ნენსი ფრეიზერი

ნენსი ფრეიზერი(დ. 20 მაისი, 1947, ბალტიმორი, მერილენდი) — ამერიკელი ფემინისტი, კრიტიკული თეორეტიკოსი, ფილოსოფიის პროფესორი სოციალური კვლევის ახალ სკოლაში (ნიუ-იორკი). მისი კვლევის სფერო მოიცავს სოციალურ და პოლიტიკურ თეორიას, ფემინისტურ თეორიას, თანამედროვე ფრანგულ და გერმანულ ნააზრევს. ნაშრომები ეხება სოციალური სამართლიანობის იდეას, იდენტობის პოლიტიკისა და ლიბერალური ფემინიზმის კრიტიკას, მეორე ტალღის ფემინიზმის ფოკუსის ცვლილებას გადანაწილებიდან აღიარების პოლიტიკისკენ. იგი არის ამერიკული ფილოსოფიური ასოციაციის აღმოსავლური განყოფილების პრეზიდენტი.

ნენსი ფრეიზერი
დაბ. თარიღი	20 მაისი, 1947(1947-05-20) (77 წლის)
დაბ. ადგილი	ბალტიმორი, მერილენდი, აშშ
მოქალაქეობა	აშშ
საქმიანობა	ფილოსოფოსი, უნივერსიტეტის პროფესორი , სოციოლოგი, პოლიტოლოგი და ფემინისტი
მუშაობის ადგილი	ჩრდილოდასავლეთის უნივერსიტეტი, გრონინგენის უნივერსიტეტი, University of Georgia, სტენფორდის უნივერსიტეტი და ახალი სკოლა
ალმა-მატერი	CUNY Graduate School and University Center
სამეცნიერო ხარისხი	დოქტორის ხარისხი
ჯილდოები	ლიეჟის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი
გავლენა მოახდინეს :::მიშელ ფუკო
ნენსი ფრეიზერი ვიკისაწყობში

ცხოვრება და კარიერა

1980 წელს მიიღო დოქტორის ხარისხი ნიუ იორკის სითი უნივერსიტეტში, 2010 წელს კი- ალფრედ შუტსის პრემია ამერიკული ფილოსოფიური ასოციაციისაგან. სტუდენტობისას ჩართული იყო სამოქალაქო უფლებების, ვიეტნამის ომის საწინააღმდეგო და მეორე ტალღის ფემინიზმის ადრეული ფაზის მოძრაობებში.

პროფესორი ფრეიზერი სხვადასხვა დროს ასწავლიდა ნორსვესტერნის უნივერსიტეტში, ფრანკფურტის გოეთეს უნივერსიტეტში, პარიზის, გრონინგენის (ნიდერლანდები) და ბალეარის კუნძულის უნივერსიტეტებში. კითხულობდა ლექციების კურსს მრავალ თემაზე, მათ შორის ადამიანური ღირებულებების (სტენფორდში), სპინოზას(ამსტერდამი), მერი უოლსტონკრაფტის, ლაიბნიცის,ფრანკფურტის სკოლის შესახებ

ნაშრომები

ადრეულ ნაშრომებში „უწესრიგო პრაქტიკები: ძალაუფლება, დისკურსი და გენდერი თანამედროვე სოციალურ თეორიაში“ და „ფრანგული ფემინიზმის გადაფასება: კრიტიკული ესეები განსხვავების, აგენტობისა და კულტურის შესახებ“პოსტსტრუქტურალიზმის, კრიტიკული სოციალური თეორიისა და ფემინისტური თეორიების შერწყმით განავითარა გვიანი კაპიტალიზმის პოლიტიკური კულტურის ახალი კრიტიკული სოციალისტური ფემინისტური თეორია. შემდგომი დროის შრომებში - „რადიკალური წარმოსახვა: გადანაწილებასა და აღიარებას შორის“ (2003), „გადანაწილება თუ აღიარება? პოლიტიკურ-ფილოსოფიური გაცვლა“ (2003), „სამართლიანობის ჩარჩოები: პოლიტიკური სივრცის ხელახალი წარმოსახვა გლობალიზებულ სამყაროში“ (2008) - ფრეიზერმა წარმოადგინა სამართლიანობის ახალი, სამგანზომილებიანი თეორია, რომელიც აერთიანებს გადანაწილებას, აღიარებასა და რეპრეზენტაციას.

