატებში, განსაკუთრებით პრესვიტერიანებს, ბაპტისტებსა და მეთოდისტებს შორის XX საუკუნის 1910-იან წლებში. 1921-1929 წლებში არკანზასის, ტენესის, მისისიპისა და სხვა შტატებში ფუნდამენტალისტებმა გაატარეს ანტიევოლუციური კანონები, რომლის თანახმად სახელმწიფო სკოლებში იკრძალებოდა დარვინიზმის მოძღვრების სწავლება.

ფუნდამენტალიზმის შესწავლა

XX საუკუნის ყველაზე გახმაურებული ნაშრომი ფუნდამენტალიზმის შესახებ ამერიკელი მკვლევრების, მარტინ მარტისა და სკოტ ეფლბაის, წიგნების სერია „ფუნდამენტალიზმის პროექტი“ გახდა. ისინი ფუნდამენტალიზმს უპირველესად უყურებდნენ, როგორც სეკულარული მოდერნიზმის მკვეთრ უარყოფას. ავტორების მსჯელობა ემყარებოდა არგუმენტს, რომ ფუნდამენტალიზმი მხოლოდ ტრადიციული რელიგიურობა არ არის, არამედ ის არსებითად პოლიტიკური ფენომენია. მარტი და ეფლბაი მიიჩნევდნენ, რომ ფუნდამენტალიზმი აპრიორი ტოტალიტარული ხასიათისაა, რომელსაც საზოგადოებრივი ცხოვრების და პოლიტიკური მმართველობის ყველა ასპექტის რელიგიური პრინციპებით გარდაქმნა სურს.

წიგნის უპრეცედენტო ცნობადობიდან გამომდინარე, მის მიმართ რამდენიმე სახის კრიტიკა წარმოიშვა. მარტისა და ეფლბაის მიერ აღწერილი ფუნდამენტალისტური მოძრაობები ნაკლებად იყო მოტივირებული მოდერნიზმის უარყოფით, ისინი უფრო სოციალურ, ეთნიკურ ან ნაციონალისტურ წინააღმდეგობას ან პროტესტს ეფუძნებოდა. მსგავსი მოძრაობების პროტესტი ნაკლებად იყო გამოწვეული მოდერნიზაციის შედეგად გამოწვეული სოციო-კულტურული ტრანსფორმაციით.

კრიტიკის მეორე მხარე ნაწილი მიანიშნებდა, რომ ავტორების მიერ ტერმინ ფუნდამენტალიზმის გამოყენება არადასავლურ რელიგიებზე მცდარი იყო. აღნიშნული პრაქტიკა გაკრიტიკებული იქნა მისი ევროცენტრისტული „კონცეპტუალური იმპერიალიზმის“ გამო. ტერმინის ამგვარი გამოყენება მგრძნობიარე საკითხი იყო ისლამური სამყაროსთვის, სადაც ფუნდამენტალისტად შერაცხული მოძრაობები აღშფოთებულნი იყვნენ დასავლური პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული დომინაციით.

კრიტიკის მესამე ნაწილი ტერმინ ფუნდამენტალიზმის ნეგატიურ კონოტაციას შეეხებოდა, რომელიც საკუთარ თავში ფანატიზმს, ექსტრემიზმსა და არატოლერანტობას მოიაზრებდა. მეორეს მხრივ, მეცნიერთა ნაწილი ამტკიცებდა რომ ტერმინის ნეგატიური კონოტაცია სათანადო მიდგომაა ფუნდამენტალისტური მოძრაოებების დასახასიათებლად, რადგან მათი უმეტესი ნაწილი ძალადობრივი გზებით ეროვნული ხელისუფლებების ჩამოგდებას და რელიგიური თაყვანისცემის დამკვიდრებას ცდილობდნენ საზოგადოებაში, რაც საკუთრივ წინააღმდეგობაში იყო საერთაშორისოდ აღიარებულ ადამიანის თავისუფლებებსა და პოლიტიკურ უფლებებთან.

