გვინეური ტურაკო

გვინეური ტურაკო (ლათ. Tauraco persa) — ტროპიკული ფრინველი ტურაკოსებრთა ოჯახისა. გავრცელებულია დასავლეთი აფრიკის ვაკისა და ჭალის ტყეებში, სენეგალიდან დასავლეთით კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკამდე და სამხრეთით ჩრდილოეთ ანგოლამდე. როგორც ტურაკოსებრთა ოჯახის ყველა წარმომადგენელი, ცხოვრების უდიდეს ნაწილს ხეებზე ატარებს, მიწაზე მხოლოდ წყლის დასალევად ჩამოდის. ფრენს არც ისე კარგად, უპირატესობას ტოტიდან ტოტზე გადაცოცებას ანიჭებს.

გვინეური ტურაკო
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:  ცხოველები ტიპი:  ქორდიანები კლასი:  ფრინველები რიგი:  ტურაკოსნაირნი ოჯახი:  ტურაკოსებრნი გვარი:  ტურაკო სახეობა:  გვინეური ტურაკო
ლათინური სახელი
Tauraco persa (Linnaeus, 1758)
დაცვის სტატუსი
ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ IUCN 3.1 Least Concern : 22688312
სისტემატიკა ვიკისახეობებში სურათები ვიკისაწყობში ITIS   555325 NCBI   78199

აღწერა

ტურაკოს გვარის ტიპური წარმომადგენელია, რომელსაც ახასიათებს მნიშვნელოვნად მოკლე გაბერილი ნისკარტი, თავისებური ნახევრად მრგვალი ქოჩორი თავზე (ზრდასრულ ფრინველებს) და მნიშვნელოვნად მოკლე მომრგვალებული ფრთები. მისი სხეულის სიგრძეა 40–43 სმ, მასა — 225–290 გ. შეფერილობაში დომინირებს მწვანე ფერი — იგი წარმოდგენილია თავზე, კისერზე, მკერდსა და ზურგის ქვედა მხარეზე. ზედა ნაწილი, კუდის ქვედა მხარე და საჭის ბუმბული მოშავოა ლილისფერი ან იასამნისფერი ლითონისებრი ბზინვარებით. მუცლისა და კუდის ქვედა ნაწილი აგრეთვე მოშავოა, მაგრამ არ აქვს ბზინვარება. საქნევი ბუმბული ღია ჟოლოსფერია, შავი არშიებითა და დაბოლოებებით. ნისკარტი არაღია მურა-წითელია შავი ბოლოთი. ქოჩრის შეფერილობა მთლიანად მწვანეა, თეთრი ქობის გარდა. თვალის წინ განვითარებულია თეთრი ლაქა, ქვევიდან შემოქობილია შავად; თვალის გარშემო ახასიათებს კანის წითელი რგოლი. გამოყოფენ გვინეური ტურაკოს სამ ქვესახეობას, რომელთა შორის განმასხვავებელი ნიშანია თავის შეფერილობის დამატებითი დეტალები. ქვესახეობებს T. p. persa და T. p. zenkeri აქვთ თეთრი ზოლი თვალის უკან, ბევრად ფართო და გრძელი ნომინატიურ ფორმასთან შედარებით.

გავრცელება

გვინეური ტურაკო ტყვეობაში

გავრცელების არეალი — დასავლეთი და ეკვატორული აფრიკის ზოლი გვინეის ყურის გასწვრივ სენეგამბიიდან კონგოს რესპუბლიკამდე, ჩრდილოეთ ანგოლამდე, დასავლეთ კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკამდე. ბინადრობს მარადმწვანე გალერეულ (ჭალის) და ნოტიო ტროპიკულ ტყეებში, ხშირად კულტივირებულ ლანდშაფტთან ახლოს. უპირატესობას ანიჭებს მოწიფულ მეორად ნარგავებს. კამერუნის მთიანეთში გვხვდება ზღვის დონიდან 1385 მეტრამდე სიმაღლეზე.

კვება

რაციონის მთავარი შემადგენელი ნაწილია ტროპიკული მცენარეულობა — ფინიკი, ველური ლეღვი, მუსანგა, ფიკუსი, მაკარანგა, რაუვოლფია, ცისუსი, ძაღლყურძენა. ამას გარდა, საკვებად იყენებს კვირტებსა და ყვავილებს.

