სომხური სამოციქულო ეკლესიის მეთაურები

სომხური სამოციქულო ეკლესიის მეთაურები — ქრონოლოგიური სია სომხური სამოციქულო ეკლესიის მეთაურებისა, რომელიც მოიცავს პერიოდს 315 წლიდან დღემდე. თავდაპირველად სომხური ეკლესიის მეთაური იყო ეპისკოპოსი. 368 წლიდან მან მიიღო კათოლიკოსისა პატრიარქის ტიტული. კათოლიკოსის რეზიდენცია ისტორიის განმავლობაში რამდენჯერმე შეიცვალა. ამჟამად სომხური სამოციქულო ეკლესიის მეთაური ატარებს უმაღლესი პატრიარქის და სრულიად სომეხთა კათოლიკოსის ტიტულს და ფარული კენჭისყრით აირჩევა საეკლესიო კრებაზე.

რეზიდენციები

• 315 წლიდან — ვაღარშაპატი, დიდი სომხეთი
• 484 წლიდან — დვინი, სპარსეთის სომხეთი
• 893 წლიდან — აღთამარი, ანისის სამეფო
• 952 წლიდან — არგინა, ანისის სამეფო
• 992 წლიდან — ანისი, ანისის სამეფო
• 1045 წლიდან — სევასტიის თემი, ბიზანტიის იმპერია
• 1147 წლიდან — ჰრომკლა, კილიკიის სომეხთა სამეფო
• 1282 წლიდან — სისი, კილიკიის სომეხთა სამეფო
• 1441 წლიდან — ვაღარშაპატი, ყარა-ყოიუნლუ

ეჩმიაძინის საკათალიკოსო

კათოლიკოს-პატრიარქების მმართველობის ქრონოლოგია

გრიგოლ განმანათებელი, „სომეხი ხალხის მოქცევა“; ივანე აივაზოვსკი 1892

1. გრიგოლ განმანათლებელი — 315—325
2. წმ. არისტარქეს I 325—333
3. წმ. ვართან I 333—341
4. წმ. იუსიკ I 341—347
5. პარენ I 348—352
6. ნერსეს I დიდი 353—373
7. შააკ I 373—377
8. ზავენ I 377—381
9. ასპურაკეს I 381—386
10. საჰაკ I — 387—436
11. წმ. ოვსეპ I 437—452
12. მელიტე I 452—456
13. მოვსეს I 456—461
14. წმ. გიუთი I 461—478
15. წმ. ოვანეს I 478—490
16. ბაბგენი — 490—516
17. სამველ I 516—526
18. მუშე I 526—534
19. საჰაკ II 534—539
20. ქრისტოფორე I 539—545
21. გევონდ I 545—548
22. ნერსეს II 548—557
23. ოვანეს II 557—574
24. მოვსეს II 574—604
25. აბრაჰამ I ალბათანეცი — 607—615
26. კომიტას I 615—628
27. ქრისტოფორე II 628—630
28. ეზრა ფარაჟნაკერტელი — 630—641
29. ნერსეს III 641—661
30. ანასტას I 661—667
31. ისრაელ I 667—677
32. საჰაკ III 677—703
33. ეგია I 703—717
34. იოანე ოძუნელი 717—728

    

