იმიერბაიკალეთი

 

დასახლებული პუნქტი
იმიერბაიკალეთი
ქვეყანა	რუსეთი
კოორდინატები	53°00′00″ ჩ. გ. 115°00′00″ ა. გ.
იმიერბაიკალეთი ვიკისაწყობში

იმიერბაიკალეთი (რუს. Забайкалье) — ისტორიული და გეოგრაფიული რეგიონი რუსეთში აღმოსავლეთ ციმბირის სამხრეთ-აღმოსავლეთით და შორეული აღმოსავლეთის სამხრეთ-დასავლეთით, ბაიკალის ტბის სამხრეთით და აღმოსავლეთით. აქ მდებარეობს იმიერბაიკალეთის მხარე, ბურიატიის უმეტესი ნაწილი და ირკუტსკის ოლქის სლიუდიანსკის რაიონის ნაწილი. სიგრძე დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ, ბაიკალის სამხრეთ-დასავლეთი წვერიდან მდინარეების შილკასა და არგუნის შესართავამდე, დაახლოებით 1200 კმ-ია. სიგრძე ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ პატომისა და ჩრდილოეთ ბაიკალეთის მთიანეთიდან რუსეთის სახელმწიფო საზღვრამდე მონღოლეთთან და ჩინეთთან 1000 კმ-მდეა.

იმიერბაიკალეთის რელიეფი განისაზღვრება დასავლეთ ნაწილში ხამარ-დაბანის, ჯიდინსკის და ბარგუზინსკის მაღალი მთების მონაცვლეობით, რომელიც აღმოსავლეთით და სამხრეთით გადადის შუა მთიან ზოლში (მალხანსკი, იაბლონოვი, ჩერსკი, დაურსკი, მოგოიტუჩოჩოვსკი, ნერჩინსკი, შილკინსკი, არგუნსკი, ოლეკმინსკი სტანოვიკი, ვიტიმის პლატო და სხვა) და მთათაშორისი აუზები (გუსინოოზიორსკაია, ბარგუზინსკაია, ვერხნეანგარსკაია და სხვ.). ჩრდილოეთ იმიერბაიკალეთში, სტანოვოს ზეგანის ძლიერად დაშლილი მაღალმთიანი ქედებია მყინვარებით.

კლიმატი მკვეთრად კონტინენტურია (+ ციმბირის ანტიციკლონი). ზამთარი გრძელი და მკაცრია. იანვრის საშუალო ტემპერატურა მერყეობს -23°C-დან სამხრეთით -33°C-მდე ჩრდილოეთით და სამხრეთ-აღმოსავლეთით, რეგისტრირებული აბსოლუტური მინიმუმით -58°C.

ზაფხული თბილია, მაღალმთიანეთში გრილი. ივლისის საშუალო ტემპერატურაა 10 °C-დან 20 °C-მდე აუზებში, მთებში 5 °C-დან 7 °C-მდე დაახლოებით 2500 მ სიმაღლეზე. ზაფხულის მაქსიმალური ტემპერატურა ივნისში და ივლისის დასაწყისში საშუალოდ 40-45 °C აღწევს.

ნალექების რაოდენობა იზრდება სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან ჩრდილო-დასავლეთისაკენ და აუზებიდან (300 მმ) ქედების მწვერვალებამდე (წელიწადში 1000 მმ-მდე).

სანავიგაციო რუკა, მასშტაბით 1:1 000 000. მოიცავს ჩინეთს, მონღოლეთს სსრკ-ს

სანავიგაციო რუკა, მასშტაბით 1:1 000 000

იმიერბაიკალეთის მდინარეები მიეკუთვნება ამურის, ლენას და ბაიკალის აუზებს, მათგან ყველაზე დიდია ვიტიმი, ოლეკმა, სელენგა, ჯიდა, შილკა, არგუნი.