რელიგიური ფუნდამენტალიზმი

რელიგიასა და პოლიტიკას ბევრი აქვთ საერთო და უმთავრესი იდეოლოგიური ტრადიციების შექმნაშიც ლომის წვლილი უდევს. ეთიკური სოციალიზმი მაგალითად სხვადასხვა რელიგიური წყაროდან საზრდოობდა და შემდგომში ქრისტიან სოციალიზმის, ისლამური სოციალიზმის და სხვა არაერთი სახით გამოვლინდა. არსებობს ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო აზრი რელიგიური ფუნდამენტალიზმის წარმოშობაზე:

• ეს უბრალოდ ერთგვარი გადახრაა საზოგადოების მყისიერი რეაქციაა საერო კულტურაზე
• ფუნდამენტალიზმი მუდმივი მოვლენაა. ზოგადად საერო მარცხის ბუნებრივი შედეგია. რადგან ის ადამიანის უფრო მაღალი ანუ “სულიერი ჭეშმარიტებისაკენ” ლტოლვას ვერ აკმაყოფილებს.

ფუნდამენტალიზმი — რელიგიური პოზიცია, რომელიც მოცემული რელიგიის ბაზისური მცნებების უპირობო მხარდაჭერას მოითხოვს და მათ პირდაპირ რეალიზაციას ისახავს მიზნად. ფუნდამენტალიზმი როგორც წესი, არატოლერანტობის გამოვლინებაა განსხვავებული რწმენის ან შეხედულებების მხარდამჭერი ადამიანებისადმი, ან საკუთარი რწმენის იმ მიმდევართა მიმართ, ვინც არ იზიარებს რადიკალურ პოზიციას რწმენის საკითხში. არსებობს ფუნდამენტალისტური მოძრაობების განსხვავებული სახეები. ასე მაგ., პროტესტანტული ფუნდამენტალიზმი საბოლოო ჯამში ყოველთვის მიმართულია კათოლიციზმის წინააღმდეგ.

ქრისტიანული ფუნდამენტალიზმი

ქრისტიანული ფუნდამენტალიზმი პოლიტიკურად მნიშვნელოვანი არსად ისე არ ყოფილა, როგორც აშშ-ში. თუმცა ის ასოცირებული იყო პროტესტანულ ლოიალიზმთან ჩრდილოეთ ირლანდიაშიც, რაც განპირობებული იყო ეთნიკური და ნაციონალისტური კონფლიქტისგან, სადაც პროტესტანტიზმი და კათოლიციზმი პოლიტიკური ჯგუფების მთავარი განმსაზღვრელი იდენტობები იყო.

XIX საუკუნის მიწურულსა და XX საუკუნის დასაწყისში ქრისტიანი ფუნდამენტალისტები მკაცრად უარყოფდნენ თეოლოგიურ მოდერნიზმს, ე.წ. ბიბლიის უმაღლეს კრიტიკას, რომელიც ცდილობდა ტრადიციული ქრისტიანული რწმენა და თანამედროვე მეცნიერება და ისტორიოგრაფია ერთმანეთთან დაეკავშირებინა. ტერმინი „ფუნდამენტალისტი“ 1920 წელს დამკვიდრდა, თორმეტ ბროშურად გამოცემულ „საფუძვლებით“, რომელიც ამ ტერმინით კონსერვატიულ ევანგელისტ პროტესტანტებს აღწერდა. ბროშურების საკვანძო მსჯელობა იყო, რომ ბიბლია ღმერთის შეუცდომელი სიტყვაა და მორწმუნემ მასში გაწერილი მორალური ღირებულებებით, განსაკუთრებით, ათი მცნებით უნდა იცხოვროს.

