უილიამ ედვარდ ბურგჰარდტ დიუბოა

უილიამ ედვარდ ბურგჰარდტ დიუბოა (დ. 23 თებერვალი,1868 – გ. 27 აგვისტო, 1963) – ამერიკელი სოციოლოგი, ისტორიკოსი, სამოქალაქო უფლებების აქტივისტი, მწერალი, მეცნიერი, NAACP-ის დამფუძნებელი. დაიბადა მასაჩუსეტსის შტატში ქალაქ დიდ ბარინგტონში. ის გაიზარდა ტოლერანტულ და საზოგადოებაში ინტეგრირებულ ოჯახში. მას შემდეგ რაც სწავლა დაასრულა ჰუმბოლდტისა და ჰარვარდის უნივერსიტეტებში, სადაც ის იყო პირველი აფრო-ამერიკელი, რომელმაც დოქტორის ხარისხი მიიღო, ის გახდა ატლანტას უნივერსიტეტის პროფესორი ისტორიის, სოციოლოგიისა და ეკონომიკის დარგში.

უილიამ ედვარდ ბურგჰარდტ დიუბოა
ინგლ. William Edward Burghardt Du Bois
დაბ. თარიღი	23 თებერვალი, 1868(1868-02-23)
დაბ. ადგილი	Great Barrington
გარდ. თარიღი	27 აგვისტო, 1963(1963-08-27) (95 წლის)
გარდ. ადგილი	აკრა
დასაფლავებულია	Osu Castle და W.E.B. Dubois Memorial Centre for Pan African Culture
მოქალაქეობა	აშშ განა
ეროვნება	აფრო-ამერიკელები
საქმიანობა	ისტორიკოსი , რომანისტი, ფილოსოფოსი, მწერალი , სოციოლოგი , სოციალური მუშაკი, ადამიანის უფლებათა დამცველი, ფოტოგრაფი, პოეტი, ავტობიოგრაფი, პუბლიცისტი, მასწავლებელი , ჟურნალისტი , ხელოვნებათმცოდნე და ეკონომისტი
მუშაობის ადგილი	ახალი სკოლა, Wilberforce University , University of Georgia, პენსილვანიის უნივერსიტეტი და Clark Atlanta University
ალმა-მატერი	ფისკის უნივერსიტეტი, ჰარვარდის უნივერსიტეტი, ჰუმბოლდტის უნივერსიტეტი, ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტი, ჰარვარდის კოლეჯი და Searles High School
მეუღლე	Nina Gomer Du Bois და შირლი გრემ დიუბუა
შვილ(ებ)ი	იოლანდა დიუბუა
ნათესავ(ებ)ი	Othello Burghardt
ჯილდოები	საერთაშორისო ლენინური პრემია "ხალხთა შორის მშვიდობის განმტკიცებისათვის", სპინგარნის მედალი და შავ ჟურნალისტთა ნაციონალური ასოციაციის დიდების დარბაზი
გავლენა მოახდინეს :::Alexander Crummell და უილიამ ჯეიმსი
ხელმოწერა
უილიამ ედვარდ ბურგჰარდტ დიუბოა ვიკისაწყობში

აფრო-ამერიკელთა ჯგუფი აქტივისტებისა, რომლებიც ითხოვდნენ შავკანიანების თანასწორუფლებიანობას ნიაგარას მოძრაობის სახელითაა ცნობილი. დიუბოას ეროვნული აღიარება გაიზარდა სწორედ მაშინ, როცა ის გახდა ნიაგარას მოძრაობის ლიდერი. დიუბოა და მისი მომხრეები ეწინააღმდეგებოდნენ „ატლანტას კომპრომისს“, რომელიც მიიღო ბუკერ ვაშინგტონმა. „ატლანტას კომპრომისი“ იყო შეთანხმება, რომლის თანახმად სამხრეთელი შავკანიანები იმუშავებდნენ და დაემორჩილებოდნენ თეთრკანიანთა პოლიტიკურ წესებს, ამასთანავე სამხრეთელი თეთრკანიანები უზრუნველყოფდნენ შავანიანებისთვის საბაზისო ეკონომიკურ შესაძლებლობებისა და განათლების მიღებას. ამის ნაცვლად დიუბოა ითხოვდა შავკანიანებისთვის სრულუფლებიანობას, ასევე აფრო-ამერიკელი ინტელექტუალური ელიტის ჩართულობას პოლიტიკურ რიგებში. მან ინტელექტუალთა ამ ჯგუფს უწოდა „ნიჭიერთა ათეული“. დიუბოას მტკიცედ სწამდა, რომ აფრო-ამერიკელებს სჭირდებოდათ ძირფესვიანი განათლების მიღება, რათა განევითარებინათ ლიდერული ნიჭი.

დიუბოას პოლემიტიკს მთავარი სამიზნე რასიზმი იყო, ამასთანავე მტკიცედ ეწინააღმდეგებოდა ლინჩის წესით გასამართლებას, ჯიმ ქროუს კანონებს, დისკრიმინაციას განათლების მიღებასა და დასაქმების საკითხეში. ის პანაფრიკანიზმის მომხრე იყო და დიდი წვლილი შეჰქონდა პან-აფრიკანისტული კონგრესის ორგანიზებაში, რომელიც იბრძოდა „ევროპული მონობიდან“ აფრიკული კოლონიების დამოუკიდებლობისთვის. დიუბოამ რამდენჯერმე იმოგზაურა ევროპაში, აფრიკასა და აზიაში. პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ დიუბოამ აღწერა შავკანიანი ამერიკელი ჯარისკაცების გამოცდილება საფრანგეთში.

