იმამყული-ხანის აკურის შეწირულობის განახლების სიგელი

დავით II იმამყული-ხანის მიერ წმ. დავითის საფლავისათვის მიცემული აკურის შეწირულობის განახლების წიგნი — 1708 წელს შიოშ თუმანიშვილის მიერ შედგენილი ქართული ხელნაწერი საბუთი, რომლითაც მოხდა სოფელ აკურის, დავითის ლავრისთვის კუთვნილების განახლება. ამჟამად დედანი დაკარგულია.

იმამყული-ხანის აკურის შეწირულობის განახლების სიგელი

საბუთის აღწერა

საბუთის ტექსტი დაწერილი ყოფილა მაღალი ხარისხის თხელ ირანულ ქაღალდზე, ზომით: 701,33 X 33,75 სმ; 7 მეტრი სიგრძის გრაგნილს ამკობდა მხატვრულად გაფორმებული თავსართი, რომელიც შედგებოდა ერთმანეთზე გადაწებებული ქართული და ირანული ტიპის საქტიტორო პორტრეტებით შემკული ოთხი მინიატურისაგან. მათგან მხოლოდ სამ მინიატურას ახლდა განმარტებითი წარწერები და „ფერად სპარსულ ყაიდაზედ შემკული“ აშიები. საბუთის დედანს, შესაბამისად კი მის შემამკობელ მინიატურებს, ჩვენამდე არ მოუღწევია. დედანზე დამყარებული საბუთის ტექსტი და აღწერილობა მოღწეულია მხოლოდ ს. კაკაბაძის გამოცემით.

ისტორია

ა. ხახანაშვილის გადმოცემით, კახეთის მეფეების ამსახველი მინიატურებით შემკული ეს დოკუმენტი ინახებოდა გარეჯის წმ. დავითის ლავრაში. XIX საუკუნეში სხვა გარეჯულ დოკუმენტებთან ერთად, ის თბილისის საეკლესიო მუზეუმში გადაუტანიათ. საბუთის კვალი 1914 წლის შემდგომ იკარგება. 1915 წელს, სავარაუდოდ, ის დაცვის მიზნით გატანილ იქნა ჩრდილო კავკასიაში, სადაც სამოქალაქო ომის დროს სხვა ქართულ დოკუმენტებთან ერთად დაიღუპა.

დოკუმენტში გაერთიანებულია გარეჯისათვის სოფელ აკურას შეწიროლობის განახლებასთან დაკავშირებული სხვადასხვა დროის სამი საბუთი. დოკუმენტის შექმნა და მისი მინიატურებით შემკობა უნდა მომხდარიყო 1708 წელს, როცა დავით მეფე იმამყული-ხანმა ახალი დოკუმენტით წმ. დავითის საფლავს განუახლა ალექსანდრე მეფის მიერ აკურას მეტოქსა და სახიზარში წინამძღვრად დადგინებული მისი დის, ქეთევანისათვის 1587 წელს გაცემული წყალობის სიგელი. საბუთის თავდაპირველი ტექსტი აერთიანებდა მდივან შიოშ თუმანიშვილის ხელით დაწერილ მხოლოდ ორ საბუთს და სამ მინიატურას (I, III, IV); მოგვიანებით, 1703 წელს, იმამყული-ხანის ძმის, კონსტანტინე მეფის მიერ საბუთის განახლებისას (დამწერი — მდივანი გურგენი) მოხატულობაში ჩართულ იქნა კიდევ ერთი მინიატურა (II). ამდენად დოკუმენტის მინიატურებით შემკობა თავდაპირველად მომხდარა იმამყული-ხანის მიერ 1708 წელს, მოგვიანებით კი მეფე კონსტანტინე მამადყული-ხანის მიერ საბუთის განახლებისას, 1723 წელს.

I მინაიტურაზე გამოსახული იყო ტახტზე ფეხმორთხმით მჯდომი პირი (გრ. გაგარინის ასლში ის შეცდომით მოხსენიებულია როგორც შაჰ აბასი, სხვა ასლებზე წარწერა არაა დატანილი), თანდართული ხელნაწერის (ხეც, Ad-1057) მიხედვით ის შაჰ სულთან ჰუსეინის პორტრეტს უნდა წარმოადგენდეს. იგი აღმოსავლური ტიპის „ყიზილბაშური“ სამოსით და ჩალმისებურ ქუდზე მიმაგრებული ფრთით იყო წარმოდგენილი, ხოლო მარჯვენა ხელში ქისა ეჭირა. პორტრეტის ქვეშ წარმოდგენილი იყო გვრიგვინით შემკული ორთავიანი არწივის საგერბო გამოსახულება, კლანჭებში მახვილით და ფრთით. მის ზემოთ განთავსებული იყო წარწერისთვის განკუთვნილი, კარტუშის ფორმის მედალიონი, წარწერის გარეშე.

II მინიატურაზე ზურგიან სკამებზე მსხდომი ოთხი გვირგვინოსანი პირი ყოფილა გამოსახული; თითოეულ მათგანს ახლდა ოვალურ ჩარჩოში თეთრი საღებავით შესრულებული მხედრული წარწერა: ბატონის შვილი თეიმურაზ, მეფე დავით (იმამყული-ხანი), მეფე ერეკლე (ნაზარლი-ხანი), მეფე კონსტანტინე.