ამერიკელი ფუნდამენტალისტები ეწინააღმდეგებოდნენ საჯარო სკოლებში ევოლუციის თეორიის სწავლებას და მხარს უჭერდნენ იმ მოძრაობებს, რომლებიც ალკოჰოლური სასმელის გაყიდვასა და შეძენას გმობდნენ. თუმცა, მთელი XX საუკუნის განმავლობაში, 1970-იან წლებამდე, ქრისტიანული ფუნდამენტალიზმი პოლიტიკურ განზომილებაში არ გადასულა. ისინი თვლიდნენ, რომ პოლიტიკა იყო ცოდვილთა სამყარო, რაშიც არაქრისტიანები იყვნენ ჩართულნი. ამასთანავე, ქრისტიანული ფუნდამენტალიზმის დოქტრინა ემყარებოდა გაყოფას: ნამდვილი ქრისტიანი უნდა დარჩენილიყო უწმინდური და გახრწნილი სამყაროსგან განცაკლევებით.

ქრისტიანული ფუნდამენტალიზმის აპოლიტიკურობა განპირობებული იყო პრემილენიალური ესქატოლოგიით, რომელიც ემყარებოდა რწმენას, რომ ქრისტე მეორედ მოვიდოდა და ახალ სრულყოფილ, მშვიდობის ათასწლეულს დაუდებდა სათავეს. პრემილენიალისტები თვლიდნენ, რომ აზრი არ აქვს სამყაროს რეფორმირებას, სანამ ქრისტე არ დაბრუნებდა და დაამარცხებს ანტიქრისტეს. თუმცა მათგან განსხვავებით, პოსტმილენიალისტები მიიჩნევდნენ, რომ აუცილებელია სულიერი და მორალური რეფორმაცია, რათა ქრისტემ შეძლოს მეორედ მოსვლა. ამგვარად, პრემილენიალისტები პოლიტიკურ პასიურობას ემხრობოდნენ, ხოლო პოსტმილენიალისტები პოლიტიკურ აქტივიზმს.

მიუხედავად იმისა, რომ XX საუკუნის მიწურულსა და XXI საუკუნის დასაწყისში ამერიკულ პოლიტიკაში ქრისტიანული მემარჯვენეობის წარმატებისა, ბევრი ქრისტიანი ფუნდამენტალისტი განაგრძობდა საკუთარ რელიგიურ და პერსონალურ სფეროზე ფოკუსირებას. ისინი არ ცდილობდნენ სახელმწიფოსა და საზოგადოების ცვლილებას ბიბლიის მიხედვით. ფუნდამენტალისტთა ის მცირე ნაწილი, რომელიც პოლიტიკით ინტერესდებოდა, მხოლოდ მორალურ საკითხებზე კონცენტრირდებოდა (აბორტი, სკოლაში ლოცვა, ჰომოსექსუალობა) და ნაკლებად აინტერესებდა აშშ-ს ქრისტიანულ თეოკრატიად ქცევა. შესაბამისად, ისინი არ იყვნენ იმ გაგებით ფუნდამენტალისტები, როგორსაც მარტი და ეფლბაი ამ ტერმინში მოიაზრებდნენ.

მორალურ საკითხებში ქრისტიან ფუნდამენტალისტებს პოლიტიკურ აქტივიზმში შემდგომში კონსერვატიული კათოლიციზმი, მორმონები და ორთოდოქსი ებრაელები შეურთდნენ. ტერმინი კათოლიკური ფუნდამენტალიზმი ხშირად გამოიყენება კონსერვატიული კათოლიციზმის აღსაწერად, მაგრამ მკვლევარები ამ ტერმინს უარყოფენ, რადგან ქრისტიანი ფუნდამენტალისტები მკაცრად ითხოვენ ბიბლიის „წმინდა ტექსტის“ დაცვას, რაც არ არის კათოლიკური კონსერვატიზმისთვის აუცილებელი დამახასიათებელი ნიშანი. უფრო მეტიც, ქრისტიანი ფუნდამენტალისტები რომაულ კათოლიციზმსა და მორმონიზმს არაქრისტიანულ მიმდინარეობებად მიიჩნევდნენ. თუმცა სამივე ეს რელიგიური ხაზი თანხმდება ტრადიციული ღირებულებების დაცვაში, როგორებიც არის აბორტი, გეი უფლებები და ა.შ.