დიუბოას ნაშრომები მრავალფეროვანი და ღრმაა. მისი ესეების კოლექცია, სახელწოდებით „შავკანიანთა საზოგადოების სული“ იყო აფრო-ამერიკული ლიტერატურის შედევრი. მისი უდიდესი ნამუშევარი გახდა 1935 წელს გამოქვეყნებული ნაწარმოები „შავი რეკონსტრუქცია ამერიკაში“, რითიც გააკრიტიკა თანამედროვე მართლმადიდებლობა, რომლის საშუალებით შავკანიანებს აბრალებდნენ რეკონსტრუქციის კრახს. იმისათვის რომ კარგად გამოეხატა ამერიკაში შავკანიენების სოციალური და პოლიტიკური მდგომარეობა მან იხმარა ფრედერიკ დუგლასის ფრაზა „ფერის ხაზი“. ის „შავკანიანთა საზოგადოების სულში“ გადმოცემს იმ მთავარ პრობლემას, რომელსაც მთელი სიცოცხლის განმავლობაში განიხილავდა : „XX საუკუნის პრობლემა არის „ფერის ხაზის“ პრობლემა“.

მან ერთ-ერთმა პირველმა დაწერა სამეცნიერო ნარკვევი ამერიკულ სოციოლოგიაზე, ასევე გამოაქვეყნა სამი ავტობიოგრაფია თითოეული კი შეიცავს ღრმა ესეებს სოციოლოგიაზე, პოლიტიკასა და ისტორიაზე. როგორც NAACP-ის ჟურნალის The Crisis-ის რედაქტორმა მან მრავალი მნიშვნელოვანი ნაშრომი გამოაქვეყნა. დიუბოას სჯეროდა, რომ კაპიტალიზმი იყო რასიზმის მთავარი გამომწვევი მიზეზი. მთელი ცხოვრების განმავლობაში ის სოციალიზმს იზიარებდა. იგი მშვიდობისმოყვარე და ბირთვული იარაღის მოწინააღმდეგე აქტივისტი იყო. ამერიკის შეერთებული შტატების სამოქალაქო უფლებების აქტის (1964) მეშვეობით ქვეყანაში სწორედ ის რეფორმები გატარდა, რისთვისაც დიუბოა მთელი ცხოვრების განმავლობაში იბრძოდა. ეს აქტი მისი გარდაცვალებიდან ერთი წლის შემდეგ მიიღეს.

ლიტერატურა

• Broderick, Francis L. (1959), W. E. B. Du Bois: Negro Leader in a Time of Crisis, Stanford University Press, ASIN B000X665SM.
• Bulmer, Martin. "W. E. B. Du Bois as a Social Investigator: The Philadelphia Negro, 1899", in Martin Bulmer, Kevin Bales, and Kathryn Kish Sklar, eds. The Social Survey in Historical Perspective, 1880–1940 (1991) pp. 170–88.
• Crouch, Stanley and Playthell, Benjamin (2002), Reconsidering The Souls of Black Folk, Running Press.
• Dorrien, Gary (2015). The New Abolition: W.E.B. DuBois and the Black Social Gospel. New Haven, CT: Yale University Press.
• Gooding-Williams, Robert (2009), In the Shadow of Du Bois: Afro-Modern Political Thought in America, Harvard University Press, ISBN 978-0-674-03526-3.
• Holt, Thomas C. "Du Bois, W. E. B." in American National Biography Online (2000)
• Hubbard, Dolan (ed.) (2003). The Souls of Black Folk: One Hundred Years Later, University of Missouri Press, ISBN 978-0-8262-1433-1.
• Lewis, David Levering (1994), W. E. B. Du Bois: Biography of a Race, 1868–1919, Owl Books. Winner of the Pulitzer Prize, Bancroft Prize, and the Francis Parkman Prize. ISBN 978-0-8050-6813-9.
• Lewis, David Levering (2001), W. E. B. Du Bois: The Fight for Equality and the American Century 1919–1963, Owl Books. Winner of the 2001 Pulitzer Prize for Biography. ISBN 978-0-8050-6813-9.

რესურსები ინტერნეტში

• W. E. B. Du Bois: Online Resources, from the Library of Congress
• W. E. B. Du Bois Institute for African American Research დაარქივებული 2019-06-16 საიტზე Wayback Machine.
• Exhibition at University of Massachusetts Amherst დაარქივებული 2008-02-09 საიტზე Wayback Machine.
• W. E. B. Du Bois National Historic Site
• W. E. B. Du Bois in New Georgia Encyclopedia დაარქივებული 2013-02-01 საიტზე Wayback Machine.
• უილიამ ედვარდ ბურგჰარდტ დიუბოა — ნამუშევრები პროექტ „გუტენბერგზე“
• უილიამ ედვარდ ბურგჰარდტ დიუბოა — ნამუშევრები საიტზე Internet Archive
• უილიამ ედვარდ ბურგჰარდტ დიუბოა — ნამუშევრები საიტზე LibriVox (უფასო აუდიო წიგნები)
• Poems by W. E. B. Du Bois at PoetryFoundation.org დაარქივებული 2007-09-29 საიტზე Wayback Machine.
• Online articles by Du Bois დაარქივებული 2018-10-18 საიტზე Wayback Machine.