III მინიატურაზე მთელი ტანით წარმოდგენილი იყო ტრადიციულ სამეფო სამოსში გამოწყობილი ორი პირი: მეფე თეიმურაზი (I) და მისი ძე დავითი (ნაზარლი-ხანის მამა); ფიგურების თავთან, ორივე მხარეს განთავსებული ყოფილა შავი საღებავით შერულებული მხედრული წარწერები: მეფე ტეიმურაზ, დავით ბატონი თეიმურაზის შვილი.

IV მინიატურაზე მთელი ტანით, ტრადიციულ ქართულ სამეფო სამოსში გამოწყობილი სამი პირი ყოფილა გამოსახული, რომელთაც შავი საღებავით, III მინიატურაზე დატანილი მდივანმწიგნობრული მხედრულის მსგავსი ხელით შერულებული წარწერები ახლდა: მეფე ალექსანდრე; მეფე ლევან; დავით ბატონიშვილი (ქეთევან დედოფლის მეუღლე, თეიმურაზ I-ის მამა). სამეფო გამოსახულებების ქვემოთ ორნამენტიან ჩარჩოში ჩაწერილი ყოფილა შეწიაღებული ასომთავრულით შესრულებული წარწერა-ეპიგრაფი, რომელიც ალექსანდრე მეფის მიძღვნა-ვედრებას წარმოადგენდა წმინდა ნინოსადმი:

ნინოს ენბ(ა)ზსა, ქ(ა)რთვ(ე)ლთა
მ(ო)ც(ი)ქ(უ)ლსა დიდისა ღ(მრ)თისა საკ(უთარ)თა
მჴევალსა ოქრო(ჲ)სა მიწით ს(აუ)ნჯ(ე)სა,
ს(ა)ნაწილვ(ე)თ ძლ(ე)ებრ მნათობს, ქ(უე)ყნისა
ჩემისა, მ(ე)ფე გვედივარ, ალექსანდრე დამიცევ.

დოკუმენტის მდიდრულმა გაფორმებამ და მინიატურებმა ყურადღება ჯერ კიდევ XIX საუკუნის 40-იან წლებში მიიპყრო. შემორჩენილია მხოლოდ ფოტოები და სხვადასხვა დროის მინიატურებიდან შესრულებული ასლები — ესაა XIX საუკუნეში გადაღებული ფოტოს ნეგატივი და სხვადასხვა პირის მიერ შესრულებული ფერწერული პირები, ამჟამად დაცული საქართველოს ეროვნული მოზეუმის ფონდებში.

ნეგატივი და ფოტო

XIX საუკუნის მიწურულს უნდა განეკუთვნებოდეს დიმიტრი ერმაკოვის კოლექციაში დაცული ნეგატივი, რომელიც დაბეჭდილ იქნა ა. ხახანაშვილის მიერ (სხმ, ნეგ. №559; МАК, VII, 1898); დ. ერმაკოვის ფოტოკოლექციაში თავის დროზე სრულად უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი საბუთის მინიატურის ნეგატივები, რაზედაც მიუთითებს შემორჩენილ ფოტონეგატივებზე დატანილი ნუმერაცია. ამჟამად ხელოვნების ეროვნული მუზეუმის ფოტოების ფონდში მხოლოდ ერთი ნეგატივი იძებნება, დანარჩენი ადგილზე აღარ არის.

• 
  შაჰ სულთან ჰუსეინი
• 
  სხედან: „ბატონიშვილი თეიმურაზი“ (შემდგომში თეიმურაზ II ), კახეთის მეფე დავით II იმამხული-ხანი, კახეთის მეფე ერეკლე I ნაზარალი-ხანი, კახეთის მეფე კონსტანტინე II მაჰმად ყული-ხანი; დგანან: მეფე თეიმურაზ I და მისი ძე დავითი (ნაზარლი-ხანის მამა)
• 
  მეფე ალექსანდრე II; მეფე ლევან; დავით I (ქეთევან დედოფლის მეუღლე, თეიმურაზ I-ის მამა)

ჩვენამდე მოღწეული პირველი და მეორე ფოტოპირებიდან კარგად ჩანს მეორე და მესამე ფოტოების გაგრძელებები, რის საფუძველზეც შეიძლება ითქვას, თუ როგორ გამოიყურებოდა აწ დაკარგული საბუთის მოხატულობა ერთიანობაში ფოტოს გადაღების მომენტში.

ასლები

• გრიგოლ გაგარინის მიერ 1840-იან წლებში შესრულებული კომპოზიცია, დაბეჭდილ იქნა 1847 წელს პარიზში; კომპოზიციაში გრ. გაგარინის მიერ გამოყენებულია საბუთიდან გადმოღებული პორტრეტების ასლები;

• უცნობი ავტორის მიერ შესრულებული საკმაოდ მაღალი ხარისხის ფერწერული ასლები, რომლებიც წერა-კითხვის საზოგადოების საშუალებით მეტეხის მუზეუმს უნდა გადასცემოდა. ამჟამად ინახება საქართველოს ეროვნული მუზეუმის შალვა ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმში აღმოსავლურ (№952) და ხატწერის (№№949, 950, 951) ფონდებში. ეს უნდა იყოს გრუზინსკის კოლექციიდან 1922 წელს მოსკოვიდან ჩამოტანილი ასლები. ამაზე მიუთითებს ასლებზე დასმული ბეჭედი ლეგენდით - „Библиотека Московского Главного Архива Министерства Иностранных Дел, Отдел Ркп. №1629“ და შემდგომ შესრულებული ქართული სარეგისტრაციო წარწერა - „საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო მუზეუმი“. აღსანიშნავია, რომ ოთხივე ასლი რუსული ბეჭდის ლეგენდაში ერთი დაიგივე ნომრიტაა (№1629) გატარებული, მაშინ როცა ქართულ წარწერაში ოთხი თანმიმდევრული ნუმერაციის ნომერია (№952 და №№949,950, 951) მითითებული.

