ვიკიპედია

ლუდვიგ ვიტგენშტაინი

ავსტრიელ-ინგლისელი ფილოსოფოსი

ლუდვიგ იოზეფ იოჰან ვიტგენშტაინი (გერმ. Ludwig Wittgenstein დ. 26 აპრილი, 1889, ვენა — გ. 29 აპრილი, 1951, კემბრიჯი) — მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ავსტრიელ-ინგლისელი ფილოსოფოსი, თანამედროვე ლოგიკის, ანალიტიკური ფილოსოფიის, ცნობიერების და ენის ფილოსოფიის უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენელი. იგი ავტორია მოკლე პარაგრაფებისგან შემდგარი, კრიპტული წიგნისა ლოგიკურ-ფილოსოფიური ტრაქტატი (Tractatus Logico-Philosophicus, 1921), რომელშიც ვიტგენშტაინი ფრეგეს და რასელის მოსაზრებების ზეგავლენით აყალიბებს სამყაროს სურათული აღქმის თეორიას. მისი მომდევნო წლების მსოფლმხედველობა შეჯამებულია წიგნში ფილოსოფიური გამოკვლევები (Philosophical Investigations, 1953) რომელიც მისი გარდაცვალების შემდეგ გამოიცა და რომელშიც იგი უარყოფს „ტრაქტატის“ ზოგიერთ დებულებას და ავითარებს ენობრივი თამაშის (language-game) ახალ კონცეფციას.

ლუდვიგ ვიტგენშტაინი
გერმ. Ludwig Josef Johann Wittgenstein
დაბ. თარიღი 26 აპრილი, 1889(1889-04-26)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15]
დაბ. ადგილი Neuwaldegg, ავსტრია-უნგრეთის იმპერია[16]
გარდ. თარიღი 29 აპრილი, 1951(1951-04-29)[17] [2] [3] [4] [6] [7] [8] [9] [11] [12] [13] [14] [15] (62 წლის)
გარდ. ადგილი კემბრიჯი, გაერთიანებული სამეფო[17]
დასაფლავებულია Ascension Parish Burial Ground[5]
მოქალაქეობა  გაერთიანებული სამეფო
 ავსტრია
საქმიანობა philosopher of language, architectural theoretician, პროფესორი, ლოგიკოსი, მათემატიკოსი, აფორიზმების ავტორი, ეპისტემოლოგი, ფილოსოფოსი[14] და მასწავლებელი[14]
მუშაობის ადგილი ტრინიტის კოლეჯი
ალმა-მატერი ტრინიტის კოლეჯი, ბერლინის ტექნიკური უნივერსიტეტი, მანჩესტერის ვიქტორიას უნივერსიტეტი, Bundesrealgymnasium Linz Fadingerstraße და კემბრიჯის უნივერსიტეტი[18]
განთქმული მოსწავლეები ელის ემბროზი და ელიზაბეთ ენსკომი
სამეცნიერო ხარისხი დოქტორის ხარისხი
მეუღლე
მამა კარლ ვიტგენშტაინი[19]
დედა Leopoldine 'Poldy' Kalmus[19]
ნათესავ(ებ)ი ფრიდრიხ ჰაიეკი[20] და Joseph Joachim[21]
გავლენა მოახდინეს
ხელმოწერა
საიტი wittgen-cam.ac.uk

