წებელდის კულტურა
წებელდის კულტურა — გვიანი ანტიკურიდან ხანის და ადრე შუა საუკუნეების არქეოლოგიური კულტურა[1] აფსილების ან წებელდას ტომის ტერიტორიაზე, რომელიც მდებარეობს საქართველოში, აფხაზეთში, შავი ზღვის სანაპიროზე. კულტურა ცნობილია ძირითადად სამარხების გათხრებიდან, დაწყებული 1959 წლიდან, რამაც მოიპოვა არტეფაქტების დიდი კოლექცია. დღეისთვის წებელდის დასახლება დე-ფაქტო ხელისუბლების მიერ განადგურების პირას არის მიყვანილი და ტერიტორიზე, სადაც არქეოლოგიური გათხრები მიმდინარეობდა დღეს სამხედრო პოლიგონი დგას.[2]
აღმოჩენა
რედაქტირებადღესდღეობით სოხუმის აფხაზეთის სახელმწიფო მუზეუმში განთავსებული არტეფაქტების უმეტესი ნაწილი 1959 წელს აღმოაჩინა ადგილობრივმა სკოლის მოსწავლემ (იური ვორონოვი), მოგვიანებით ის გახდა ცნობილი არქეოლოგი და კავკასიოლოგი. მან განადგურებისგან გადაარჩინა წებელდის კულტურის ათასზე მეტი საგანი, მათ შორის შუბები, ცულები, სამკაულები, მინის და თიხის ჭურჭელი.
ახალგაზრდა არქეოლოგის აღმოჩენებით დაინტერესებულმა მეცნიერებმა, წებელდაში 1960 წლიდან მოყოლებული დაიწყეს კულტურის ძეგლებისა და საგანძურის სისტემატური არქეოლოგიური გათხრები. არქეოლოგიურმა ექსპედიციამ მ.მ. ტრაპშის ხელმძღვანელობით ჩაატარა ამ კულტურის ნეკროპოლისის პირველი გათხრები ერთ-ერთ ციხეზე, რომელსაც „ქუდს“ უწოდებენ.
გათხრების პირველი ოფიციალური და სრული პუბლიკაციები გვხდება 1970-1971 წლებში. სამეცნიერო მოხსენებები მომზადდა არქეოლოგების IN. ლ. ლექვინაძე, მ.მ. ტრაპში, ქ. TO Shamba, MM Gunba და YU. N. Raven, რომელიც იძლევა სრულ სურათს ძველი აფსილების აბასიციების და ქართველური თომების წებელდის კულტურის შესახებ.
წლოვანების დადგენა
რედაქტირებამეცნირები და მკვლევარების მიერ აღმოჩენილი არტეფაქტების საფუძველზე წებელდას კულტურის ნეკროპოლებს ძირითადად ახ. წ. I-V საუკუნეებს მიაკუთვნებენ. ვორონოვი ასახელებს იმ მოსახლეობის ეთნიკურ წარმომავლობას, რომლებიც ნეკროპოლებს იყენებდნენ, როგორც ძველი ქართვეური ასევე აფხაზური ტომების აფსილეებისა და აბასციების წარმომადგენლებს.
რასკოპანნოეში ( რუს. раскопанное ) ნაპოვნი მასალებიდან ერთ-ერთ მდიდარ სამარხში გვზხდება იმპერატორ იუსტინიანე I- ის (მეფობდა 527–565) დროის ბიზანტიური მონეტებით, რომელიც ეწინააღმდეგება სხვა მეცნიერების და კველავრების მიერ მცდარ დათარიღებას.VIII საუკუნის I ნახევრის არაბთა შემოსევების შედეგად წებელდას სამარხებმა VII საუკუნის ბოლოს-VIII საუკუნის დასაწყისში წყვეტს ფუნქციონირება.
წებელდაში ასევე აღმოჩენილი წებელდის კანკელის ფრაგმენტების (VII-VIII საუკუნის) საფუძველზე შეგვიძლია ვთაქთ რომ წებელდა ქართველური გაერთიანებებისთვის ერთერთი მნიშვნელოვანი ცენტრი იყო. წებელდის საკურთხევლის კანკელის ფრაგმენტზე გამოსახულია ორნამენტები, მრავალრიცხოვანი ძველი და ახალი აღთქმის სიუჟეტები. ამ რაოდენობის ბიბლიური სიუჟეტით შემკული კანკელი უცნობია ქრისტიანული ხელოვნებისათვის. ეს ფილები გამოსახვის ხერხებითა და ტექნიკით ახლოს დგას საქართველოს სხვა რეგიონების მცირე ფორმის არქიტექტურულ ძეგლებთან.