• შაჰ სულთან ჰუსეინის პორტრეტი, იმეორებს საბუთის I მინიატურას. ამჟამად დაცულია საქართველოს ეროვნული მუზეუმის შ. ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმის აღმოსავლურ ფონდში.

1708 წელს, საბუთის შედგენის პერიოდს, განეკუთვნება მოხატულობის მხოლოდ I, III და IV მინიატურები, რაზეც პირდაპირ მიანიშნებს სინგურით, ერთი პალეოგრაფიული ხელით შესრულებული მხედრული წარწერები და მინიატურის გვერდების გაყოლებაზე სპარსული სტილის ფერადი ყვავილოვანი ორნამენტით გამშვენებული ერთიანი ბორდიურები. აგრეთვე საბუთის მხატვრობაში კახეთის მეფეთა დინასტიური პორტრეტების დაღმავალი ქრონოლოგიით წარმოდგენა — IV მინიატურაზე პორტრეტები ეკუთვნის XVI საუკუნის კახეთის მეფეებს: მეფე ალექსანდრეს, მეფე ლევანსა და დავით ბატონიშვილს; იქვეა გადატანილი ეპიგრაფი წმინდა ნინოსადმი ალექსანდრე მეფის მიერ აკურის მოხატული საბუთიდან. ამდენად საბუთზე წარმოდგენილ მინიატურებზე რიგით ქვემოდან ზემოთ (IV, III) გამოსახული იყვნენ ის ქართველი მეფეები, რომლები, როგორც ქტიტორები, იხსენიებიან ტექსტის პირველ ორ საბუთში, ესენი არიან: ლევანი (1518-1574), ალექსანდრე II (1574-1605), მისი ძე — დავით ბატონიშვილი (I, კახეთის მეფე 1601-1602 წლებში, თეიმურაზ I-ის მამა), თეიმურაზი (I, კახეთის მეფე 1606-1648 წლებში, ქართლ-კახეთის — 1625-1631 წლებში) და მისი შვილი დავითი (ნაზარლი-ხანის მამა და იმამყული-ხანის პაპა). რაც შეეხება II მინიატურას, იგი I, III და IV მინიატურებისაგან განსხვავებით, ბორდიურის გარეშეა დარჩენილი, ხოლო პორტრეტულ გამოსახულებებს მედალიონში ჩასმული თეთრი (და არა წითელი) საღებავით შერულებული წარწერები ახლავს. მასზე გამოსახული არიან ბატონიშვილი თეიმურაზი (II, კახეთის გამგებელი 1709-1715 წლებში, ხოლო მეფე 1733-1744 წლებში; ქართლის მეფე 1744-1762 წლებში, ერეკლე I-ის ძე), მეფე დავით II, იმამყული-ხანი (კახეთის ჯანიშინი 1703-1708 წლებში, მეფე 1708-1722 წლებში, ერეკლე I-ის ძე), მეფე ერეკლე (I, ქართლის მეფე 1688-1703 წლებში, თეიმურაზ I-ის ძის დავითის ძე), მეფე კონსტანტინე (II მაჰმადყული-ხანი, კახეთის მეფე 1722-1732 წლებში, ერეკლე I-ის ძე) გასათვალისწინებელია ისიც, რომ II მინიატურაზე კონსტანტინე თანმხლებ წარწერაში იწოდება მეფედ, ის კი, როგორც ცნობილია, გამეფდა 1723 წელს. II მინიატურა საბუთის შედგენის შემდგომ ხანებში უნდა ჩაემატებინათ რიგით I და III მინიატურებს შორის, ეს კი უნდა მომხდარიყო 1723 წელს, როცა კონსტანტინე მაჰმადყული-ხანს დავით გარეჯის წინამძღვარმა ონოფრე მაჭუტაძემ დასამტკიცებლად წარუდგინა იმამყული-ხანის სიგელი.

ტექსტი

საბუთის ორი დედნიდან (ხეც, Ad-558 და ხეც, Ad-1057) პირველი განკუთვნილი ყოფილა დავითის ლავრისათვის, მეორე — სამეფო კარის სამდივნოსათვის. ამ გარემოებასთან არის დაკავშირებული მკვეთრი სხვაობა საბუთის ორი დედნის შესავალ ნაწილში — მონასტრისთვის შედგენილ საბუთს ვრცელი საღვთისმეტყველო შესავალი აქვს, სამეფო კარისაში კი ხაზგასმულია მაჰმადიანი იმამყული-ხანის ქვეშევრდომობა ირანის შაჰისადმი.

მდივან შიოშ თუმანიშვილს 1708 წლის თებერვალში შეუდგენია იმამყული-ხანის მიერ გარეჯისადმი აკურას წყალობის განახლების სიგელის რამდენიმე პირი.

