აბდულკადირ ინანი
ფათხელკადირ სულეიმანოვი ( ბაშკ. Фәтхелҡадир Мостафа улы Сөләймәнов ), ემიგრაციაში — აბდულკადირ ინანი ( ბაშკ. Абдулҡадир Инан ; დ. 29 ოქტომბერი, 1889, სარიკულმიაკი, პერმის პროვინცია — 26 ივლისი, 1976, სტამბოლი) — ბაშკირი მეცნიერი, მწერალი, ბაშკირეთის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის წევრი. 350-ზე მეტი სამეცნიერო სტატიის ავტორი.
| აბდულკადირ ინანი | |
|---|---|
| ბაშკ. Абдулҡадир Инан | |
.png) | |
| სრული სახელი | ათხელკადირ სულეიმანოვი |
| დაბ. თარიღი | 29 ოქტომბერი, 1889 |
| დაბ. ადგილი | სარიკულმიაკი, ეკატერინბურგის ოლქი, პერმის პროვინცია, რუსეთის იმპერია |
| გარდ. თარიღი | 26 ივლისი, 1976 (86 წლის) |
| გარდ. ადგილი | სტამბული, თურქეთი |
| მოქალაქეობა |
 თურქეთი |
| საქმიანობა | ფილოსოფოსი, აღმოსავლეთმცოდნე, ენათმეცნიერი, თურქოლოგი, მწერალი, პოეტი, დრამატურგი, მთავარი რედაქტორი |
| მუშაობის ადგილი | ანკარის უნივერსიტეტი |
| ალმა-მატერი | რასულია |
.svg){kind=small}
ბიოგრაფია
რედაქტირებაფათხელკადირ სულეიმანოვი (ემიგრაციაში აიღო ფსევდონიმი — აბდულკადირ ინანი) დაიბადა 1889 წლის 29 ოქტომბერს ბაშკირულ სოფელ შიგაიში (ახლანდელი სარიკულმიაკი კუნაშის რაიონი, ჩელიაბინსკის ოლქი) [1]. მუსტაფას მამა ასწავლიდა მედრესეში, ხოლო მეცნიერის დედა ზაკია, ბიკულ გალიკეევის, სალავათ იულაევის თანამოაზრის შთამომავალი იყო. იშან ბიქკულ ალიკეევის (გალიკეევის) საფლავი დღემდე მუსლიმთა თაყვანისცემის ადგილია.
სწავლობდა ადგილობრივ მეჩეთთან არსებულ სკოლაში, შემდეგ კი აკ-მეჩეთთან ჰაკიმ-ახუნის ჩელიაბინსკის მექთებში და ტროიცკში "რასულიას" მედრესეში.
1913-1916 წლები შემოქმედებითი თვალსაზრისით ყველაზე ნაყოფიერი აღმოჩნდა მწერლის ბიოგრაფიაში. მან გამოაქვეყნა ლექსები და სტატიები გამოქვეყნდა ტროიცკის გაზეთ "ვაკიტში" — "წინ", შემდეგ ჩელიაბინსკში, უფასა და სტერლიტამაკში ფსევდონიმით „ინანი“ („მჯერა“). როგორც თავად განმარტავდა:
”მე მჯერა სამი რამის. პირველი ისლამის რელიგიაა, მეორე მეცნიერება, მესამე დიდი თურქი ერი. გვარი ინანი ნიშნავს ჩემს რწმენას ამ სამი ძალის მიმართ“.
პირველი მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ ფრონტზე გამოიძახეს. ხოლო თებერვლის რევოლუციის შემდეგ ეკატერინბურგის გარნიზონის ჯარისკაცებმა ურალის მუშათა, გლეხთა და ჯარისკაცთა დეპუტატთა მე-2 კონგრესის დელეგატად აირჩიეს. ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ პირველ წლებში აბდულკადირ ინანი იყო ბაშკირის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის აქტიური მონაწილე. [2]
1918 წლის გაზაფხულზე, როგორც მეტელევსკის ვოლოსტის დელეგატმა (ახლანდელი სოფელი მეტელევო, ჩელიაბინსკის რეგიონის არგაიაშსკის ოლქი), მონაწილეობა მიიღო ურალის მუსლიმთა კონგრესის მუშაობაში, რომელიც გაიმართა ჩელიაბინსკში . მას შემდეგ, რაც ბაშკირის რესპუბლიკის მთავრობა ორენბურგიდან ჩელიაბინსკში გადავიდა, 1918 წლის 18 ივნისს დაინიშნა ცენტრალური ბაშკირული შურის (საბჭო) გაზეთის " Bashkor itfaki bureau synin mekhbire " მთავარ რედაქტორად. 1919-1920 წლებში, როგორც ბაშკირეთის მთავრობის წევრი, აქტიურად მონაწილეობდა ბაშკირეთის რესპუბლიკის სახელმწიფოს მოწყობასი, მუშაობდა მოსკოვის სტერლიტამაკში, უფაში [3] .
