ნუმიზმატიკა

ნუმიზმატიკა (ლათ. Numisma - მონეტა) — ისტორიული მეცნიერების დამხმარე დისციპლინა, რომელიც შეისწავლის მონეტებს, მედლებს, ორდენებს. ნუმიზმატიკა, როგორც მეცნიერული ტერმინი, შუა საუკუნეებიდან იხმარება. თავდაპირველად მასში მონეტებისა და მედლების შეგროვება იგულისხმებოდა, რასაც საფუძველი ჩაეყარა იტალიაში XIV-XV სს.-ში; აქედან გავრცელდა ის სხვა ქვეყნებშიც. კოლექციონერობას კერძო პირები მისდევდნენ, მაგრამ მალე მან სახელმწიფოებრივი ღონისძიების ხასიათი მიიღო და ევროპის მუზეუმებში ნუმიზმატიკური კაბინეტები შეიქმნა.

დაარსდა ხუთი დიდი ნუმიზმატიკური ცენტრი: ლონდონში, პარიზში, ვენაში, ბერლინსა და პეტერბურგში.

ნუმიზმატიკური მეცნიერების ფუძემდებელია ავსტრიელი ნუმიზმატი იოსებ ილარი ეკელი (1737-1798), რომლის ფუნდამენტურ რვატომეულს „მეცნიერება ძველებური მონეტების შესახებ“ დღესაც არ დაუკარგავს მნიშვნელობა. XIX საუკუნეში ნუმიზმატიკის კურსი იკითხებოდა დასავლეთ ევროპისა და რუსეთის უნივერსიტეტებში.

სამეცნიერო დისციპლინას, რომელიც ძველებურ მონეტებს შეისწავლის, ნუმიზმატიკა ეწოდება. ეს ტერმინი მომდინარეობს მონეტის ბერძნული სახელწოდებიდან – ნომისმა. ლათინურად მონეტას ნუმისმა ეწოდება, ხოლო ძველ ქართულში მის აღსანიშნავად საფასეს ხმარობდნენ. სიტყვა მონეტა თავდაპირველად წარმოადგენდა იუნონას (ქალების მფარველი რომაული ღვთაება) ერთ-ერთ ეპითეტს და ნიშნავს დამრიგებელს. ნუმიზმატიკური მეცნიერების მამამთავრად აღიარებულია ვენის საიმპერატორო სამონეტო კაბინეტის მცველი იოსებ ილარი ეკელი (1737-1798 წწ.) რომელიც წლების განმავლობაში ვენის საიმპერატორო ნუმიზმატიკური კაბინეტის მცველი იყო. მან თავის ფუნდამენტურ ნაშრომში „მეცნიერება ძველებური მონეტების შესახებ” დაასაბუთა, რომ ნუმიზმატიკა ცოდნის გარკვეული სისტემაა და მეცნიერების დამოუკიდებელი დარგია. ეკელის შემდეგ ინტერესი ძველებური მონეტების მიმართ კიდევ უფრო გაიზარდა და იზრდება ყოველდღიურად. ნუმიზმატიკური მეცნიერება დიდ დახმარებას უწევს ისტორიულ მეცნიერებას, არქეოლოგიას, ხელოვნებათმცოდნეობას, რელიგიისა და დამწერლობის ისტორიას.

მსოფლიოში მრავალი კერძო ნუმიზმატიკია, ანუ ის ადამიანები ვინც მონეტებს, მედლებს, ორდენებს აგროვებს, ინახავს და უვლის. ერთ-ერთი პირველი ნუმიზმატი-კოლექციონერი იყო ცნობილი ჰუმანისტი პოეტი პეტრარკა (1304-1374). იტალიერი კოლექციონერების მიბაძვით, მონეტების შეგროვება დაიწყეს ევროპის ძლევამოსილმა მმართველებმაც. იქმნებოდა მონეტების სპეციალური საცავები. სწორედ ამგვარ საცავებში ეყრებოდა საფუძველი მონეტების მეცნიერულ შესწავლას.