ხელნაწერი Ad-558

დედანი: ხეც, Ad-558; თეთრი ფერის, კარგი ხარისხის თხელი ქარალდი; გრაგნილი ზომა — 301,1 X 30,4 სმ; კეფები: I - 38; II — 37,4; III — 39,7; IV — 38, V — 36; VI — 35,6; VII — 37,2; VIII — 39,2. კეფები ერთმანეთზეა გადაწებებული. განკვეთილობის ნიშანი: ორწერტილი. კალიგრაფიული მხედრულით, შავი მელნით; საბუთის ძველი საარქივო-სააღრიცხვო ნომერი: №558 ц. м. (წითელი მელნით).

საბუთს უზის თარიღი თებერ{ვ}ლისა ია (11), ქ(ორონი)კ(ონ)ი ტჟვ (1708). საბუთის ეს ცალი დაუმზადებიათ აკურასათვის, რასაც მოწმობს მინაწერი verso-ზე: „ესე აკურას საბუთია“.

„ქ. ეჰა, არსებადაუსაბამო, დაუბადებელო, უკვდავო და გარეშეუწერელო, უსაზღრვო, მიუწდომელო, შეუხებელო, უვნებელო, წარუმდინარეო, უნივთოვო, მარტივო, შეუზავებელო; დამბადებელო ყოვლისა, მპყრობელო ყოველთა, შემცველო სავსეო და ყოველთა ზეშთასრულო, ძალგანუზომელო, ღ(მერ)თო მამაო, და თანაარსო, და თანადაუსაბამოვო, დასაბამისაგან დასაბამო, ნათლისაგან ნათელო, წყაროვო ცხოვრებისავო, უკუდავებისა მაგალითისა სახისა დასაბამო, შეუძრველო, ბეჭედო უცვალებელო, ხატო, საზღვარო და სიტყვაო მამისა; ღ(მერ)თო, ძეო ცხოველსმყოფელო, სრულმყოფელო, ყოველთა აღმავსებელო და განმგებელო, უხილავო, უჟამოვო, დაუტევნელო, უსაზღვროვო, შეუხებელო, თუითმოძრავო და მარადის /მოძრავო/, თუით ჴელმწიფევო, თუით ძალო ყოვლისშემძლებელო, ცხოვრებისა მომცემელო, თუით ნათელო და ნათლისმომცემელო, და ღ(მერ)თმყოფელო, სულო ყოვლად წმიდავო, რომელი იგი ერთ ხარ, სამგვამოვანო, რომელთა ეგე არცა ერთი რა გაქუს. ურთიერთ არს განყოფილება თუითებ[ა]სა შინა გუამთასა, უმიზეზობისა და მიზეზისაგანთა, უშობელსა ვიტყუი შობილსა, და გამომავალსა ერთობასა ბუნებისასა, სამობასა შინ გუამთასა; რომელმან სიბრძნითა ღმრთაებისა შენისათა დასაბამსა დაჰბადე კაცი ხატად და მსგავსად შენდა; და უფალ ჰყავ და ყოველი დაამორჩილე და და[ა]მკუიდრე იგი სამოთხესა მას ფუფუნებისასა; ხოლო მან შეურაცხყო ბრძანება ბრწყინვალისა მეუფებისა შენისა და ბირებითა ეშმაკისათა, არადამარხუითა მცნებისათა სამოთხით ექსორია იქმნა, და უკვდავისა მის ცხოვრებისაგან განვარდა და მოკუდავი იქმნა. და მიერითგან დაემონა უძლური ესე აგებულება სულთა მომს{რ}ველსა ბელიერსა, და ესრეთ ყოველნი მიიზიდნა მისდამი და მფლობელ და განმგებელ იქმნა. არამედ შენ, სულგრძელო და მრავალმოწყალეო და ყოვლად ძვირუჴსენებელო, არა სათნოიჩინე ხატად შენდა შექმნულისა ესრეთ უშვრება და ეშმაკისა მიერ მიმძლავრებულება, და არცა უღირსიჩინე მონათა თანა დამდაბლება; და გარდამოჰჴედ მაღალი ეგე, ჩუენ, მდაბალთა მომართ, და ხატი მონებისა მიიღე და იშევ უძლოსაგან ქალწულისა; და აღიზარდე, და ყოველივ წესი კაცობრივი აღასრულე; თუინიერ ხოლო ცოდვისა, ჯუარსა ეცუი და მოჰკუედ, დაეფალ და აღსდეგ მესამესა დღესა; და ესოდენ იქველისმოქმედე, ვიდრემდის ხრწნილება ჩვენი უხრწნელებად გარდასცვალე და მოკუდავი კუალად უკუდავ მყვენ; ამაღლდი მამისა და თანააღამაღლე ბუნებ{ა}ცა ჩვენი; და კუალად მომავალი ხარ განსჯად ცხოველთა და მკუდართა; შეწევნითა და მეოხებითა ყოვლად წმიდისა, ყოვლად ბიწშეუხებელისა, უხრწნელისა და უფროსად კურთხეულისა, მარადის ქალწულისა მარიამისთა, რომლისა მიერ ჴორცვ[ა]სხებულ იქმნა ქრისტე, ღმერთი ჩვენი, და ეზიარა კაცებასა ჩვენსა თბითა ამათ ადამიანთა მრჩობელ ბუნებითა, და იშვა მისგან ღმერთი სრული და კაცი სრული; ძლიერებითა და თანადგომითა ქრისტეს ბეჭთსაშუვალისა, მორწმუნეთა საჭურველისა, მეფეთა ღ(რმ)თისა მსახურთა, ძლევითა გვირგვინოსანმყოფელისა, ვითარცა მისწერს თავი იგი მოციქულთა გალატელთა მიმართ, ვითარმედ: „არარა არ ს ჩვენდა სიქადული, გარნა ჯვარითა ისოს ქრისტესითა“, ძელისა ცხოველისა და ცხოველისმყოფელის უძლეველის ჯუარისათა, რომელსა ზედა განკვართულ იქმნა