არქეოლოგიური გათხრებიდან გამომდინარე პირველი ფენა თარიღდება პირველიდან მესამე საუკუნით, თხრების შემდეგ იქნა არმოჩენილი ერთ და ორნაწილიანი გულსაბნევები, პატარა მინის მძივები, რომაული ვერცხლის მონეტები, რომლებზეც არიან იმპერატორ ნერვას, ტრაიანეს, ადრიანესა და ანტონინუს პიუსსა და სხვათა გამოსახუნი. ნივთები. მეორე სამარხი თარიღდება როგორც მეოთხე და მეხუთე საუკუნეებით, სამარხში ნაპოვნი გვხდება შემდეგი არტეფაქები, მინის ფლაკონებს, ამფორები, რომაულ ვერცხლის მონეტებს იმპერატორ იულია დომნას გამოსახულებით, ფიბულებს, გულსაბნევს, ჯვრის მშვილდს და კვერცხუჯრედის ფორმის დოქს. ჯვარი ადრეული ქრისტიანული სტილით.
სამარხები
რედაქტირება1960-1962 წლებში არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს 100-ზე მეტი სამარხი, რომელთაგან ექვსი ცხენის იყო. ასევე აღმოჩენილია ძეგლები, რომლებიც თარიღდება ძვ.VI საუკუნით, საფლავები იყოფა ორ ტიპად. უმეტესობას, შემთხვევების 82 პროცენტს, აქვს წაგრძელებული მართკუთხა სამარხი. მიცვალებულებს ზურგზე აწვენენ, თავით ჩრდილო-დასავლეთით ან სამხრეთ-დასავლეთით. ხოლო დანარჩენი თვრამეტი პროცენტისთვის, მიცვალებულებისთვის კრემაცია ქონდათ ჩატარებული, მათ ორნამენტებთან და ნივთებთან ერთად. კრემაცია არ ტარდებოდა დასახლების მახლობლად, ხოლო ფერფლს ათავსევდნენ წითელ თიხის ურნაში ორი მარყუჟიანი სახელურით.
იარაღი
რედაქტირებაგათხრებში აღმოჩენილი იქნა დიდი რაოდენობით იარაღები, მათ შორის ერთ და ორპირიანი ხმლები, ბევრი ხანჯალი, უნიკალური ცულები, ისრისპირები და ფარები. წებელდას კულტურისთვის განსაკუთრებით დამახასიათებელია ცულები, რომლებიც თარიღდება პირველიდან მეცხრამეტე საუკუნემდე.
იხილეთ ასევე
რედაქტირებაცნობები
რედაქტირება- ქ.ი ბერძენიშვილი. "კერამიკა გვიან წებელდადან. მასალები საქართველოსა და კავკასიის არქეოლოგიაზე". ისტორიის ინსტიტუტი. ი.ა ჯავახიშვილი საქართველოს სსრ. 11. თბილისი. 1959 წ. გვერდი 108 და შემდგომ.
- ი.ა გზელიშვილი. „კრემაციის ნაშთები თიხის ქილებში აფხაზეთში“. საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი, ტ VIII, თბილისი, 1947, გვ. 93–99 წწ.
- MM Trapsh. წებელდას სასაფლაოების გათხრების ზოგიერთი შედეგი 1960-1962 წლებში. აფხაზეთის არქეოლოგია და ეთნოგრაფია.
- იური ვორონოვი . „ახალი მასალები უძველესი დროის დიოსკურიადის მიდამოებიდან“. საბჭოთა არქეოლოგია, 1991, გამოცემა 1, გვ. 225–234 წწ
- იური ვორონოვი, იუშინი, ვ.ა. „წებელდა კულტურის ახალი ძეგლები აფხაზეთში“. საბჭოთა არქეოლოგია, 1973, გამოცემა 1, გვ. 171–191 წწ
- იური ვორონოვი. უძველესი აფსილია . სოხუმი, 1998 წ
- ↑ М. М. Трапш Некоторые итоги раскопок цебельдинских некрополей в 1960–1962 гг. Error in webarchive template: Check
|url=value. Empty.Category:Webarchive template errors - ↑ National report on the implementation of the 1954 Hague Convention and its two (1954 and 1999) Protocols, Four-year cycle 2017-2020, questionnaire: Georgia.