ყველა ამერიკელი ქრისტიანი ფუნდამენტალისტი ევანგელისტია, მაგრამ ყველა ევანგელისტი ფუნდამენტალისტი არ არის. მათი ნაწილი არ იზიარებს ფუნდამენტალისტების გარკვეულ ხედვებს. მაგალითად, ევანგელისტების ნაწილს მოსწონდა რელიგიური ლიბერალი პრეზდენტი ჯიმი კარტერი, რომელსაც შედარებით რბილი დამოკიდებულება ჰქონდა სხვადასხვა ტრადიციულ საკითხზე, რის გამოც მას ფუნდამენტალისტები მკაცრად აკრიტიკებდნენ. მაგალითისთვის, ფუნდამენტალისტებიგან განსხვავებით, ბევრი ევანგელისტი ეთანხმება ქალი მინისტრების არსებობას.

ებრაული ფუნდამენტალიზმი

თეოდორ ჰერცლი

ისრაელის იუდაიზმში სამი მიმდინარეობა ხასიათდება ფუნდამენტალიზმით: სამხედრო რელიგიური სიონიზმი, აშქენაზების (აღმოსავლეთ ევროპელი ებრალების) და სეფარდების (ახლო აღმოსავლელი ებრალები) ულტრაორთოდოქსულობა. სამივე ეს ჯგუფი ხაზს უსვამს რელიგიური კანონების მიმართ მორჩილებას და იმ მორალური პრინციპების უპირობოდ დაცვას, რომელიც ებრაულ წმინდა ტექსტებში, თორასა და თალმუდშია გაწერილი.

ებრაელებში ფუნდამენტალისტური იმპულსი მანამდე გაჩნდა, სანამ ისრაელის სახელმწიფო შეიქმნებოდა. მას შემდეგ რაც რომაელებმა ებრაელები საკუთარი მიწიდან გაყარეს, საუკუნეების განმავლობაში გადასახლებაში მცხოვრები ებრაული თემი ყოველდღიურად ლოცულობდა მესიის მოსვლაზე, რომელიც მათ საკუთარ წმინდა მიწაზე დააბრუნებდა და მათ რეპრესორებს დასჯიდა.

XIX საუკუნის მიწურულს სეკულარმა, ინტელექტუალმა ებრაელებმა, კერძოდ კი, თეოდორ ჰერცლმა, ვენელმა ჟურნალისტმა და დრამატურგმა, გამოთქვა მოსაზრება, რომ საუკუნოვანი ანტისემიტიზმის პრობლემა გადაიჭრებოდა მაშინ, როდესაც შეიქმნებოდა ებრაული სახელმწიფო. ჰერცლმა სათავე დაუდო სიონიზმის მოძრაობას, რომლის მიზანს პალესტინის ტერიტორიაზე ებრაულები სახელმწიფოს დაარსება წარმოადგენდა. სიონიზმმა ტრადიციული მესიანური ხედვის სეკულარიზაცია მოახდინა. ნაცვლად ღმერთის და მესიის ლოდინისა, ებრაელ ხალხს თავად უნდა გადაეწყვიტა საკუთარი ბედი და დაბრუნებულიყვნენ მათ წმინდა მიწაზე, სადაც ებრაელები აღარასოდეს იქნებოდნენ სხვათა ჩაგვრის მსხვერპლნი.