ბიოგრაფია

რედაქტირება

დაიბადა 1889 წლის 26 აპრილს ვენაში, ებრაული წარმოშობის ფოლადსასხმელი მრეწველობის მაგნატის ოჯახში. მისი მშობლები კარლ და ლეოპოლდინა ვიტგენშტაინები იყვნენ. ის იყო ყველაზე უმცროსი რვა ბავშვიდან, რომლებიც ავსტრო-უნგრეთის იმპერიის ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ და მდიდარ ოჯახში დაიბადნენ. მამის მშობლები, გერმან ქრისტიან ვიტგენშტაინი ( 1802 - 1878 ) და ფანი ფიგდორი ( 1814 - 1890 ), დაიბადნენ ებრაულ ოჯახებში შესაბამისად კორბახიდან და კიტზედან, მაგრამ 1850-იან წლებში საქსონიიდან ვენაში გადასვლის შემდეგ წარმატებით იქნენ ასიმილირებულნი ვენის საზოგადოებრიობის პროტესტანტულ პროფესიულ წრეებში. ლუდვიგ ვიტგენშტაინის მამა , ინჟინერი კარლ ვიტგენშტაინი ( 1847 - 1913 ), უკვე XIX საუკუნის ბოლოსათვის იყო ევროპის ერთ-ერთი უდიდესი ინდუსტრიალისტი. დედა, ლეოპოლდინა ვიტგენშტაინი (ქალიშვილობის გვარით კალმუსი, 1850 - 1926 ) - მამის მხრიდან კალმუსების ცნობილი ებრაული ოჯახიდან, რომელიც პრაღაში სახლობდა,- იყო პიანისტი; მისმა მამამ დაოჯახების წინ კათოლიკობა მიიღო. ლუდვიგის ძმებს შორის იყო პიანისტი პაულ ვიტგენშტაინი, რომელმაც ომში მარჯვენა ხელი დაკარგა, თუმცა კი შეძლო პროფესიული მუსიკალური მოღვაწეობის გაგრძელება. ცნობილია მისი დის, მარგარეტ სტონბოროს ( 1882 - 1958 ) პორტრეტი, შესრულებული გუსტავ კლიმტის ( 1905 ) მიერ.არსებობს ვერსია, გადმოცემული ავსტრალიელი კიმბერლი კორნიშის წიგნში „ებრაელი ლინციდან“ (ინგლ.), რომლის თანახმადაც ვიტგენშტაინი არა მხოლოდ ადოლფ ჰიტლერის თანასკოლელი იყო, არამედ ერთ კლასშიაც კი სწავლობდა მასთან ერთად. საინჟინრო საქმის შესწავლა უკვე დაწყებული ჰქონდა, როცა გაეცნო ლოგიკოს გოტლობ ფრეგეს შრომებს, რომლებმაც მისი ინტერესი საფრენი აპარატების კონსტრუირებიდან (დაკავებული იყო საავიაციო პროპელერის კონსტრუირებით) მათემატიკის ფილოსოფიური საფუძვლებისკენ გადართეს. ვიტგენშტაინი იყო ნიჭიერი მუსიკოსი, მოქანდაკე და არქიტექტორი, თუმცა კი მხოლოდ ნაწილობრივ შეძლო თავისი მხატვრული შესაძლებლობების რეალიზება. ახალგაზრდობაში სულიერად ახლოს იყო ვენის ლიტერატურულ-კრიტიკულ ავანგარდთან, რომელიც დაჯგუფებული იყო პუბლიცისტისა და მწერლის კარლ კრაუსის გარშემო და ჟურნალ „ჩირაღდანს“ გამოსცემდა. 1911 წელს ვიტგენშტაინი კემბრიჯს გაემგზავრა, სადაც რასელის მოწაფე, თანაშემწე და მეგობარი გახდა. 1913 წელს ის ავსტრიაში დაბრუნდა და პირველი მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ მოხალისედ წავიდა ფრონტზე. 1917 წელს ვიტგენშტაინი ტყვეობაში აღმოჩნდა. საომარი მოქმედებებისა და სამხედრო ტყვეთა ბანაკში ყოფნის დროს ვიტგენშტაინმა პრაქტიკულად მთლიანად დაწერა თავისი სახელგანთქმული „ლოგიკურ-ფილოსოფიური ტრაქტატი“. წიგნი გამოვიდა გემანულ და ინგლისურ ენებზე შესაბამისად 1921 და 1922 წლებში. მისმა გამოჩენამ დიდი შთაბეჭდილება დატოვა ევროპის ფილოსოფიურ სამყაროზე, მაგრამ ვიტგენშტაინი, რომელიც ფიქრობდა, რომ „ტრაქტატში“ ყველა მთავარი ფილოსოფიური პრობლემა გადაწყვეტილია, უკვე სხვა საქმით იყო დაკავებული: სოფლის სკოლაში მასწავლებლად მუშაობდა. მაგრამ 1926 წლისათვის მისთვის ნათელი გახდა, რომ პრობლემები მაინც არსებობენ, რომ მისი ტრაქტატი არასწორად იქნა ინტერპრეტირებული, დასასრულ კი, რომ მასში შემავალი იდეებიდან ზოგიერთი მცდარია. 1929 წლიდან ვიტგენშტაინი დიდ ბრიტანეთში ცხოვრობს, 1939 - 1947 წლებში კემბრიჯში მუშაობს პროფესორის თანამდებობაზე. 1930-იან წლებში მოინახულა სსრკ.ამ დროიდან დაწყებული გარდაცვალებამდე ( 1951 წელი ), ვიტგენშტაინმა შეიმუშავა ენის პრინციპულად ახალი ფილოსოფია. აღნიშნული პერიოდის მთავარ შრომად გვევლინება „ფილოსოფიური გამოკვლევები“, გამოქვეყნებული მის მოწაფეთა მიერ სიკვდილის შემდეგ, 1953 წელს. ვიტგენშტაინის ფილოსოფიას ყოფენ ორ შემადგენლად: „ადრინდელ“, წარმოდგენილს „ტრაქტატით“, და „გვიანდელ“, გადმოცემულს „ფილოსოფიურ გამოკვლევებში“, აგრეთვე „ცისფერ“ და „ყავისფერ წიგნებში“ ( 1958 ).ლუდვიგ ვიტგენშტაინი გარდაიცვალა კემბრიჯში 1951 წლის 29 აპრილს პროსტატის კიბოსაგან. კათოლიკური ჩვეულების თანახმად დასაფლავებულია ადგილობრივ სასაფლაოზე წმინდა ეგიდიოსის სამლოცველოსთან.