ფემინიზმი 99%-ისთვის: მანიფესტი

„ფემინიზმი 99%-ისათვის: მანიფესტი“ რამდენიმე თეზისისგან შედგება. მანიფესტში შეჯერებულია ავტორების, ნენსი ფრეიზერის, სინცია არუცასა და ტიტი ბატაჩარიას ინდივიდუალური კვლევის სფეროები. ის ცდილობს ქალთა მასობრივ მობილიზებას კაპიტალიზმის წინააღმდეგ ბრძოლისათვის. მანიფესტი აკრიტიკებს ლობერალურ ფემინიზმს, რომელიც ინარჩუნებს არსებულ სოციალურ წესრიგს და მიზნად ისახავს არსებული სოციალური იერარქიის სათავეში კაცებთან ერთად ქალების მოქცევას. ამის ნაცვლად, მანიფესტის ავტორთა თქმით, საჭიროა ფემინიზმი 99 პროცენტისათვის, რომელიც საზოგადოებაში არსებული ყოველი სახის ძალადობისა და ჩაგვრის აღმოფხვრას დაისახავს მიზნად. მანიფესტის მიხედვით, ქალთა ჩაგვრისა და საზოგადოებაში დაქვემდებარებული მდგომარეობის საფუძველი კაპიტალისტური წარმოების წესია. კაპიტალიზმის პირობებში გაბატონებულია წარმოება მოგებისათვის და მას ექვემდებარება სოციალური რეპროდუქცია.

სოციალური რეპროდუქცია განმარტებულია, როგორც ისეთ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან მოქმედებათა წყება, რომლებიც აერთიანებს ადამიანების გაჩენას - ბიოლოგიურ წარმოებას და აგრეთვე მათ ჩამოყალიბებას სამუშაო ძალად - შესაბამისი ღირებულებებით, უნარებით, დამოკიდებულებებით. როცა ინდუსტრიული საზოგადოება ჩაისახა, სოციალური რეპროდუქცია ქალთა შრომის სფეროდ განისაზღვრა. რადგან სოციალური რეპროდუქციისათვის საჭირო შრომა აუნაზღაურებელი იყო, მას ანაზღაურებად სამუშაოსთან შედარებით ნაკლები ღირებულება მიენიჭა და ასე მოხდა ქალების საზოგადოებრივი მდგომარეობის კაცებისაზე დაქვემდებარება. მაგრამ სინამდვილეში სოციალური რეპროდუქციისათვის გაწეული აუნაზღაურებელი შრომაც კაპიტალიზმის სამსახურშია. ესაა კაპიტალისტური წარმოების წესისათვის აუცილებელი შრომა, რომელსაც კაპიტალიზმი არ ანაზღაურებს.

პოსტინდუსტრიულ საზოგადოებაში, მას შემდეგ, რაც დასავლურ საზოგადოებების შრომის ბაზარზე მოხდა ქალთა აქტიური ინტეგრაცია, შექმნილი „ზრუნვის კრიზისი“ გადაწყდა სოციალური რეპროდუქციისათვის საჭირო შრომის მიგრანტ, რასით დაღდასმულ ქალებზე დაკისრებით უფასოდ ან უმცირესი ანაზღაურების სანაცვლოდ.