ორთოდოქსი ებრაელების სასაფლაო ბუდაპესტში

ორთოდოქსი ებრაელების უმეტესობა, განსაკუთრებით კი, რაბინები, წინააღმდეგობას უწევდნენ სიონიზმს, რადგან იგი ადამიანებს მოუწოდებდა გაეკეთებინა ის, რაც მხოლოდ ღმერთის და მესიის გასაკეთებელი იყო. ტრადიციულ იუდაიზმში ებრაელი ხალხის საკუთარ მიწაზე დაბრუნება მესიანური გადარჩენის შედეგი უნდა ყოფილიყო. ამიტომ წმინდა მიწაზე საკუთარი ნებით დაბრუნება და სახელმწიფოს შექმნა ღვთის ნების წინააღმდეგ წასვლას უდრიდა, რაც მხოლოდ გადადებდა მესიის მოსვლასა და ებრაელების შინ დარბუნებას. ორთოდოქსი ებრაელები თეოდორ ჰერცლს აკრიტიკებდნენ იმაშიც, რომ მას რელიგიურ კანონებზე დაფუძნებული ებრაული სახელმწიფოს შექმნა არ სურდა. სიონიზმსა და ულტრაორთოდოქს რაბინებს შორის წინააღმდეგობა მთელი XX საუკუნე პირველი ნახევარი გაგრძელდა. თუმცა, ჰოლოკოსტმა რაბინების არგუმენტს ძირეული დარტყმა მიაყენა და სიონისტთა ხედვები უარტელრნატივო გახადა.

თანამედროვე ორთოდოქსი ებრაელები მკაცრად არგულირებენ ებრაულ რჯულის კანონს და საკუთარი წესები აქვთ მოდერნულ საზოგადოებაში თანამონაწილეობის. ხოლო ულტრაორთოდოქსები დაჟინებით მოითხოვენ, რომ ებრაელებმა მისდიონ რელიგიურ კანონებს და შეზღუდული ურთიერთობა ჰქონდეს არაებრაულ საზოგადოებასთან.

ისლამური ფუნდამენტალიზმი

გამომდინარე იქიდან, რომ ფუნდამენტალიზმი ქრისტიანული წარმოშობისაა, ნეგატიური კონოტაციის მატარებელია და მისი გამოყენება ისლამურ კონტექსტში მხოლოდ რელიგიური ჭრილში განიხილება და არა ნაციონალურ და სოციალ განზომილებაში, მკვლევართა ნაწილი ამჯობინებს „ისლამური ფუნდამენტალისტების“ ნაცვლად ტერმინი „ისლამისტები“ გამოიყენოს. მაგრამ ტერმინი „ისლამური ფუნდამენტალიზმი“ XX საუკუნის მიწურულიდან აქტიურად გამოიყენება სამეცნიერო ლიტერატურაში.

ისლამური ფუნდამენტალიზმის საგანმა დასავლეთის ყურადღება 1979 წელს ირანში მომხდარი რევოლუციის შემდეგ მიიპყრო, როდესაც სეკულარი შაჰის მონარქია დაემხო და ისლამური რესპუბლიკა ჩამოყალიბდა. ყურადღების გაორმაგება კი 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერაქტის შემდეგ მოხდა, როცა მსოფლიომ ისლამისტური ტერორისტული ორგანიზაციის „ალ-ქაიდას“ შესახებ შეიტყო. ამ მოვლენებმა დასავლეთში შექმნა მცდარი წარმოდაგენა, რომ ისლამი და ისლამური ფუნდამენტალიზმი მჭიდროდაა ერთმანეთთან დაკავშირებული ან უფრო მეტიც, იდენტურია. მაგრამ ყველა მუსლიმი არ ფიქრობს, რომ ყურანი ღმერთის უნაკლო სიტყვაა და რომ მასში გაწერილი მორალური კოდექსი მკაცრად უნდა იყოს ცხოვრებაში გატარებული. უფრო მეტიც, მუსლიმთა უმეტესობა არ იზიარებს მოსაზრებას, რომ სახელმწიფო და საზოგადოება ისლამური რელიგიური კანონებით უნდა იმართებოდეს.