ქრისტე, ღ(ერ)თი ჩვენი; ძლევითა შემუსვრად ბჭეთა ჯოჯოხეთისათა, და მასზედა დამსჭუალვით მეუფისათა მოგვეცა იგივე პირველი პატივი და უკუდავება ეთანამოქმედებამდგომარეობითა. წმინდათა ურულოთა მცველ-მართებელთა ცხორებისა ჩვენისათა; და წამისყოფითა აღმასრულებელთა ღ(მრ)თისა ბრძანებითთა დიდთა მთავარანგელოზთა: მიქაილ ძალთა მთავრისა და გაბრიელ მახარებლისათა, და სხუათა ცხრავეთა დასთა, და ცხრათავე ზეცისა ძალთათა; ოხითა და მინდობითა ყოველთა დედათა ნაშობთა უზეშთაესისა, მცლითა გამო დედისა თაყუანისამცემელისა, ქრისტეს მეუფედ მცნობელო, მტერთა სინანულისა ცულითა მაჩუენებელისა, წინამორბედისა, წინასწარმეტყველისა და ნათლისმცემელისა იოვანესითა, და სეხნისა მობაძავისა და თანამეტომისა მისისა, ძედ ქუხილისა წოდებულისა იოვანე ღ(მრ)თისა მეთქუისა, ღ(მრ)თისა ძმისა მკერდსა მას სამეუფოსა მიყრდნობილ[ი]სა და მიერ აღმომთქმელთა საკუირველთა საყუარელისა მოწაფისა და ქალწულისათა; მეოხებითა და თანადგომითა პეტრე რიტორისა, სასუფევლისა კლიტეთა მპყრობელისა, და პავლე სამცამდე აღწევნულისა და არათქუმულთა სიტყუათა მსმენელისა და მოძღუარ[ი]სა წარ(მარ)თ(ა)თასა; და ათორთა თავთა მოციქულთა და სამოცდაათეულთა ქრისტეს მოწაფეთათა; შეწევნითა და ოხითა წმინდათა ღ(მრ)თისმხილველთა და შორითგანვე ქრისტეს მოსულისა მომასწავებელთათა, რომელთა თითოეულად ქადაგეს და მო[ა]სწ[ა]ვეს განჴორციელება უთესლოდ სიტყუისა ღ(მრ)თისა და შობა ქალწულისაგან უბიწოსა; მეოხებითა წმინდათა მღრდელთამოძღუართა, რომელთა მართლმადიდებლობითა განფხურნეს მწვალებელთა ღუარძლოვანი ენანი და მათ წილ დასთესნეს თესლნი ღ(მრ)თისმსახურებისანი და მოიმუშაკეს არა ერდოთანი, არამედ კურთხევისა მიმნიჭებელნი თანაწარმავალთანი; მეოხებითა და შეწევნითა წმინდათა უძლეველთა მოწამეთა: სტეფანე, გიორგი, თევდორე, დიმიტრი და ყოველთა წმი{ნ}დათა ღ(მრ)თისათა, რომელთა ურიცხუთა ღუაწლთა მიერ გვირგვინოსან-ყვნეს თავნი მათნი და ბევრეულნი ტანჯვანი თავს ისხნეს სიყუარულისათუის ღ(მრ)თისა, და მოციქულებრისა მას ზრახუიდეს ვიდრე სიკუდილადმდე, ვითარმედ: „ვინ განმაშორეს სიყუარულსა ქრისტესსა, ჭირმან ანუ იწროებამან?“ და შემდგომი ამისი. მეოხებითა და შეწევნითა წმი{ნ}დათა უდაბნოთა განმანათლებელთა მამათა, ქალწულთა და ყოველთა ღ(მრ)თის სათნოთა და ღირსთათა ზეცისათა და ქუეყანისათა, ჴორციელთა და უჴორცოთათა. ჩვენ, შენ მიერ მტერთა ზედა და წინააღმდგომთა ძლიერმან და უძლეველმან, იესიან-დავითიან-სოლომონიან-პანკრატო[ნ]იანმან, მეფეთ-მეფემან და თვით-ჴელმწიფემან, დიდისა და ცათა სწორის ერანის ჴელმწიფის შვილურად გაზრდილმან და მისგანვე გაჴელმწიფებულმან, პატრონმან იმამ-ყული-ხან, და დედამან ჩვენმან, დედოფალთ-დედოფალმან, პატრონმან ანამ, სასურველმან და საყვარელმან, დიდის ჴელმწიფისაგან გაზრდილმან ძმამან ჩვენმან პატრონმან მამადყულიმ და პატრონმან თეიმურაზ, ესე მტკიცე და უკუნისამდ{ე} შეუცვალებელი წიგნი და გუჯარი გკადრეთ და მოგახსენეთ კუალად თქუენ, მამასა-მამ{ა}თასა და მწყემსსა ცხოვართა მათ პირმეტყუელთასა; არა სასყიდლითა დადგინებულსა, სიტყუისაებრ სახარებისა და ქალაქმყოფელსა უდაბნოთასა, ურწყულ, უალთა ალაგთა ამათ გარერჯისათა, რომელმან ლოცვითა შენითა მოამდოვრენ მჴეცნი იგი ველურნი, და ლუკიანეს მიერ საანჯამნო ჰყვენ, და კუალად ექსორია ჰყავ ვეშაპი იგი სამკვიდრებელითა თუისით. რათა არა ვთქუა რიდობით გმობა პირველისა მამისა, ვეშაპისა მიერ განიდევნა სამოთხით და და{ა}კლდა ჴმასა მას სამეუფოსა. ხოლო აქა შენ მიერ დევნულ იქნა უწყალოდ ვეშაპი იგი, მტერი ნათესავისა ჩვენისა, და ცეცხლისა მიერ დასაწველ ჰყავ იგი, ხოლო სარკინოზსა, ვისისა მიმართ, სახელითა აბუბაქარისა, რაოდენი სასწაულნი აღასრულენ სადიდებელად ღ(მრ)თისა და საქებელად შენდა, თითოეულნი ვითარი აღურაცხუნე, ანუ ვითარი