მანიფესტის თანახმად, გენდერული ძალადობა ერთ-ერთია ძალადობათა იმ ნაირსახეობიდან, რომელთა ფესვებიც კაპიტალისტურ სოციალურ ურთიერთობებში დევს: „ჩვენ ვიცით, რომ გენდერული ძალადობა კაპიტალიზმში საგანთა ჩვეული წესრიგის რღვევის ნიშანი კი არ არის, არამედ მისი სისტემური მდგომარეობაა.“მათ შორისაა კოლონიური და რასობრივი ძალადობა და ძალადობა გარემოზე.ტექსტში განვითარებული აზრის თანახმად, გლობალური ეკოლოგიური კრიზისი, რომელიც კაპიტალისტურმა წარმოების წესმა გარდაუვლად მოიტანა, დედამიწაზე სიცოცხლის ჩვენთვის არსებულ ფორმას განადგურებას უქადის. სწორედ იმისთვის, რომ შეაჩეროს ეკოლოგიური კატასტროფა, მანიფესტში განვითარებული ერთ-ერთი თეზისის თანახმად, ფემინისტური ბრძოლა უნდა იყოს ეკოსოციალისტური. მანიფესტის უკანასკნელი თეზისი სხვა სოციალური წინააღმდეგობის მოძრაობებს მოუწოდებს კაპიტალიზმის წინააღმდეგ ძალთა შეერთებისაკენ.

ფემინიზმის თავგადასავალი

„ფემინიზმის თავგადასავალი: სახელმწიფოს მიერ მართული კაპიტალიზმიდან ნეოლიბერალურ კრიზისამდე“ აერთიანებს ფემინიზმის მეორე ტალღის შესახებ 1985-2010 წლებში დაწერილ ესეებს. წიგნი სამი ნაწილისაგან შედგება, რომელთაგან თითოეული შეესაბამება მეორე ტალღის ფემინიზმის განვითარების სამ ფაზას, „სამ მოქმედებას“ - როგორც მათ ფრეიზერი უწოდებს. თავის მხრივ, ეს სამი მოქმედება შეესაბამება კაპიტალიზმის ისტორიის სამ განსხვავებულ ეპიზოდს.

პირველ ნაწილში შესული ესეებიასახავს სოციალ-დემოკრატიიდან ახალ სოციალურ მოძრაობებზე გადასვლას.ისინი აღწერს ფემინისტური მოძრაობების ძალისხმევას, სხვა რადიკალურ მოძრაობებთან ერთად აეხადათ ფარდა კაპიტალიზმის ანდროცენტრული ბუნებისა და გენდერული უსამართლობისათვის და ძირფესვიანად გარდაექმნათ საზოგადოება.ეს ნაწილი შეეხება მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი კეთილდღეობის სახელმწიფოების კრიტიკას 1960-70-იან წლებში აღმოცენებული ახალი მემარცხენეობის მხრიდანდა მას ფემინისტურ მგრძნობელობასთან აკავშირებს.ფრეიზერი ესეში „საოჯახო ხელფასის შემდეგ: პოსტიუნდუსტრიული აზრობრივი ექსპერიმენტი“ მსჯელობას იმ მოცემულობაზე დაყრდნობით იწყებს, რომ პოსტინდუსტრიული კაპიტალიზმის დროს დაიბადა ეკონომიკური წარმოებისა და სოციალური რეპროდუქციის ახალი ტიპი, რაც გულისხმობს ნაკლებად სტაბილურ დასაქმებასა და ოჯახების ფორმების მრავალფეროვნებას. მოიშალა ინდუსტრიული კაპიტალიზმის წიაღში ჩამოყალიბებული გენდერული სისტემა და კაცი მარჩენლის/ქალი დიასახლისისმოდელი. შრომით ბაზარზე მცირე იყო ისეთი სამსახური, რომელიც საკმარის ხელფასს იძლეოდა სხვის დაუხმარებლად ოჯახის უზრუნველსაყოფად. შედეგად, გაიზარდა ქალთა სიღარიბე. ახალი სინამდვილის პასუხად ფრეიზერმა მიმართაგენდერული სამართლიანობის კომპლექსურ გააზრებას და იგი 7 პრინციპზე დააფუძნა. ესენია: სიღარიბის საწინააღმდეგო პრინციპი, ექსპლუატაციის საწინააღმდეგო პრინციპი, შემოსავლების თანასწორობა, თავისუფალი დროის თანასწორობა, პატივისცემის თანასწორობა, მარგინალიზების საწინააღმდეგო პრინციპი და ანდროცენტრიზმის საწინააღმდეგო პრინციპი.