გამრავლება

ითვლება, რომ ყველა ტურაკოს გამრავლების პერიოდი წვიმის სეზონს ემთხვევა. თუმცა, მიუხედავად მსგავსი კლიმატური პირობებისა, ცნობა გამრავლების ვადების შესახებ ძლიერ აცდენილია: მაგალითად, კამერუნში კვერცხის დება მაის-ივნისსა და აგვისტოში შეინიშნება, ხოლო მეზობელ გაბონში — დეკემბრიდან თებერვლამდე და ივნისიდან სექტემბრამდე. მონოგამური ფრინველია, ბუდობს განცალკევებულ წყვილებად სხვა ფრინველთაგან დაცულ ტერიტორიაზე. ბუდე ტოტებისაგან აგებული არაღრმა და უხეში ნაგებობაა (წააგავს მტრედისას, თუმცე მეტად მოცულობადია), განლაგებულია ხის ან ბუჩქის ხშირი ვარჯის ორკაპა ტოტზე, მიწიდან 1,5–5,3 მეტრის სიმაღლეზე. დედალი ჩვეულებრივ დებს 2 სფეროს ფორმის კრემისფერ კვერცხს. ინკუბაცია 21–23 დღე-ღამე გრძელდება, კრუხობს ორივე მშობელი. ბარტყები ბუდობრივი ტიპისაა, გამოჩეკისას დაფარული არიან სქელი ფენა ღინღლით. დედ-მამა მორიგეობით კვებავს შთამომავლობას, მოტანილ საკვებს ნისკარტიდან ნისკარტში ათავსებენ. 26–28 დღეში ბარტყები პირველად ტოვებენ ბუდეს, თუმცა, მაინც მასთან ახლოს მდებარე ტოტებზე ჯდებიან. ფრენის უნარს დაახლოებით 38 დღის ასაკში ეუფლებიან, მაგრამ მომდევნო 9–10 კვირის განმავლობაში მაინც მშობლების მიერ ხდება მათი კვება მანამ, სანამ საბოლოოდ დამოუკიდებლები არ გახდებიან.

სისტემატიკა

T. p. buffoni

გვინეური ტურაკოს პირველი მეცნიერული აღწერა 1758 წელს ჩატარდა კარლ ლინეს ნაშრომში „ბუნების სისტემა“. მას მიენიჭა სახელი persa, რაც ლათინურიდან თარგმანში „სპარსულს“ ნიშნავს, ავტორი მიანიშნებდა მისი ქოჩორის მსგავსებაზე ტიარასთან — ძველ სპარსულ თავსაბურავთან.

ტურაკოს გვარის სხვა სახეობათა ნაწილი, როგორებიცაა გრძელქოჩორა, schalowi, ჩაფხუტცხვირა, შავნისკარტა და ფიშერის ტურაკოები ადრე განიხილებოდნენ, როგორც გვინეურის ქვესახეობები.

თანამედროვე ხანაში გამოიყოფა გვინეური ტურაკოს სამი ქვესახეობა:

• Tauraco persa buffoni (Vieillot, 1819) — სენეგალი, გამბია, ლიბერია;
• Tauraco persa persa (Linnaeus, 1758) — კოტ-დ’ივუარი, განა აღმოსავლეთით კამერუნის მთიანეთამდე;
• Tauraco persa zenkeri (Reichenow, 1896) — სამხრეთი კამერუნი, გაბონი, ჩრდილოეთი ანგოლა, კონგოს რესპუბლიკა და ჩრდილო-დასავლეთი კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა.

ლიტერატურა

• Коблик Е. А., Разнообразие птиц (по материалам экспозиции Зоологического музея МГУ, ტ. Ч. 2 (Отряды Курообразные, Трёхпёрсткообразные, Журавлеобразные, Ржанкообразные, Рябкообразные, Голубеобразные, Попугаеобразные, Кукушкообразные), 2001. — 358 გვ, ISBN 5-211-04072-4. (რუსული)
• Turner, D. A. 1997. Family Musophagidae (Turacos) in del Hoyo, J., Elliott, A., & Sargatal, J., eds., Volume 4: Sandgrouse to Cuckoos // Handbook of the birds of the world, Barcelona, 1997. — გვ. 499, ISBN 84-87334-22-9.(ინგლისური)