ალ ქაიდას დროშა

ისლამისტური მოძრაობების ხასიათი სხვდასხვაგვარია მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში. ზოგიერთი მათგანი იყენებს ტერორისტულ მეთოდებს, ზოგირეთი არა. მათი ნაწილი მემარცხენე მარქსისტული იდეოლოგიისგან სესხულობს იდეებს, ნაწილი კი უფრო კონსერვატიულია. თუმცა მათი უმეტესობა იზიარებს წმინდა წიგნის მორალური კოდექსის უპირობო დაცვას. მათ მიაჩნიათ, რომ რელიგია განსაზღვრავს ცხოვრების ყველა ასპექტს, შესაბამისად, პოლიტიკა და რელიგია განუყოფელია. ისლამისტ ფუნდამენტალისტებს სჯერათ, რომ ისინი საღვთო ომის - ჯიჰადის პროცესში იმყოფებიან, სადაც მათი მტერი ბოროტი ძალებია, როგორიცაა ებრაული და მასონური კონსპირაციები. თუმცა მესიანიზმი სუნიტურ ისლამურ ფუნდამენტალიზმში შედარებით სუსტ მნიშვნელობას ატარებს, ვიდრე ეს არის ქრისტიანულ, ებრაულ ფუნდამენტალიზმსა და შიიტურ ისლამში.

ისლამური მოძრაობები თითქმის ყველა ისლამურ სახელმწიფოში პოლიტიკურ მნიშვნელობას ატარებენ, რადგან ისინი არსებულ სეკულარულ პოლიტიკურ პარტიებზე უკეთ ახდენენ სოციალური და პოლიტიკური პროტესტის მობილიზებას. მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ საუდის არაბეთი და სხვა ნავთობმომპოვებელი სპარსეთის ყურის ქვეყნები ისლამური კანონების მკაცრი დამცველებად გვევლინებიან, ისინი მაინც აწყდებიან შიდა ოპოზიციას სხვადასხვა ფუნდამენტალისტური ჯგუფებისგან. ამის მიზეზი, ამ ქვეყნების პროდასავლური ეკონომიკური პოლიტიკები და მმართველ სამეფო ოჯახებში სიმდიდრის ექსტრემალური კონცენტრაციაა, რაც მათ ამორალურ ცხოვრების წესს განაპირობებს.

ისლამური ფუნდამენტალისტური მოძრაობების სიძულვილი დასავლეთის მიმართ გამოწვეულია მათ მიერ მოდერნულობის უარყოფით, რომელიც საკუთრივ დასავლეთის წიაღშია გაჩენილი. მათი წინააღმდეგობის კიდევ ერთი მიზეზი დასავლეთის ახლო აღმოსავლეთში პოლიტიკური და ეკონომიკური დომინაციაა. ეს კარგად არის აღწერილი ოსამა ბინ ლადენის, ალ-ქაიდას დამფუძნებელი ლიდერის ნაწერებში, სადაც იგი აშშ-ს ადანაშაულებს პალესტინის დანაწევრებაში და ერაყზე დაწესებულ სანქციებში, რომელმაც ასობით ათასი ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა. ბინ ლადენი აკრიტიკებდა საუდის არაბეთსაც და ახლო აღმოსავლეთის იმ ხელისუფლებებს, რომლებიც ამერიკული ინტერესების გამტარებლები იყვნენ, ისლამური სამყაროს ნაცვლად. შედეგად, ბინ ლადენის ფუნდამენტალისტური მსოფლმხედველობა დასავლური დომინაციის წინააღმდეგობასთან არის გადაჯაჭვული.

ოსამა ბინ ლადენი, ალ ქაიდას დამფუძნებელი

ისლამის ისტორიის განმავლობაში პერიოდულად ხდებოდა პურიტანული მოძრაობების გამოღვიძება, რომლებიც მუჰამედის სწავლების დაცვას და წმინდა ისლამის აღდგენას ითხოვდნენ. ევროპული კოლონიალური მმართველობის პერიოდში გაჩნდა იდეა ისლამის „რაციონალიზაციის“, რომელიც თანხმობაში იყო მეცნიერებასა და დემოკრატიასთან და ამ მიდგომით მუსლიმები ევროპულ დომინაციასგან უნდა გათავისუფლებულიყვნენ. ამგვარი ხედვა ბევრმა ფუნდამენტალისტმა აითვისა, მაგრამ დაგმო დემოკრატიის საფუძვლები, რაც ღვთის კანონების უალტერანტივობით ახსნეს. მუსლიმებთან ერთად, ებრაელი და ქრისტიანი ფუნდამენტალისტების ნაწილი ამავე მიზეზით უარყოფდნენ დემოკრატიას.