იმიერბაიკალეთის მნიშვნელოვანი ნაწილი ეკუთვნის ტაიგის ზონას, სამხრეთიდან ესაზღვრება ტყე-სტეპები და მშრალი სტეპები. მთა-ქვაბულოვანი რელიეფი იწვევს ჰორიზონტალური და მაღალმთიანი ზონალური ლანდშაფტების ერთმანეთში გადახლართვას. სამხრეთ-აღმოსავლეთ იმიერბაიკალეთის დაბალი მთების, დაბლობების და აუზების ნაწილი ბალახოვან სტეპებს აქვს დაკავებული. მთათაშორისი აუზების გარეუბანები და მთის ფერდობების ქვედა ნაწილი 1200 მ-მდე დაფარულია მთის ტყე-სტეპებით (არყის, ცაცხვისა და ასპენის ტყეები იკვეთება სტეპების მონაკვეთებით), 1200-დან 1900 მ-მდე არის მთიანი ტაიგა. გვხვდება ციმბირული კედარი, 1600 მ ზემოთ იწყება ლიქენის ტუნდრა, იმიერბაიკალეთის სამხრეთ ნაწილში — ფოთლოვან-არყოვანი და ფიჭვის ტყეები.

იმიერბაიკალეთის ფაუნა ძალიან მდიდარია. სტეპებისთვის დამახასიათებელი მღრღნელების გარდა, ტყეებში ცხოვრობენ ჩლიქოსნები, ბეწვიანი და სხვა ცხოველები. მსხვილი მტაცებლები ძალიან მრავალფეროვნადაა წარმოდგენილი. გარდა ყველგან გავრცელებული მგლების, სამურავებისა და დათვებისა, აქ გვხვდება ვეფხვები, რომელთა ძირითადი დიაპაზონი მდებარეობს აღმოსავლეთით.

იმიერბაიკალეთში არის იმიერბაიკალეთის ეროვნული პარკი, ბაიკალის, ბარგუზინსკის,სოხონდინსკის და დაურსკის ნაკრძალები.

იმიერბაიკალეთის გეოლოგია უკიდურესად მდიდარია. არის უკვე განვითარებული სამთო და მადნეულის საბადოები. ასევე არის ბევრი აღმოჩენილი, მაგრამ არა შესწავლილი მინერალური საბადო.

ლიტერატურა

1. Петряев Е. Д. Н. В. Кирилов — исследователь Забайкалья и Дальнего Востока / Е. Д. Петряев. — Чита: Кн. изд-во, 1960. — 80 с. — 5000 экз.
2. Штюрмер Ю. А. Кодар. Чара. Удокан. Северное Забайкалье. — М.: Физкультура и спорт, 1969. — (По родным просторам).
3. Эйльбарт Н. В. Портреты исследователей Забайкалья : вторая половина XIX - начало XX века / Отв. ред. М. В. Константинов; Рецензенты: д-р биол. наук Н. А. Григорян, д-р ист. наук М. В. Константинов; Российская академия наук. — М.: Наука, 2006. — 224 с. — (Научно-биографическая литература). — 1250 экз. — ISBN 5-02-034066-9.
4. Куликов В. В., Трубицын Д. В. Философская мысль в Забайкалье: история и современность // Гуманитарный вектор. Серия: Педагогика, психология. 2008. № 4. С. 75-83.
5. Дворниченко Н. Е. Вчера и сегодня забайкальской литературы. Статьи, очерки, портреты. Иркутск, 1982.
6. Малая энциклопедия Забайкалья. Археология. Новосибирск. Наука. 2011. — 365с.
7. Малая энциклопедия Забайкалья. Наука и образование в 2-х частях. Новосибирск. Наука. 2010. 1 ч. — 555 с.; 2 ч. — 590 с.

იხილეთ აგრეთვე

• იმიერბაიკალეთის მხარე

რესურსები ინტერნეტში

• ZabVO ვებსაიტზე
• აღმოსავლეთ იმიერბაიკალეთი
• იმიერბაიკალეთის ლანდშაფტის რეგიონი წიგნში: N. A. Gvozdetsky, N. I. Mikhailov. სსრკ ფიზიკური გეოგრაფია. მ., 1978 წ.
• იმიერბაიკალეთის ენციკლოპედია