    იოანე III ოძუნელი

35. დავით I 728—741
36. თრდატ I 741—764
37. თრდატ II 764—767
38. სიონი I 767—775
39. ესაი I 775—788
40. სტეფანოზ I 788—790
41. ოვაბ I 790—791
42. სოგომონ I 791—792
43. გევორქ I 792—795
44. ოვსეპ II მორიელი 795—806
45. დავით II 806—833
46. ოვანეს IV 833—855
47. ზაქარია I 855—876
48. გევორქ II 877—897
49. მაშტოც ელივარდელი 897—898
50. იოანეს დრასხანაკერტცი 898—929
51. სტეფანოზ II (რიშტუნი) 929—930
52. თეოდოროს I (რიშტუნი) 930—941
53. ეგიშე I (რიშტუნი) 941—946
54. ანანია I 946—968
55. ვაჰან I 968—969
56. სტეფანოზ III 969—972
57. ხაჩიკ I 973—992
58. სარქის I 992—1019
59. პეტროს I 1019—1058
60. ხაჩიკ II 1058—1065
61. გრიგოლ II 1066—1105
62. ბარსეგ I 1105—1113
63. გრიგოლ III 1113—1166
64. ნერსეს IV შნორალი 1166—1173
65. გრიგოლ IV 1173—1193
66. გრიგოლ V 1193—1194
67. გრიგოლ VI 1194—1203
68. ოვანეს VI 1203—1221
69. კონსტანტინე I 1221—1267
70. ჰაკობ I 1268—1286
71. კონსტანტინე II 1286—1289
72. სტეფანოზ IV 1290—1293
73. გრიგოლ VII 1293—1307
74. კონსტანტინე III 1307—1322
75. კონსტანტინე IV 1323—1326
76. ჰაკობ II 1327—1341, 1355—1359
77. მხიტარ I 1341—1355
78. მესროპ I 1359—1372
79. კონსტანტინე V 1372—1374
80. პოღოს I 1374—1382
81. თეოდოროს II 1382—1392
82. კარაპეტ I 1393—1404
83. ჰაკობ III 1404—1411
84. გრიგოლ VIII 1411—1418
85. პოღოს II 1418—1430
86. კონსტანტინე VI 1430—1439
87. გრიგოლ IX 1439—1441
88. კირაკოს I 1441—1443
89. გრიგოლ X 1443—1465
90. არისტაქეს II 1465—1469
91. სარქის II 1469—1474
92. ოვანეს VII 1474—1484
93. სარქის III 1484—1515
94. ზაქარია II 1515—1520
95. სარქის IV 1520—1536
96. გრიგოლ XI 1536—1545
97. სტეფანოზ V 1545—1567
98. მიქაელ I 1567—1576
99. გრიგოლ XII 1576—1590
100. დავით IV 1590—1629
101. მოვსეს III 1629—1632
102. ფილიპოს I 1633—1655
103. ჰაკობ IV 1655—1680
104. ეგიაზარ I 1681—1691
105. ნახაპეტ I 1691—1705
106. ალექსანდრე I 1706—1714
107. ასტვაცატურ I 1715—1725
108. კარაპეტ II 1726—1729
109. აბრაამ II 1730—1734
110. აბრაამ III 1734—1737
111. ლაზარე I 1737—1751
112. მინას I 1751—1753
113. ალექსანდრე II 1753—1755
114. საჰაკ V 1755
115. ჰაკობ V 1759—1763
116. სიმეონ I 1763—1780
117. გუკას I 1780—1799
118. ოვსეპ არლუტეანი 1800—1801
119. დავით V 1801—1807
120. დანიელ I 1807—1808
121. ეფრემ I 1809—1830
122. ოვანეს VIII 1831—1842
123. ნერსეს აშტარაკელი — 1843—1857
124. მატევოს I 1858—1865
125. გევორქ IV 1866—1882
126. მაკარ I 1885—1891
127. მკრტიჩ I 1892—1907
128. მატევოს II 1908—1910
129. გევორქ V 1911—1930
130. ჰორენ I 1932—1938
131. გევორქ VI 1945—1954
132. ვაზგენ I 1955—1994
133. გარეგინ I 1995—1999
134. გარეგინ II 1999.

დვინის კათოლიკოსები (373—395).

• 1. იუსიკ (373—387).
• 2. ზავენ (387—390).
• 3. საჰაკ (დაახ. 390—392).
• 4. ასპურაკ (დაახ. 392—395).

აღვანაკის კათოლიკოსები (განძასარის საკათალიკოსო) (დაახ. 551—1828).

