დანიელ ჭონქაძე
დანიელ გიორგის ძე ჭონქაძე (დ. 18 მარტი, 1830, ყვავილი, დუშეთის რაიონი — გ. 16 ივლისი, 1860, თბილისი) — ქართველი მწერალი, სასულიერო ლიტერატურის ოსურ ენაზე მთარგმნელი, რუსულ-ოსური ლექსიკონის შემდგენელი. დანიელ ჭონქაძე იყო პირველი მწერალი, ვინც ქართული კულტურის ისტორიაში საჯაროდ ისაუბრა ისტორიიდან გამქრალი ადამიანების ხვედრზე, რომლებიც XIX საუკუნემ მონობაში, შრომასა და გადასახლებაში შთანთქა. [1]
| დანიელ ჭონქაძე | |
|---|---|
 | |
| დაბადების თარიღი | 18 მარტი, 1830 |
| დაბადების ადგილი | ყვავილი, ტფილისის გუბერნია, რუსეთის იმპერია |
| გარდაცვალების თარიღი | 16 ივლისი, 1860 (30 წლის) |
| გარდაცვალების ადგილი | თბილისი, ტფილისის გუბერნია, რუსეთის იმპერია |
| დასაფლავებულია | ვერის სასაფლაო |
| საქმიანობა | მწერალი |
| ენა | ქართული ენა |
| მოქალაქეობა | რუსეთის იმპერია |
| ალმა-მატერი | თბილისის სასულიერო სემინარია |
| Magnum opus | სურამის ციხე |
ბიოგრაფია
რედაქტირებადანიელის მამა გიორგი, შთამომავლობით გლეხი, მღვდელი იყო. როგორც სასულიერო პირი, ის მისიონერად გაამწესეს ოსეთში. მოვალეობის შესრულების დროს, 1846 წელს, მას თავს დაესხა ბრბო და მოკლა. პატარა დანიელი სოფელში თავისი დედის – მელანიას მზრუნველობოთ იზრდებოდა. იაკობ გოგებაშვილი, რომელიც თბილისის სასულიერო სემინარიაში დანიელ ჭონქაძის მოწაფე იყო, თავის მოგონებაში აღნიშნავს, რომ დუშეთის მაზრაში დანიელს მამისგან დატოვებული სახლი და მამული ჰქონდა, რომლითაც მწერალი სიკვდილამდე სარგებლობდა; ზაფხულს იგი თითქმის ყოველთვის სოფელ ყვავილში ატარებდა. ეს ორსართულიანი სახლი სოფელში ახლაც დაცულია. საერო სასწავლებელი 1845 წელს დაამთავრა. ამავე წელს დანიელ ჭონქაძემ სწავლა განაგრძო თბილისის სასულიერო სემინარიაში, სადაც კარგ მოსწავლედ ითვლებოდა. სემინარიის მაშინდელი ხელმძღვანელობა მას ახასიათებს, როგორც კეთილსა და ნიჭიერ მოწაფეს. თბილისის სემინარია დანიელმა წარჩინებით დაამთავრა და მალე კავკასიის სასულიერო (ქ. სტავროპოლი) დანიშნეს ოსური ენის მასწავლებლად. შემდეგ, თანახმად პირადი თხოვნისა, დანიელი გადმოიყვანეს თბილისის სასულიერო სემინარიაში იმავე საგნის მასწავლებლად.