ლოგიკურ-ფილოსოფიური ტრაქტატი

რედაქტირება

სტრუქტურულად „ლოგიკურ-ფილოსოფიური ტრაქტატი“ წარმოადგენს შვიდ აფორიზმს, თანხლებულს განმარტებითი ფუნქციის მქონე წინადადებების განშტოებული სისტემით. შინაარსობრივად იგი გვთავაზობს თეორიას, რომელიც წყვეტს ძირითად ფილოსოფიურ პრობლემებს, გარდატეხილს ენისა და სამყაროს მიმართების პრიზმაში.

  • ენა და სამყარო - მთლიანობაში აღებული ვიტგენშტაინის ფილოსოფიის ცენტრალური ცნებებია. „ტრაქტატში“ ისინი წარმოგვიდგებიან როგორც „სარკული“ წყვილი: ენა ასახავს სამყაროს, იმიტომ რომ ენის ლოგიკური სტრუქტურა სამყაროს ონტოლოგიური სტრუქტურის იდენტურია.
  • ენა შედგება ფაქტებისაგან, და არა ობიექტებისაგან, როგორც ეს ფილოსოფიურ სისტემათა უმრავლესობაშია მიღებული. სამყარო წარმოაჩენს არსებული ფაქტების მთელ ნაკრებს. ფაქტები შეიძლება იყვნენ მარტივი და რთული.
  • ობიექტები არის ის, რაც ურთიერთობაში შესული, ქმნის ფაქტებს. ობიექტები ფლობენ ლოგიკურ ფორმას - თვისებათა ნაკრებს, რაც მათ საშუალებას აძლევთ შევიდნენ ერთმანეთთან ამა თუ იმ მიმართებაში.
  • ენის მარტივი ფაქტები აღიწერებიან მარტივი წინადადებებით. სწორედ ისინი, და არა სახელები, წარმოადგენენ ენის უმარტივეს ერთეულებს. რთულ ფაქტებს შეესაბამებათ რთული წინადადებები.
  • ენა მთლიანობაში - ეს არის სრული აღწერა იმისა, რაც არის სამყაროში, ანუ აღწერა ყველა ფაქტისა.
  • ენა იძლევა აგრეთვე შესაძლებელი ფაქტების აღწერის საშუალებას. ასეთნაირად წარმოდგენილი ენა მთლიანად ექვემდებარება ლოგიკის კანონებს და ფორმალიზებადია. წინადადებებს, რომლებიც ლოგიკის კანონებს არღვევენ ან დაკვირვებად ფაქტებს არ ეხებიან, ვიტგენშტაინი უაზრო წინადადებებად თვლის. ასე მაგალითად, უაზრო წინადადებებად გვევლინებიან ეთიკის, ესთეტიკის და მეტაფიზიკის წინადადებები. გაკეთებაც შეიძლება იმისა, რისი აღწერაც არის შესაძლებელი.
  • ერთობ მნიშვნელოვანია იმის გაგება, რომ ვიტგენშტაინს სულაც არ ჰქონდა განზრახული მნიშვნელობის არმქონედ გამოეცხადებინა ის სფეროები, რომლებიც პირადად მას მეტისმეტად აღელვებდნენ, ის მათთვის ენის უსარგებლობას ამტკიცებდა. “დუმილმა უნდა მოიცვას ის, რის შესახებაც საუბარი შეუძლებელია“.

ვენის წრის ფილოსოფოსებმა, რომელთათვისაც „ტრაქტატი“ სამაგიდო წიგნად იქცა, ეს უკანასკნელი თეზისი არ მიიღეს და შეიმუშავეს პროგრამა, რომლითაც „უაზრო“ „ელიმინაციას დაქვემებარებულის“ იგივური გახდა. ეს გახდა ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, რომელმაც ვიტგენშტაინს თავისი ფილოსოფიის გადახედვისკენ უბიძგა.