მეორე ნაწილის მთავარი თემა არის ფემინისტურ წარმოსახვაში მომხდარი ცვლილებები, თანასწორობის პოლიტიკიდან იდენტობის პოლიტიკაზე გადასვლა, გაკრიტიკებულია ნეოლიბერალური კაპიტალიზმის პირობებში„გადანაწილების პოლიტიკის“ დაჩრდილვა „განსხვავების აღიარების პოლიტიკით“.თუ მეორე ტალღის ფემინიზმის თავდაპირველი მიზანი იყო ეგალიტარული საზოგადოების დაფუძნება, შრომის გენდერული დანაწილების გაუქმება, მოგვიანებით ფემინისტურ აზრში ეკონომიკური თანასწორობის საკითხი სრულად ჩაანაცვლა კულტურულმა საკითხებმა, გენდერული განსხვავების აღიარების პრობლემამ. თავდაპირველად განსხვავების აღიარებისათვის გამართული ფემინისტური ბრძოლა მიზნად ისახავდა კლასობრივი გადანაწილების ჩარჩოს მიღმა პოლიტიკური დღის წესრიგის განვრცობას, სამართლიანობის ცნების გაფართოებას ისე, რომ მას მოეცვა საოჯახო შრომა, რეპროდუქცია და სექსუალობა.

ფემინიზმის თეორეტიზების ეს ახალი დინებები წარმოიშვა ფსიქოანალიზთან დიალოგში და ცდილობდა მატერიალისტური პარადიგმის შევსებასა და გამდიდრებას. თუმცა ნეოლიბერალიზმის გავლენით, „რომელსაც - ფრეიზერის თქმით - არაფერი უნდოდა სოციალური ეგალიტარიზმის მეხსიერების ბოლომდე დათრგუნვაზე მეტად“. ფემინისტურმა ბრძოლამ დაკარგა პოლიტიკური ეკონომიის განზომილება და 1990-იანი წლებისთვის მხოლოდ კულტურისაკენ მიმართა ფოკუსი.ამ დროისთვის არა მხოლოდ ფემინისტურმა, არამედ მულტიკულტურალიზმის, ადამიანის უფლებებისა და ეროვნული ავტონომიის გარშემო არსებულმა ბრძოლებმაცგანსხვავების აღიარება დაისახა მიზნად.

მესამე ნაწილში ფრეიზერი მსჯელობს ფემინისტური მოძრაობისათვის რადიკალური ბუნების დაბრუნების შესახებ ნეოლიბერალური კრიზისის ფონზე. ფემინიზმმა სხვა რადიკალურ მოძრაობებთან ერთად მიზნად უნდა დაისახოს ეკონომიკის დაქვემდებარება დემოკრატიული მმართველობისათვის. ამ ნაწილში ფრეიზერი მსჯელობს ფემინიზმის წიაღში ეგალიტარული იდეის დაბრუნების პერსპექტივების შესახებ და ცდილობს მის შეჯერებას აღიარების პოლიტიკასთან. პირველი მათგანი უკავშირდება საზოგადოების კლასობრივ სტრუქტურას, ხოლო მეორე - სტატუსისას.ფრეიზერი ცდილობს ამ ორი განზომილების - ეკონომიკურის და კულტურულის - დამოუკიდებელი მნიშვნელობის წარმოჩენას და მათ ურთიერთშეთავსებას. მისი მტკიცებით, მიუხედავად იმისა, რომ კაპიტალისტურ საზოგადოებაში კლასობრივი სტრუქტურა და სტატუსის წესრიგი მიზეზშედეგობრივად ურთიერთქმედებს, ერთმანეთს არ მოიცავს.