• აბას 551—595
• ვირო 595—629
• ზაქარია I 629—644
• იოანე I 644—671
• უხტანესი 671—683
• ელიაზარი 683—689
• ნერსეს I 689—706
• სიმეონ I 706—707
• მიქაელ 707—744
• ანასტასე I 744—748
• იოსებ I (ოვსეპ) 748—765
• დავით I 765—769
• დავით II 769—778
• მათე I 778—779
• მოსე I 779—781
• აარონი 781—784
• სოლომონ I 784
• თედორე 784—788
• სოლომონ II 788—789
• იოანე II (ოვანესი) 799—824
• მოსე II 824
• დავით III 824—852
• იოსებ II 852—877
• სამუილ 877—894
• ჰოვან 894—902
• სიმეონ II 902—923
• დავით IV 923—929
• ისააკ (სააკი) 929—947
• გაგიკ 947—958
• დავით V 958—965
• დავით VI 965—971
• პეტრე I 971—987
• მოსე III 987—993
• მარკოზი, იოსებ III, სტეფანე I (993—1079)
• იოანე III 1079—1121
• სტეფან II 1129—1131
• გრიგოლ I დაახ.1139
• ბეჟგენ დაახ.1140
• ნერსეს II 1149—1155
• სტეფანე III 1155—1195
• იოანე IV 1195—1235
• ნერსეს III 1235—1262
• სტეფანე IV 1262—1323
• სუკიანი და პეტრე II დაახ.1323-1331
• ზაქარია II დაახ.1331
• დავით VII (?)
• კარაპეტ 1402—1420
• იოანე V დაახ.1426-1428
• მათე II დაახ.1434
• ათანას II, გრიგოლ II და იოანე VI 1441—1470
• აზარია (?)
• თომა დაახ.1471
• არისტაქეს I (?)
• სტეფანე V დაახ.1476
• ნერსეს IV დაახ.1478
• შმავონ I დაახ.1481
• არაკელ 1481—1497
• მათე III დაახ.1488
• არისტაქეს II 1515-დაახ.1516
• სერგო I (სარქის) დაახ.1554
• გრიგოლий III დაახ.1559-1574
• პეტრე III 1571
• დავით VIII დაახ.1573
• ფილიპე (?)
• იოანე. VII 1574—1584
• დავით IX დაახ.1584
• ანასტასий II დაახ.1585
• შმავონ II 1586—1611
• არისტაქეს III დაახ.1588
• მელქისეტი დაახ.1593
• სიმეონ III დაახ.1616
• პეტრე IV 1653—1675
• სიმეონ IV 1675—1701
• იერემია გასან-ჯალალი 1676—1700
• ისაია გასან-ჯალალი 1702—1728
• ნერსეს V 1706—1736
• ისრაელ 1728—1763
• ნერსეს VI 1763
• იოანე VIII 1763—1786
• სიმეონ V 1794—1810
• სერგო II 1810—1828; 1815 წლიდან მიტროპოლიტის ტიტულით.

კილიკიის საკათალიკოსო

XII-XV საუკუნეებში სომხური სამოციქულო ეკლესიის კათოლიკოსის რეზიდენცია მდებარეობდა კილიკიის სომეხთა სამეფოში. 1441 წელს გადაწყდა სომხური საკათოლიკოსო ტახტის დაბრუნება ეჩმიაძინში. ამის საპასუხოდ კილიკიის სომხური ეკლესიის უმაღლესმა იერარქმა შეინარჩუნა კათოლიკოსის ტიტული. XV საუკუნის შუა წლებიდან ის ექვემდებარეობდა კონსტანტინოპოლის სომხურ საპატრიარქოს. 1915 წელს სომხების გენოციდის შემდეგ მოიშალა კილიკიის საკათალიკოსო სისში და ის მოგვიანებით აღდგა ბეირუთის ახლოს ქალაქ ანტილისიაში.

• პოღოს (1441—1457).
• კონსტანტინე (დაახ. 1457—1480).
• ოვსეპ (დაახ. 1480—1510).
• ნერსეს (დაახ. 1651).
• მიქაელი (დაახ. 1750).
• გარეგინ I — (1983—1995, შემდგომში სრულიად სომხეთის კათოლიკოსი 1995—1999).
• არამ I (1995 წლიდან).

აღთამარის კათოლიკოსები

893 წელს დვინის მიწისძვრამ დაანგრია ქალაქი დვინი და კათოლიკოსის რეზიდენციამ გადაინაცვლა აღთამარის მონასტერში. X საუკუნის მეორე ნახევარში კათოლიკოსის რეზიდენცია გადავიდა ქალაქ ანისის მახლობლად, არგინაში. აღთამარის ეპისკოპოსებს ამის შემდეგაც დიდხანს ჰქონდათ პრეტენზიები სომხურ ეკლესიაში განსაკუთრებულ იერარქიულ მდგომარეობაზე და 1114 წელს აღთამარის ეპისკოპოსმა თავი სომხეთის კათოლიკოსად და პატრიარქად გამოაცხადა. ეს მდგომარეობა დიდხანს არ გაგრძელებულა, მაგრამ აღთამარის ეპისკოპოსებმა კათოლიკოსის ტიტული მაინც დიდხანს შეინარჩუნეს.

• დავით (დაახ. 1117—1140).
• ზაქარია. III (1434—1464).
• სტეფანოზ (დაახ. 1464—1480).
• გრიგოლ I (1512—1544).
• გრიგოლ II (დაახ. 1574).
• მარტიროსი (დაახ. 1655).
• ნიკოგაიოსი (1743—1754).
• გრიგოლ IV (1754—1761).
• თოვმა (1761—1780).

იხილეთ აგრეთვე

• სომხური სამოციქულო ეკლესია

ლიტერატურა

• „რელიგიები საქართველოში“, თბილისი: სახალხო დამცველის ბიბლიოთეკა, 2008. — გვ. 190-203, ISBN 978-9941-0-0902-0.