შეუძლო გამოთქმად, ჵი, ვარსკვლავო დაუვალისა მის მზისაო, დავით! გკადრეთ და მოგახსენეთ, ასე რომე, თქვენი წინამძღვარი ონოფრე მოვიდა კარსა დარბაზისა ჩვენისასა და პატრონის პაპის ჩვენის, ჩვენის მეფის ლევანის და მეფის ალექსანდრეს გუჯარები მოგვართვა, რომ აკურა სოფელი, წმინდის დავითის შეწირული სამკუიდროდ და სალაროდ, სახიზრად ქონოდათ. ქვეყნის შლილობით და ჟამთა ვითარებისაგან, უბატონობაში, ოხიაყორჩიანთ ჴელი მოეკიდათ და თავისთვის დაეჭირათ. ბატონი პაპა ჩვენი, მეფე თეიმურაზ რომ იმერეთს ბრძანებულიყო, იქ მოეხსენებინა და ერთი წიგნი ყალატათ გამოეტნევინათ და ერთი ამ სოფლის წიგნი ჩვენც ყალატათ თარხანმ{ა} გამოგვართვა და, როიცაც წინამძღვარი მოვიდა ჩვენთან და გუჯარები გვიჩვენა და მეფის, პაპის ჩვენის, თეიმურაზის და მეფის, პატრონის მამის ჩვენის ნაზარლის-ხანის ანდრძის წიგნი მოგვიტანა და გვაჩვენა. და იმაშიგაც ასე ეწერა, რომ რომელიც ჩემი შვილი და შვილიშვილი კახეთს ბატონათ დაჯდეთ, წმინდას დავითს თავის სამკვიდრო მამული აკურა ისევ მიეცით და დაანებეთო. და ჩვენგან ბატონის ლევანის და ბატონის ალექსანდრესი გუჯარი და შეწირულობა და ბატონის პაპის ჩვენის თეიმურაზის და მამის ჩვენის ანდერძი არ გატყდებოდა. და ჩვენც ისევ უბოძეთ და დავანებეთ სოფელი აკურა, თავისი სალარო, სახიზარი და მამული, როგორათაც ძველთაგან ჰქონდა თავისის მთითდა და ბარით და ბოლოთი, წყლითა და წისქვილითა, ველითა და ვენახითა და თავის მართლის სამართლიანის სამართლითა და სამძღვრით. ასე რომე, მეფის პაპის ჩვენის ლევანის და ალექსანდრე გუჯარები, დიაღ, დასძველდებოდა და გუჯრის გა[ა]ხლებას და სავადს შემოგვეხვეწა წინამძღვარი. და ხელახლა იმ ძველს გუჯარზედ ის სავადი ვაქნევინეთ და ჩვენც იმ რიგათ დაუმტკიცეთ. და იმ გუჯრის სავადი ეს არის, რომ მეფეს ალექსანდრე ებოძებინა. ოხიაყორჩიანთ პატას და თარხანს რომ სიგელები აქვს, ამ გუჯრით გაგვიცუდებია, მტკიცე ესე არს. სხვა, რარიგადაც ამ{ა}ს წინათ ყოფილიყოს, ნინოწმინდის სამწყსო და მეტოქი იყოს და სახიზარი დიდის უდაბნოსი. და სხვა, რაც პირველთ მეფენი აღაპნი იყვნენ, ის ისრევე მოუშლელი და შეუცვალებელი იყოს. აწე, ვინცა და რამაც ადამის ნათესავთაგანმან კაცმან ჴელყოს ჩვენ მიერ დამტკიცებულისა ამის გუჯრის, მეფის ლევანის და მეფის ალექსანდრეს სიგლისა, არა-დამტკიცებად, ჩვენთამც ცოდვათათუის იგი განიკითხვის დღესა მას მეორე მოსვლისა მისისასა. უკეთუ მეფემან შესცუალოს, მეუფეო მეფეთაო, შენ იგი შესცვალე მეფობისაგან, უკეთუ დედოფალმან, დედოფალო-დედოფალთაო, ქალწულო ღმ(რ)თისმშობელო, შენ იგი შესცვალე დედოფლობისა მისისაგან; უკეთუ მთავარმ{ა}ნ, მთავრობისაგან, გინა თუ დიდებულმან ანუ თუ აზნაურმან, შე-მც{ა}-იცვლების სჯულისაგან ქრისტიანეთასა, შე-მცა-ედების ძრწოლა კენისა, კეთრი გეზისა, მეხდატეხილობა დიოსკორესი, შიშთვილი იუდასი, ცოცხლივ შთანთქვმა დათან და აბირონისა; ნუღარათამცა სინანულითა ნუ იქნების ხსნა სულისა მისისა, მაზედამცა იქმნების წყევა იგი მეაზდარვისა ფსალმუნისა, რომელსა იტყვის: „იყავნ შვილნი მისნი ობოლ და ცოლი მისი ქვრივ, შერყევით იცვალენ“ და შემდგომი ამისი; მასმცა ესმის ხმა იგი მეუფისა რისხვით დღესა მას ზარისახდელსა წარმგზავნელისა ცეცხლად საუკუნოდ, ვითარმედ: „წარვედით, დაწყეულნო მამისა ჩემისანო, ცეცხლსა მას საუკუნოსა, რომელ გამზადებულ არს ეშმაკისათვის და ანგელოზთა მისთათვის“. მიზედამც იძევის შური იგი ჯვარისმცმელთა, ნურა ოდემცა მოაკლდების სახლით მისით ღაღადება იგი იობისი, მამავალთა მისთა, ამინ. დაიწერა მტკიცე და შეუცვალებელი, ძველის სიგელებისაგან გარდაწერილი, სავადი ეს{ე} თებერ{ვ}ლის ია, ქ(ორონი)კ(ონ)სა ტჟვ, ჴელითა კარისა ჩვენისა მდივან-მწიგნობრის, თუმანისშვილის შიოშისითა. ბეჭდები: დედოფალი ან[ნა] მონა ღ(მრ)თისა ბატონიშვილი თეიმურაზ“