გადახედვის შედეგად გაჩნდა იდეათა კომპლექსი, რომელშიაც ენა გაგებულია როგორც კონტექსტების, „ენობრივი თამაშების“ მოძრავი სისტემა. ამ სისტემას აქვს მიდრეკილება წინააღმდეგობათა გაჩენისაკენ, რაც დაკავშირებულია სიტყვათა და გამოთქმათა ბუნდოვანებასთან, რომელიც აღმოფხვრილ უნდა იქნას ამ უკანასკნელთა ნათელყოფის გზით. სწორედ ენობრივი ერთეულების გამოყენებათა წესების ნათელყოფა და წინააღმდეგობათა აღმოფხვრა წარმოადგენს ფილოსოფიის ამოცანას. ვიტგენშტაინის ახალი ფილოსოფია წარმოადგენს უფრო მეტად მეთოდებისა და პრაქტიკების ნაკრებს, ვიდრე თეორიას. თვითონ ის ფიქრობდა, რომ მხოლოდ ასეთნაირად შეიძლება გამოიყურებოდეს დისციპლინა, რომელიც იძულებულია თავისი ცვალებადი საგნის მიმართ მუდმივი ადაპტაციის მდგომარეობაში იმყოფებოდეს. გვიანდელი ვიტგენშტაინის შეხედულებებმა მომხრეები უპირველეს ყოვლისა ოქსფორდსა და კემბრიჯში ჰპოვეს და საფუძველი ჩაუყარეს ლინგვისტურ ფილოსოფიას.

გავლენა

რედაქტირება

ვიტგენშტაინის იდეების მნიშვნელობა უზარმაზარია, მაგრამ მათი ინტერპრეტაცია, როგორც ამ მიმართულებით რამდენიმე ათწლეულის აქტიურმა მუშაობამ გვიჩვენა, ერთობ ძნელი საქმეა. ეს ეხება მის როგორც „ადრინდელ“, ასევე „გვიანდელ“ ფილისოფიას. შეხედულებები და შეფასებები მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან, რაც ვიტგენშტაინის შემოქმედების მასშტაბურობისა და სიღრმის ირიბი მტკიცებულებაა.

ვიტგენშტაინის ფილოსოფიაში დასმული და დამუშავებული იქნა ისეთი საკითხები და თემები, რომელთაც ფაქტობრივად განსაზღვრეს უახლესი ანგლო-ამერიკული ანალიზური ფილოსოფიის ხასიათი. იყო ცდები მისი იდეების დაახლოვებისა ფენომენოლოგიასა და ჰერმენევტიკასთან, აგრეთვე რელიგიურ (კერძოდ კი აღმოსავლურ) ფილოსოფიასთან. უკანასკნელ წლებში მისი ფართო ხელნაწერი მემკვიდრეობიდან მრავალი ტექსტი იქნა გამოქვეყნებული. ავსტრიის პატარა ქალაქ ში კირხბერგი-ვექსელზე ყოველწლიურად იმართება ვიტგენშტაინური სიმპოზიუმები, რომლებზედაც თავს იყრიან ფილოსოფოსები და მეცნიერები მსოფლიოს ყველა კუთხიდან.

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118634313 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  2. ↑ 2.0 2.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  3. ↑ 3.0 3.1 MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  4. ↑ 4.0 4.1 SNAC — 2010.
  5. ↑ 5.0 5.1 Find a Grave — 1996.
  6. ↑ 6.0 6.1 IMSLP — 2006.
  7. ↑ 7.0 7.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  8. ↑ 8.0 8.1 Store norske leksikon — 1978. — ISSN 2464-1480
  9. ↑ 9.0 9.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  10. ↑ Roglo — 1997. — 10000000 ეგზ.
  11. ↑ 11.0 11.1 Internet Philosophy Ontology project
  12. ↑ 12.0 12.1 Nachlässe in Austria — Austrian National Library.
  13. ↑ 13.0 13.1 Salzburgwiki
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 The Fine Art Archive — 2003.
  15. ↑ 15.0 15.1 Munzinger Personen
  16. ↑ Bell A. Encyclopædia Britannica — Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
  17. ↑ 17.0 17.1 Витгенштейн Людвиг // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  18. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
  19. ↑ 19.0 19.1 Kindred Britain
  20. ↑ McGuinness B. Young Ludwig: Wittgenstein's life, 1889–1921 // Young Ludwig: Wittgenstein's life, 1889–1921 — OUP, 2005. — P. xii. — ISBN 978-0-19-927994-4
  21. ↑ https://books.google.co.uk/books?id=bYIZyldMZL8C
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ლუდვიგ_ვიტგენშტაინი&oldid=4628009“-დან