ესეში “სამართლიანობის ახალი ჩარჩო გლობალიზებულ მსოფლიოში“ ფრეიზერი ახლებურად აანალიზებს სოციალური სამართლიანობის იდეას. კეთილდღეობის სახელმწიფოების განვითარების პერიოდში სამართლიანობის შესახებ გამართული მსჯელობა ეხებოდა თანამოქალაქეებს შორის ურთიერთობებს, სამართლიანობის რაგვარობის შესახებ არსებული არგუმენტების წარმოდგენას ეროვნულ საჯარო სივრცეში და ეროვნული სახელმწიფოს პოლიტიკას. ამას ფრეიზერი“კეინსიანურ-ვესტფალიურ ჩარჩოს“უწოდებს. მიუხედავად იმისა, საკითხი გადანაწილებას გულისხმობდა თუ განსხვავების აღიარებას, კლასობრივ წინააღმდეგობას თუ სტატუსების იერარქიას, სამართლიანობის განხორციელების ადგილად იგულისხმებოდა ტერიტორიული სახელმწიფო.მაგრამ გლობალიზაციის შედეგად სულ უფრო მეტი ადამიანი გრძნობს, რომ ის სოციალური პროცესები, რომლებიც მათ ცხოვრებაზე ზაციის ახდენს გავლენას, სცილდება მათი სახელმწიფოს ტერიტორიულ საზღვრებს. ამის ნაცვლად, ცხოვრების პირობებზე დიდ გავლენას ახდენს ტრანსნაციონალური კორპორაციები და გლობალური საინვესტიციო ინსტიტუტები.მათ წინააღმდეგ დაწყებული ბრძოლებიც, გაღატაკებული გლეხების, პროფკავშირების, „დაიკავე მოძრაობების“ თუ სხვათა მიერ,ისწრაფვის ტრანსნაციონალური მოკავშირეების ძიებისაკენ.

ფრეიზერის შეფასებით, ეს იმას ნიშნავს, რომ სამართლიანობის შესახებ მსჯელობაში დავის საგანი აღარ არის მხოლოდ „რა“ - რას ნიშნავს სამართლიანობა, მაგალითად, გადანაწილებას თუ აღიარებას, არამედ აგრეთვე „ვინ“ - ვინ შეიძლება მოითხოვოს სამართლიანობა. მაგრამ სამართლიანობას, ფრეიზერის მტკიცებით, აგრეთვე აქვს მესამე განზომილებაც - „როგორ“ - როგორ უნდა მოხდეს სამართლიანობის მოთხოვნების გარჩევა და განსჯა. ამ მესამე, „როგორ“ განზომილებაში ფრეიზერი გულისხმობს სახელმწიფოს იურისდიქციისა და გადაწყვეტილების მიღების წესებს, პოლიტიკურ თემში ჩართული ადამიანების რეპრეზენტირების პროცედურებს.

ამგვარად, ფრეიზერი სამართლიანობის სამგანზომილებიან თეორიას ავითარებს, რომელიც მოიცავს გადანაწილების, აღიარებისა და პოლიტიკური რეპრეზენტაციის ასპექტებს. რეპრეზენტაციის გაგების შემოტანას სამართლიანობის კონცეფციაში იგი ასაბუთებს იმით, რომ ხშირად საზოგადოების ოფიციალურად თანასწორ წევრებს სხვადასხვა ხარისხით მიუწვდებათ ხელი მონაწილეობაზე. უსამართლო რეპრეზენტაციის პრობლემა როგორც ერთი სახელმწიფოს შიგნით არსებულ სოციალურ ჯგუფებში, ისე ტრანსნაციონალურ დონეზეც დგას.