ნუმიზმატიკა საქართველოში

დავით აღმაშენებლის მონეტა

ქართული ნუმიზმატიკური მეცნიერების ფუძემდებელია მიხეილ ბარათაშვილი, რომელმაც 1844 წელს პეტერბურგში რუსულ და ფრანგულ ენაზე გამოაქვეყნა შრომა: „საქართველოს სამეფოს ნუმიზმატიკური ფაქტები“. XIX საუკუნეში ქართული ნუმიზმატიკის საკითხებზე წარმატებით მუშობდნენ მარი ბროსე, ივანე ბართოლომეი, ვ. ლანგლუა. ქართული მონეტების შესწავლაში ახალი ეტაპი იყო ევგენი პახომოვის მონოგრაფია „საქართველოს მონეტები“. 1925 წელს ივანე ჯავახიშვილმა გამოსცა „ქართული საფას-საზომთმცოდნეობა ანუ ნუმიზმატიკა-მეტროლოგია“, რამაც დიდი როლი ითამაშა ამ სამეცნიერო დისციპლინის შემდგომ განვითარებაში. 1924 წელს მისივე ინიციატივით თსუ-ში დაარსდა ნუმიზმატიკის კაბინეტი, რომელსაც სათავეში ჩაუდგა თამარ ლომოური.

თამარ მეფის სახელით მოჭრილი მონეტა

საქართველოში არსებულმა ყველა ნუმიზმატიკურმა კოლექციამ თავი მოიყარა სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმში, რიტაც საფუძველი ჩაეყარა ერთ-ერთ უმდიდრეს საცავს, რომელიც ყოველწლიურად იზრდება არქეოლოგიური მონაპოვრით. ნუმიზმატიკური ფონდების სისტემატიურ შევსებაში აღსანიშნავია დავით კაპანაძის მოღვაწეობა, რომელმაც ცალკე გამოყო საქართველოს ტერიტორიაზე აღმოჩენილი მონეტებისა და განძების ფონდი. საქართველოში ან მის ფარგლებს გარეთ გამოცემული ქართული ნუმიზმატიკისადმი მიძღვნილი ყველა ნაშრომის მატერიალურ ბაზას ეს ფონდი წარმოადგენს. დავით კაპანაძეს ეკუთვნის აგრეთვე სახელმძღვანელო „ქართული ნუმიზმატიკა“.

საქართველოს ტერიტორიაზე აღმოჩენილი მონეტების კვლევა ძიებაში დიდი წვლილი მიუძღვით თამარ ლომოურს, სერგი მაკალათიას, ა. ზოგრაფს, კ. გოლენკის. ინგლისელმა მეცნიერმა დეივიდ ლენგმა 1955 წელს ნიუ-იორკში გამოაქვეყნა განმაზოგადებელი მონოგრაფია ქართული ნუმიზმატიკის შესახებ. ნუმიზმატიკის ცალკეულ დარგებში მუშაობენ ქართველი მეცნიერები თ. აბრამიშვილი, გიორგი დუნდუა, ირინე ჯალაღანია, რ. ქებულაძე და სხვ.

ქართული ნუმიზმატიკური მასალის პირველი მკვლევრები არიან ადლერი, რომელმაც რომში გამოაქვეყნა პირველი ქართული მონეტა აღმოსავლურ მონეტებთან ერთად და ცნობილი ორიენტალისტი და ქართველოლოგი მარი ბროსე (1808 -1880წწ.). მარი ბროსემ საქართველოში მოგზაურობისას (1847-1848 წწ.) შეკრიბა ეპიგრაფიკული, დოკუმენტური, ნუმიზმატიკური მასალა და 1849-1851 წლებში პეტერბურგში გამოაქვეყნა, რითაც საკმაოდ წინ წამოწია ქართული მონეტების შესწავლის საქმე.

იხილეთ აგრეთვე

სავალუტო კურსი

ლიტერატურა

დუნდუა გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 487.
გიორგი დუნდუა, საქართველოს სამონეტო განძები, თბ., 1979
ნიკო ჯავახიშვილი, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ბონები, თბ., 1998
თამარ ლომოური, ფულის მიმოქცევის ისტორიისათვის შუა საუკუნეების საქართველოში, რედ. თ. ქუთელია, თბ., 2005
თედო დუნდუა, გიორგი დუნდუა, ქართული ნუმიზმატიკა, I ნაწ., თბ., 2006
მაია პატარიძე, გიორგი ჯანჯღავა, ტრაპიზონის იმპერიის იშვიათი მონეტები, თბ., 2006
ე. პახომოვი, საქართველოს მონეტები, რედ. დ. კაპანაძე, 1970 (რუსულ ენაზე)
გ. დუნდუა, ანტიკური საქართველოს მონეტები, თბ., 1987 (რუსულ ენაზე)
ქებულაძე რ., ევროპული მონეტების მიმოქცევა საქართველოში XV-XVIII სს., თბ. 1971
აბრამიშვილი თ., XIII-XIV სს. დასავლურ-ქართული ფული (კირმანეული), თ., 1959;

ნუმიზმატიკა

სარჩევი

ნუმიზმატიკა საქართველოში

იხილეთ აგრეთვე

ლიტერატურა

რესურსები ინტერნეტში