ტიგრან I

ტიგრან I (დ. ძვ. წ. 181 — გ. ძვ. წ. 95) — სომხეთის რიგით მეორე მეფე არტაშესიანების დინასტიიდან ძვ. წ. 120 წლიდან გარდაცვალებამდე. მეფე არტაშეს I-ისა და დედოფალ სატენიკის ძე. მის დროს დაიწყო სომხური სახელმწიფოს აღორძინება, რომელმაც პიკს მისი ვაჟის, მეფე ტიგრან II-ის მმართველობისას მიაღწია.

ტიგრან I
სომხეთის მეფე
მმართ. წლები:	ძვ. წ. 120 - ძვ. წ. 95
წინამორბედი:	არტავაზდ I
მემკვიდრე:	ტიგრან II დიდი
პირადი ცხოვრება
დაბ. თარიღი:	ძვ. წ. 181
გარდ. თარიღი:	ძვ. წ. 95
შვილები:	ტიგრან II, სომხეთის მეფე გურა
დინასტია:	არტაშესიანები
მამა:	არტაშეს I, სომხეთის მეფე
დედა:	სატენიკი
ტიგრან I ვიკისაწყობში

სახელი

სახელი ტიგრანი წარმოსდგება ბერძნული ტიგრანესის (ბერძ. Τιγράνης) და ძველსპარსული ტიგრანადან. ეტიმოლოგია სადავოა, თუმცა ძველსპარსული სუფიქსი „ანა“, რომელიც ახლდა სახელ ტიგრანას, ნიშნავს „სუსტს“.

მეფობა

ახლო აღმოსავლეთი ტიგრანის მეფობისას, სომხეთი აღნიშნულია მწვანედ

ტიგრანი სომხეთის მეფე არტაშეს I-ისა და დედოფალ სატენიკის უმცროსი ძე იყო. ამის გამო იგი ტახტზე მხოლოდ უფროსი ძმის, მეფე არტავაზდ I-ის გარდაცვალების შემდეგ ავიდა. სტრაბონის მიხედვით, ტიგრან I ძლიერ წინააღმდეგობას უწევდა პართიელებს და მათგან წარმატებითაც იცავდა სომხეთს. სომეხი ისტორიკოსი მოვსეს ხორენაცი თავის ნაშრომში ასევე აღნიშნავს ტიგრანს, როგორც „არტაშესის ძესა და არტავაზდის ძმას“. ხორენაცის ცნობებით, არტაშესის გარდაცვალების შემდეგ მისი ანდერძის საწინააღმდეგოდ ვაევუნთა ოჯახმა ჰერაკლეს მოოქროვილი სპილენძის ქანდაკება აიღეს არმავირიდან და საკუთარ აშიტიშატის ტაძრების კომპლექსში გადაიტანეს. მას შემდეგ, რაც ტახტი ტიგრანმა დაიკავა, ვაევუნებს ჩამოართვა პრივილეგიები და აშიტიშატი თავის დომენს მიუერთა.

მისი სიკვდილის შემდეგ მისი ძე, ტიგრან II, რომელიც პართიელთა ტყვეობაში იყო ჯერ კიდევ არტავაზის დროიდან, სომხეთში დაბრუნდა და ტახტი დაიკავა. აპიანეს ცნობებით, ტიგრან II ნამდვილად ტიგრან I-ის ვაჟი იყო. ამ მოსაზრებას მხარს უჭერეს თანამედროვე კვლევებიც.

გარდა პართიელებთან არსებული კონფლიქტებისა, ტიგრან I-ის მეფობა აღწერილია, როგორც მშვიდობიანი და გარეშე მტერთა შემოჭრების გარეშე არსებული პერიოდი.

მონეტები

ტიგრან I-ს გამოსახულება შემორჩენილია რამდენიმე ანტიკურ მონეტაზე, რომლებიც უმეტესად ძალიან ცუდ მდგომარეობაშია. ტიგრან I-ის მონეტების უნიკალურ თვისებას წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ მათზე ის მარცხენა პროფილითაა გამოსახული, რაც მეცნიერებს ეხმარება მისი ვაჟის, ტიგრან II-ისაგან გარჩევაში. ეს ერთგვარი პარადოქსია, რამეთუ არტაშესიანთა დინასტიის მეფეები მონეტებზე ყოველთვის მარჯვენა პროფილით არიან გამოსახულნი. ეს იმით უფრო აიხსნება ხოლმე, რომ ტიგრანი ცდილობდა იმდროინდელი პართიული ჩვეულების მიბაძვას და ამით პართიასთან არსებული კულტურული კავშირების ხაზგასმას. ეს იმის ფონზე, რომ ტიგრან II და მისი შთამომავლები ხელს უწყობდნენ სომხეთის ელინიზაციას და მონეტებზე ბერძნულ-სელევკიდური ჩვეულებით გამოისახებოდნენ, შესაბამისად, ლოგიკურია მონეტებზე არსებული ეს განსხვავებაც. ტიგრან I-ის მონეტების უკანა მხარეს გამოსახულია სხვადასხვა ბერძენი ღმერთი, მათ შორის ნიკე, ზევსი და ნიკიფორე.