ხელნაწერი Ad-1057

დედანი: ხეც, Ad-1057; თეთრი ფერის ქაღალდი; ზომა — 116,4 X 32,3 სმ; განკვეთილობის ნიშანი: ორწერტილი. მოგვიანებით XIX საუკუნეში, საბუთის თავში დაუმატებიათ ცისფერი, ვერჟერიან-ჭვირნიშნიანი ქაღალდი, რომლის verso-ზე მოცემულია საბუთის სათაური და ძველი საარქივო-სააღრიცხვო ნომერი: №10 ა, უნ.

პირი: სეა, 1449-1061; დამღიანი ქაღალდი, შუაზე გაკეცილი დავთრის ოთხი ფურცელი.

საბუთს უზის თარიღი: თებერვლის იზ (17), ქ(ორონი)კ(ონ)ი ტჟვ (1708)

გვიანდელი მინაწერი verso-ზე: ესე აკურის გუჯარია.

„შა[ჰ] სულთან უსინისათა. ქ. ბრძანებითა და შეწევნითა ღ(მრ)თისათა დაუმტკიცეთ შეწირულობა და გუჯარი ესე ჩვენ, მღ(რ)თივ-ზეცით დამყერებულმან და მღ(რ)თივ ზეცით გვირვინოსანმან, იესიან-დავითიან-სოლომონიან-პანკრატოიანმან, დიდისა მ(ღრ)თისაგან მის მაგიერათ ქვეყანაზედ მოსამართლედ დადგინებულის, ეტლისაგან შეყვარებულისავე, სვიანობით სახელგანფენილისა, მზის შარ[ა]ვანდებთაებრ სრულიად ცას ქუეშედ მაშვენებელისა, ერთგულთა ზედან წყალობა-უხვად ნილოსის ზღვისაებრ დაუწყვეტელად მიმდენარეს, ორგულთა წამისყოფით გამაოხრებელისა, ძლიერისა და თვითუძლეველისა, დიდისა ირანისა ტახტისა და სახელმწიფოს მპყრობელ-მქონებელისა და მურთუზალის ხალიჩაზედ მჯდომისა ხემწიფის, ბედნიერის შვილურად აღზრდილმან და მისგანვე გახემწიფებულმან, მეფეთ-მეფემან და თვით-ჴემწიფემან პატრონმან იმამყული-ხან და დედამან ჩვენმან, დედოფალთ-დედოფალმან პატრონმან ანამ და დიდის ჴემწიფის გაზრდილმან, სასურველმან ძმამან ჩვენმან პატრონმან მამადყულიმ და პატრონმან თეიმურაზ გკადრეთ და დაგიმტკიცეთ ტაძარსა უდაბნოსა და საფლავსა /წმიდისა დავითისასა/. ასე რომ, როგორათაც ძველათგან ჩვენთა მამა-პაპათაგან ბატონის ლევანისა და ბატონის ალექსანდრესაგან შეწირული ყოფილიყოს სოფელი აკურა ძველის გუჯარით, და ის ძველი გუჯრებ{ი} თქუენმა წინამძღვარმა ონოფრემ მოგვართვა და გაგვ{ა}სინჯა, და, დიაღ ძველათ შეწირული და სამკვიდროდ და სალაროდ და სახიზრად ჰქონდათ მონასტერსა და საფლავსა წმინდისა დავითისასა. და ქვეყნის შლილობით და ჟამთა ვითარებისაგან, უბატონობაში, ოხიაყორჩიანთ ჴელი მოეკიდათ და თავისთვის დაეჭირათ და ბატონი პაპა ჩვენი მეფე თეიმურაზ რომ იმერეთს ბრძანებულიყო, იქ მოეხსენებინა. და ერთი წიგნი ყალატათ გამოერთმევინა. და ერთი ამ სოფლის წიგნი ჩვენც ყალატათ თარხანმა მოგვართვა და, როიცაც წინამძღვარი წმინდის დავითის საფლავისა მოვიდა ჩვენთან და გუჯრები გ[ა]ვსინჯეთ, მეფის ლევ{ა}ნისა და მეფის ალექსანდრესი და მეფის პატრონის მამის ჩვენის ნაზარალი-ხანის ანდერძის წიგნიც მოგვიტანა და გვაჩვენა და იმაშიგაც ასე ეწერა, რომე რომელიც ჩვენი შვილი და შვილიშვილი კახეთს ბატონათ დაჯდეთო, წმინდას დავითს თავისი სამკვიდრო მამული აკურა ისევ მიეცით და დაანებეთო. და ჩვენგან ბატონის ლევანის და ბატონის