წიგნები

• ფემინიზმი 99%-ისთვის: მანიფესტი,სინცია არუცასა და ტიტი ბატაჩარიას თანაავტორობით.
• კაპიტალიზმი: საუბარი კრიტიკულ თეორიაში რაჰილ იეგის თანაავტორობით.
• ფემინიზმის თავგადასავალი: სახელმწიფოს მიერ მართული კაპიტალიზმიდან ნეოლიბერალურ კრიზისამდე , ქართულად თარგმნა გიორგი ჩუბინიძემ, გამომცემელი: ჰაინრიხ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონული ბიურო, 2017;
• სამართლიანობის ჩარჩოები: პოლიტიკური სივრცის ხელახალი წარმოსახვა გლობალიზებულ სამყაროში
• პრაგმატიზმი, კრიტიკა, განსჯა: ესეები რიჩარდ ბერნშტეინისათვის, შეილა ბენჰაბიბის თანაავტორობით.
• რადიკალური წარმოსახვის მდებარეობის განსაზღვრა: გადანაწილებასა და აღიარებას შორის.
• გადანაწილება თუ აღიარება? პოლიტიკურ-ფილოსოფიური გაცვლა , აქსელ ჰონეტის თანაავტორობით.
• ფრანგული ფემინიზმის გადაფასება: კრიტიკული ესეები განსხვავების, აგენტობისა და კულტურის შესახებ, სანდრა ბარტკის თანაავტორობით .
• უწესრიგო პრაქტიკები: ძალაუფლება, დისკურსი და გენდერი თანამედროვე სოციალურ თეორიაში.

პუბლიკაციები ქართულ ენაზე

• ფემინიზმი 99 პროცენტისთვის: მანიფესტი (ნაწყვეტი)
• „1 პროცენტის ფემინიზმმა ჩვენი საერთო საქმე ელიტიზმს დაუკავშირა“ - ინტერვიუ ნენსი ფრეიზერთან
• პროგრესული ნეოლიბერალიზმის დასასრული
• ფემინიზმის თავგადასავალი. სახელმწიფოს მიერ მართული კაპიტალიზმიდან ნეოლიბერალურ კრიზისამდე
• როგორ იქცა ფემინიზმი კაპიტალიზმის მსახურად და როგორ მოვახერხოთ მისი უკან დაბრუნება

ჯილდოები და საპატიო წოდებები (newschool.edu n.d.)

• საპატიო დოქტორის წოდება, ერასმუსის ისტორიის სკოლა, კულტურის, კომუნიკაციისა და ფილოსოფიის ფაკულტეტი, როტერდამის უნივერსიტეტი, 2014
• საპატიო დოქტორის წოდება, სან მარტინის ეროვნული უნივერსიტეტი, ბუენოს აირესი, არგენტინა, 2014
• საპატიო დოქტორის წოდება, როსკილდის უნივერსიტეტი, დანია, 2011
• საპატიო დოქტორის წოდება, კორდობას ეროვნული უნივერსიტეტი, არგენტინა, 2006
• როზა ლუქსემბურგის ფონდის სტიპენდია, 2012
• ალფრედ შუტსის პრემია სოციალურ ფილოსოფიაში, ამერიკული ფილოსოფიური ასოციაცია, 2010

ბიბლიოგრაფია

• Chhachhi, Amrita. 2011. Development and Change, 297-314. Accessed 04 18, 2020.
• 2017. european.ge. 03 10. Accessed 04 19, 2020. დაარქივებული 2019-04-16 საიტზე Wayback Machine.
• Frazer, Arruzza, Bhattacharya. 2019. Feminism for the 99%: A Manifesto. Verso.
• n.d. newschool.edu. Accessed 04 19, 2020.
• 2020. regional-dialogue.com. 03 19. Accessed 04 19, 2020. დაარქივებული 2020-04-22 საიტზე Wayback Machine.
• 2016. womensgaze.org.ge. 07 8. Accessed 04 19, 2020.
• 2020. younggreens.ge. 01 22. Accessed 04 19, 2020. დაარქივებული 2020-11-27 საიტზე Wayback Machine.
• ფრეიზერი, ნენსი. 2017. ფემინიზმის თავგადასავალი. სახელმწიფოს მიერ მართული კაპიტალიზმიდან ნეოლიბერალურ კრიზისამდე. Translated by გიორგი ჩუბინიძე. თბილისი: ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეიონული ბიურო.