ისლამისტურ მოძრაობებში დასავლეთის ყურადღებას იპყრობს პალესტინური „ჰამასი“, რომელიც 1987 წელს დაარსდა. „ჰამასი“ შეიქმნა ისრაელის მიერ პალესტინური ტერიტორიების ოკუპაციის საბრძოლველად. ეს არის ამ მოძრაობების ნაციონალისტური განზომილება, მაგრამ ის ამავე დროს პალესტინაში ისლამური სახელმწიფოს ჩამოყალიბებას მოითხოვს. „ჰამასი“ უარყოფდა პალესტინური სახელმწიფოს შექმნას დასავლეთ სანაპიროსა და ღაზის სექტორში, ის მოწოდებული იყო ჯიჰადისკენ, რომელსაც მდინარე იორდანედან ხმელთაშუაზღვამდე ტერიტორია ებრალებისგან უნდა გაეთავისუფლებინა. ის საკუთარ ტერორისტულ მეთოდებს ლეგიტიმურად აცხადებს ოკუპაციურ ძალასთან საბრძოლველად. როგორც სხვა ისლამისტური მოძრაობები ახლო აღმოსავლეთში, „ჰამასიც“ მოსახლეობას სოციალურ სერვისებს, სკოლებს, კლინიკებს და საკვების ვაუჩერებს სთავაზობს. ამგვარი საქველმოქმედო საქმიანობა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხია პალესტინელთა მხარდაჭერის მოსაპოვებლად.

2006 წლის იანვარში „ჰამასმა“ პალესტინურ არჩევნებში გაიმარჯვა და მთავრობის ჩამოყალიბება დაევალა. ამ პერიოდიდან პოლიტიკურ დისკუსიებში გაჩნდა სპეკუალცია, რომ ორგანიზაცია უფრო ზომიერი და არაძალადობრივი გახდებოდა. 2006 წლის შემდეგ, „ჰამასის“ ლიდერები პერმანენტულად გამოთქვამენ ნებას 1967 წლის საზღვრებში შეიქმნას ორი სახელმწიფო. ამგვარი ნება დადასტურდა ორგანიზაციის 2017 წლის პოლიტიკის ზოგადი პრინციპების დოკუმენტში.

არა რელიგიური

ტერიმინი „ფუნდამენტალიზმის“ პოლიტიკური ინტერპრეტაცია გაკრიტიკებულია. „ფუნდამენტალიზმს“ მოქნილად იყენებენ პოლიტიკური ჯგუფები თავიანთი მოწინააღმდეგეების წინააღმდეგ. სინგაპურის ეროვნული უნივერსიტეტის აზიურ კვლევათა ინსტიტუტის პროფესორი, ჯუდიტ ნაგატა, აცხადებს რომ „ავღანელი მოჯაჰიდები, რომლებიც 1980-იან წლებში საბჭოთა ჯარისკაცებს ებრძოდნენ, ამერიკელი მოკავშირების მხრიდან განიხილებოდნენ როგორც „თავისუფლებისთვის მებრძოლი“ მეომრები, მაშინ როდესაც დღევანდელ თალიბებს განიხილავენ ამერიკის მტრის ოსამა ბილ ლადენის მოკავშირეებად - ეს ცვალებადობა და დამოკიდებულება აშკარად ფუნდამენტალისტურია“.

საფრანგეთში საპროტესტო მარშის დროს, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა სახელმწიფოს შეზღუდვებს სკოლებში თავსაბურავების ტარების აკრძალვის შესახებ, ბანერებზე შემდეგი წარწერები იყო: „საერო ფუნდამენტალიზმი“. ამერიკის შეერთებულ შტატებში კულტურული თუ ინდივიდუალური არატოლერანტომა ქალების მიმართ ვინც ჰიჯაბს ატარებს და ასევე მუსლიმების პოლიტიკური აქტივიზმი ამ თემასთან დაკავშირებით იწოდება „საერო ფუნდამენტალიზმად“.