ოჯახი

ტიგრან I-ს ოთხი ძმა ჰყავდა: მეფე არტავაზდ I, ზარიადრე, ვრიური და მაჟანი. ასევე ალანი პრინცესა სატენიკი, რომელიც არტაშეს I-ის ცოლი იყო, მიიჩნევა ტიგრანის დედად.

ტიგრანის ცოლის ვინაობა უცნობია, თუმცა მას ორი კანონიერი ძე ჰყავდა: ტიგრან II და გურა. ტიგრანი დიდი სომხეთის მეფე გახდა, ხოლო უფლისწული გურა პლუტარქეს წყაროებში იხსენიება, როგორც ნისიბინის მმართველად. წყაროების მიხედვით, გურა შემდეგში რომაელმა გენერალმა ლუკულუსმა დაატყვევა, რის შემდეგაც მასზე ცნობები აღარ გვაქვს.

ლიტერატურა

• Adalian, Rouben Paul (2010). Historical Dictionary of Armenia. Lanham, MD: Scarecrow Press, გვ. 1–750. ISBN 9780810874503. 
• Bedoukian, Paul Z. (1978). Coinage of the Artaxiads of Armenia. Royal Numismatic Society, გვ. 1–81. ISBN 9781886720039. 
• Bedoukian, Paul Z. (1968). „A Classification of the Coins of the Artaxiad Dynasty of Armenia“. Museum Notes (American Numismatic Society). American Numismatic Society. 14: 41–66.
• de Morgan, Jacques (1965). The History of the Armenian People. Hairenik Press. 
• Foss, Clive (1986). „The Coinage of Tigranes the Great: Problems, Suggestions and a New Find“. The Numismatic Chronicle. Royal Numismatic Society. 146: 19–66. ISSN 0078-2696.
• Kurkjian, Vahan (1958). „XIII: Tigran the Great“, A history of Armenia. Armenian General Benevolent Union, გვ. 74–84. 
• Garsoïan, Nina (1997). „The Emergence of Armenia“, The Armenian people from ancient to modern times. St. Martin's Press, გვ. 37–60. ISBN 978-0-312-10169-5. 
• Lang, David M. (1980). Armenia: Cradle of Civilization. Allen & Unwin, გვ. 1–320. ISBN 978-0049560093. 
• Manandian, Hakob (2007). Tigranes II and Rome: a new interpretation based on primary sources. Mazda Publishers, გვ. 1–201. ISBN 978-1568591667. 
• Marek, Christian (2016). In the Land of a Thousand Gods: A History of Asia Minor in the Ancient World. Princeton University Press. ISBN 978-0691159799. 
• Nercessian, Y. T. (1991). „An Unpublished Coin of Tigranes I“ (PDF). Patma-Banasirakan Handes. Istoriko-Filologicheskii Zhurnal. Armenian Numismatic Society. XVII: 12–21. ISSN 0135-0536.
• Nercessian, Y. T. (1995). Armenian coins and their values. Armenian Numismatic Society, გვ. 1–254. ISBN 9780960684281. 
• Redgate, Anne Elizabeth (2000). The Armenians. Wiley–Blackwell. ISBN 9780631143727. 
• Schmitt, Rüdiger (2005). „Personal Names, Iranian iv. Parthian Period“. Encyclopaedia Iranica.
• Sullivan, R. D. (1973). „Diadochic Coinage in Commagene After Tigranes the Great“. The Numismatic Chronicle. Royal Numismatic Society. 13: 18–39. ISSN 0078-2696.
• Tavernier, Jan (2007). Iranica in the Achaemenid Period (ca. 550-330 B.C.): Lexicon of Old Iranian Proper Names and Loanwords, Attested in Non-Iranian Texts. Peeters Publishers, გვ. 1–201. ISBN 978-9042918337.