1858 წლის 1 ოქტომბრიდან დანიელ ჭონქაძე მსახურობდა სინოდის კანტორაში მაგიდის გამგედ. მისი თხოვნა, სასულიეროდან საერო წოდებაში გადარიცხვის შესახებ დააკმაყოფილეს. სიკვდილამდე მასწავლებლის თანამდებობაზე მუშაობდა. იგი დიდი სიყვარულით ემსახურებოდა ახალგაზრდობის აღზრდის საქმეს. დანიელ ჭონქაძე დაავადებული იყო ჭლექით. მისი ჯანმრთელობა თანდათან უარესდებოდა, რასაც ხელს უწყობდა ის ცუდი პირობები, რომელშიც მწერალი ცხოვრობდა. სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში იგი მუშაობით ძალიან გადაიტვირთა. გარდა იმისა, რომ ორ თანამდებობას ასრულებდა (მასწავლებლობა და მაგიდის უფროსობა), იმავე დროს ოსურ ენაზე თარგმნიდა საეკლესიო წიგნებს. რუსეთის სამეცნიერო აკადემიის მიერ დანიელს დავალებული ჰქონდა რუსულ-ოსური ლექსიკონის შედგენა. ერთ თავის პირად წერილში ამის შესახებ წერს:
|
„მე ამ შრომას ხელი მოვკიდე მთელი ჩემი ენერგიით ისე, როგორც შეშვენის ახალგაზრდას, რომელსაც სურს კარიერა შეიქმნას, მაგრამ ეს შრომა სამ ასოზედაც არ მქონდა შედგენილი, რომ დამიწყო სისხლის ღებინება.“
|
რუსულ-ოსური ლექსიკონის ის ნაწილი, რომელიც მწერალს შეუდგენია, ამჟამად დაცულია საქართველოს მუზეუმის ხელნაწერთა ფონდში. არსებობს ცნობა, რომ „სურამის ციხის“ დასრულების შემდეგ დანიელ ჭონქაძეს დაუწყია მოთხრობის - „ვინ არის დამნაშავე“ - წერა. ამ ნაწარმოებშიაც მას ყმისა და ბატონის ურთიერთობა ჰქონდა გამოხატული. გარდა ამისა, დანიელ ჭონქაძე აგროვებდა ხალხური ზეპირსიტყვიერების საუკეთესო ნამუშევრებს. მწერლის ანდერძიდან ირკვევა, რომ მას თავისი ვაჟის – გიორგისათვის უანდერძებია „ძველი ხელნაწერები“. ამ ხელნაწერებს ჩვენამდე არ მოუღწევია. სავარაუდოდ, ეს ნაწერები დაწვეს, როგორც ჭლექიანის ხელში ნამყოფი.
მოთხრობა „სურამის ციხის“ ნაწილი დანიელ ჭონქაძემ გამოაქვეყნა „ცისკრის“ 1859 წლის მეთორმეტე ნომერში. ზოგიერთებმა, როგორც ეს ალექსანდრე ორბელიანს თავის ხელნაწერ შრომაში აქვს აღნიშნული, თავის თავზე მიიღეს „სურამის ციხეში“ გადმოცემული მებატონეთა მოქმედებანი. თვით „ცისკრის“ რედაქტორს ივანე კერესელიძეს, რომელიც მწერალისადმი დადებითად იყო განწყობილი, ჭონქაძის ნაწარმოების დაბეჭდვისათვის უსიამოვნება შეხვდა.
„სურამის ციხის“ გამოქვეყნების შემდეგ დანიელ ჭონქაძეს დიდხანს აღარ უცოცხლია. 1860 წელს 30 წლის ასაკში იგი გარდაიცვალა ჭლექით. ანდერძის თანახმად დანიელ ჭონქაძე დაკრძალეს თბილისში, მაშინდელი ვერის სასაფლაოზე, თავისი მეუღლის გვერდით.
ლიტერატურა
რედაქტირება- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 404.
- ქართულ-ოსური ურთიერთობები, ენციკლოპედია-ალბომი, მთავარი რედაქტორი ნაირა ბეპიევი, თბ., 2020
- ბეპიევი ნ., ოსური ენის ისტორია, თბ., 2020
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- დანიელ ჭონქაძე — საქართველოს ბიოგრაფიული ლექსიკონი
- ამბოხი ლიტერატურიდან - დანიელ ჭონქაძის დრო, ჟურნალი „ინდიგო“, გიორგი ჯავახიშვილი
- დანიელ ჭონქაძე — ბურუსი – BURUSI
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ ამბოხი ლიტერატურიდან | დანიელ ჭონქაძის დრო, ჟურნალი ინდიგო, გიორგი ჯავახიშვილი