1920 წლის აპრილიდან ინანი ბაშკირეთის ავტონომიური საბჭოთა რესპუბლიკის სახელმწიფო გამომცემლობის გამგეობის წევრი იყო. იგი არ ეთანხმებოდა რესპუბლიკის უფლებების შეზღუდვას, რის გამოც პროტესტის ნიშნად რუსეთის ფედერაციის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტისა და რსფსრ სახალხო კომისართა საბჭოს ბრძანებულების წინააღმდეგ " ავტონომიური საბჭოთა ბაშკირული რესპუბლიკის სახელმწიფო სტრუქტურის შესახებ " 1920 წლის 19 მაისს დატოვა თანამდებობა და გაემგზავრა შუა აზიაში, შემდეგ 1923 წელს ახმეტძაკი ვალიდთან ერთად დატოვა საბჭოთა რუსეთი.
ავღანეთში, ირანში, ინდოეთსა და ევროპის ქვეყნებში ორწლიანი ხეტიალის შემდეგ, 1925 წლიდან ინანი დარჩა თურქეთში, სადაც გაატარა სიცოცხლის დარჩენილი წლები. 1933-1944 წლებში მუშაობდა თურქოლოგიის ინსტიტუტში — თურქეთის ლინგვისტურ საზოგადოებაში, 1955-1961 წლებში — ანკარის უნივერსიტეტში, 1964-1971 წლებში — თურქეთის კულტურის ინსტიტუტში. მუშაობდა სტამბოლის თურქული კვლევების ინსტიტუტში, თურქეთის ლინგვისტურ საზოგადოებაში, კულტურის ინსტიტუტის რელიგიის განყოფილებაში, უნივერსიტეტში ასწავლიდა ალთაურ, იაკუტურ, ტუვის და ხაკასურ ენებს. იყო პოლიგლოტი, კარგად იცოდა არა მხოლოდ თურქული, არამედ არაბული, გერმანული და სპარსული. ამ ენებზე ორიგინალებთან მუშაობამ მას საშუალება მისცა ღრმად შეესწავლა თურქ ხალხთა ეთნოლოგია ხალხური ტრადიციები, ზეპირი ხალხური ხელოვნებისა და ისლამამდელი პერიოდის რწმენები.
სამეცნიერო საქმიანობა
რედაქტირებაინანი იყო თურქი ენციკლოპედისტი, ის 350-ზე მეტი სამეცნიერო სტატიის ავტორია. მან მეცნიერული ანალიზი და ინტერპრეტაცია გაუკეთა უმნიშვნელოვანეს თურქულ წერილობით ძეგლებს: იუ. ბალაგასუნსკი, " დივანუ ლუგატ ათ-თურქი " მ. კაშგარი, " კიტაბე დედე-ი კორკუტი " ("ჩემი ბაბუა კორკუტის წიგნი"), პოლოვციური ლექსიკონი " Codicus Cumanicus ", "Chingisname", ყირგიზული ეპოსი " მანასი " და სხვა.
თავისი სამეცნიერო მოღვაწეობის 60 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში მან შექმნა 300-ზე მეტი ფუნდამენტური ნაშრომი თურქეთის ისტორიაზე, ეთნოგრაფიაზე, ფოლკლორზე, ლინგვისტიკასა და ლიტერატურულ კრიტიკაზე და ფილოსოფიაზე. აბდულკადირ ინანის ნაწარმოებებში "ბაშკორტ მოჩო" ("ბაშკირის ლტოლვა"), "აკშან-ბატირი", "მონლო ტენი" ("სევდიანი ღამე") უმღერიან ბაშკირი ხალხის გმირულ წარსულს. ისტორიული დრამა "სალაუთ ბატირი" შევიდა ბაშკირეთის დრამატული თეატრის რეპერტუარში.
მისი სამეცნიერო კვლევა ეძღვნებოდა თურქი ხალხების ისტორიას, ეთნოლოგიასა და ლინგვისტიკას, პრეისლამური რწმენის პრობლემებს და ისლამის გავრცელებას ურალ-ვოლგის რეგიონსა და ციმბირში.
ხსოვნა
რედაქტირება- მწერალ აბდულკადირ ინანის სამშობლოში სოფელ სარიკულმიაკში [4] მემორიალური დაფა დაიდგა.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ М. Шумилова, 2009.
- ↑ Абдулкадир Инан. На башкирском яйляу. Пер. Л. Аралбаевой. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-01-16. ციტირების თარიღი: 2012-06-08
- ↑ Инан Абдулкадыр. ციტირების თარიღი: 2012-06-08
- ↑ В Кунашакском районе состоялся курултай башкир. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-05. ციტირების თარიღი: 2012-06-08.