ალექსანდრეს გუჯარი და შეწირულობა და ბატონის პაპის ჩვენის თეიმურაზის და მამის ჩვენის მეფის ნაზარალის-ხანის ანდერძი არ გატყდებოდა და არც ჩვენს რჯულში ვახმი არ გამოიწიროდ{ა}. და ჩვენც ისევ უბოძეთ, დავანებეთ და დაუმტკიცეთ სოფელი აკურა, თავისი სალარო, სახიზარი და მამული, როგორათაც ძველთაგან ჰქონდა თავისი მთითა და ბარითა და ბოლოთითა და წყლითა და წისქვილით{ა}, ველითა და ვენახითა, თავისის მართლის სამართლიანის სამძღვრით. ასე რომე, მეფის პაპის ჩვენის ლევანისა და ალექსანდრე გუჯრები დასძველდებოდა და ისიც გაუახლეთ ხელახლა და დაუმტკიცეთ; და იმათი სიგლები გუჯრითა ამი{თ} გავაცუდეთ, მტკიცე ესე არს. სხვა, რარიგადაც ამ{ა}ს წინათ ყოფილიყოს, ნინოწმინდის სამწყსო და მეტოქი იყოს და სახიზარი დიდის უდაბნოსა. და სხვა, რაც პირველთ მეფენი აღაპნი იყვნენ, ისრევე მოუშლელნი და შეუცვალებელი იყოს. აწე, ვინცა და რამაც ადამის ნათესავთაგანმან კაცმან ჴელყოს ჩვენ მიერ დამტკიცებულისა ამის გუჯრის, მეფის ლევანის და მეფის ალექსანდრეს სიგლისა, არა-დამტკიცებად, ჩვენთამც ცოდვათათუის იგი განიკითხვის დღესა მას მეორე მოსვლისა მისისასა. უკეთუ მეფემან შესცუალოს, მეუფეო მეფეთაო, შენ იგი შესცვალე მეფობისაგან, უკეთუ დედოფალმან, დედოფალო-დედოფალთაო, ქალწულო, შენ იგი შესცვალე დედოფლობისა მისისაგან; უკეთუ მთავარმ{ა}ნ, მთავრობისაგან, გინა თუ დიდებულმან ანუ თუ აზნაურმან, შე-მც{ა}-იცვლების რჯულისა და რიგისა მისისაგან, შე-მცა-ედების ძრწოლა კაენისა, კეთრი გეზის, მეხდატეხილობა დიოსკორეს, და შიშთვილი იუდასი, ცოცხლივ შთანთქმა დათან და აბირონისა; ნურარათამც სინანულითა ნუ იქნების ჴსნა სულისა მისისა, მაზედამცა იქმნების წყევა იგი მეასდარვისა ფსალმუნისა, რომელი იტყვის: „იყავნ შვილნი მისნი ობოლ და ცოლი მისი ქვრივ, შერყევით იცვალენ“ და შემდგომი ამისი; მასმც{ა} ესმის ხმა იგი მღ(რ)თისა რისხვით დღესა მას ზარისახდელსა წარმგზავნელისა ცეცხლად საუკუნოდ, ვითარმედ: „წარვედით, დაწყეულნო სასჯელსა მას საუკუნოსა, რომელ გამზადებულ არს ეშმაკისათვის და ანგელოზთა მისთათვის“. ნურაოდემცა მოაკლდების სახლით მისით ღაღადება იგი იობისი, მამავალთა მისთა, ამინ. დაიწერა მტკიცე და შეუცვალებელი სიგელი ეს{ე} თებერ{ვ}ლის იზ გასულს;, ქ(ორონი)კ(ონ)ს ტჟვ, ჴელითა კარისა ჩვენისა მდივან-მწიგნობრის, თუმანისშვილის შიოშისითა არს. ხელრთვა (ხვეულად): მეფე დავით იმამყული-ხან ვამტკიცებ, ნებითა ღმრთისათა. ბეჭდები: სპარსული ლეგენდა დედოფალი ანნა მონა ღ(მრ)თისა ბატონიშვილი თეიმურაზ“

ლიტერატურა

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

იმამყული-ხანის აკურის შეწირულობის განახლების სიგელი

• კლდიაშვილი დ., მოხატული ისტორიული დოკუმენტები, თბ., 2011, გვ. 93-100
• ლომიძე დ., ჭუმბურიძე მ., სხირტლაძე ზ., გარეჯის ისტორიული დოკუმენტები, თბ., 2008, გვ. 179-186