ტერმინი „საბაზრო ფუნდამენტალიზმი“ გამოიყენება ისეთი პრინციპების აღსანიშნავად როგორიცაა მაგალითად გადაჭარბებული რწმენა თავისუფალი ბაზრის კაპიტალისური ეკონომიკური ხედვის მიმართ ან ისეთი პოლიტიკის მიმართ რომელიც აღმოფხვრის ეკონომიკურ და სოციალურ პრობლემებს. ეკონომისტ ჯონ ქუიგინის აზრით „ეკონომიკური ფუნდამენტალიზმის თეორია“ არის „დოგმა“ სწორედ ამიტომ ვინც საწინააღმდეგოს მტკიცებას დაიწყებს ის ნამდვილი ეკონომიკური იდეების მოწინააღმდეგედ ჩაითვლება. რელიგიური სწავლებების პროფესორი როდერიკ ჰინდერი ჩამოთვლის კულტურული ფუნდამენტალიზმის დადებით მახასიათებლებს, ესენია: „სიცოცხლისუნარიანობა, ენთუზიაზმი, მზაობა სიტყვების ქმედებად ქცევაში და ზედაპირული კომპრომისის თავიდან აცილება“, აქვე ახსენებს უარყოფით მხარეებსაც როგორიცაა ზოგჯერ ელიტიზმის მომხრეობა, ფსიქოლოგიური ინტერესები და პესიმისტური ხედვები, იშვიათად ახასიათებს ლიტერალიზმიც.

ლიტერატურა

• Appleby, R. Scott, Gabriel Abraham Almond, and Emmanuel Sivan (2003). Strong Religion. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-01497-5
• Armstrong, Karen (2001). The Battle for God: A History of Fundamentalism. New York: Ballantine Books. ISBN 0-345-39169-1
• Brasher, Brenda E. (2001). The Encyclopedia of Fundamentalism. New York: Routledge. ISBN 0-415-92244-5
• Caplan, Lionel. (1987). "Studies in Religious Fundamentalism". London: The MacMillan Press Ltd.
• Dorff, Elliot N. and Rosett, Arthur, A Living Tree; The Roots and Growth of Jewish Law, SUNY Press, 1988.
• Keating, Karl (1988). Catholicism and Fundamentalism. San Francisco: Ignatius. ISBN 0-89870-177-5
• Gorenberg, Gershom. (2000). The End of Days: Fundamentalism and the Struggle for the Temple Mount. New York: The Free Press.
• Hindery, Roderick. 2001. Indoctrination and Self-deception or Free and Critical Thought? Mellen Press: aspects of fundamentalism, pp. 69–74.
• Lawrence, Bruce B. Defenders of God: The Fundamentalist Revolt against the Modern Age. San Francisco: Harper & Row, 1989.
• Marsden; George M. (1980). Fundamentalism and American Culture: The Shaping of Twentieth Century Evangelicalism, 1870-1925 Oxford University Press.
• Marty, Martin E. and R. Scott Appleby (eds.). The Fundamentalism Project. Chicago: University of Chicago Press.

რესურსები ინტერნეტში

• The Sword of the Lord: The Roots of Fundamentalism in an American Family, book by Andrew Himes დაარქივებული 2020-09-19 საიტზე Wayback Machine.
• Can Anyone Define Fundamentalist? Article by Terry Mattingly via Scripps Howard News Service
• Richard Dawkins' The God Delusion and Atheist Fundamentalism by Simon Watson, published in Anthropoetics XV,2 Spring 2010
• Q & A on Islamic Fundamentalism
• www.blessedquietness.com a conservative Christian website, maintained by Steve van Natten
• Women Against Fundamentalism (UK)
• Yahya Abdul Rahman's Take On Fundamentalists And Fundamentalism