მეორე ანგლო-მარათას ომი

მეორე ანგლო-მარათას ომი
	ანგლო-მარათას ომების ნაწილი
თარიღი	1803 წლის 11 სექტემბერი – 1805 წლის 24 დეკემბერი
მდებარეობა	ინდოეთი
შედეგი	ბრიტანეთ-პეშვას გამარჯვება
მხარეები
გაერთიანებული სამეფო ; ბრიტანეთის ოსტინდოეთის კომპანია ; მარათების სახელმწიფო; მარათა პეშვა; ბაროდას სახელმწიფო; მხარს უჭერდნენ:; მუღალის იმპერია	მარათების სახელმწიფო; გვალიორის შტატი; ნაგფურის შტატიbr; ინდორის შტატი
მეთაურები
რიჩარდ ველესლეი ; ჯეიმზ სტევენსონი ჯერარდ ლეიქი ; არტურ ველესლეი ; ბაჯი რაო II ; ანანდ რაო გაეკვადი ; შაჰ ალამი II	დაულატ სკინდია ; პიერ კუილიე-პერონი ; რაგოჯი II ბჰონსლე ; სარდარ ბენი სინგჰ რაჯპუტი ; იაშვანტრაო ჰოლკარი ; შივ სინგ რანა, ნარნალა
ძალები
ლეიქი და ველესლეი: 4 პოლკი ევროპული კავალერია 8 პოლკი მშობლიური კავალერია 2 პოლკი ბრიტანული ქვეითი 17 სეფური ბატალიონი არტილერია	ქვეთი ძალები
	მეორე ანგლო-მარათას ომი ვიკისაწყობში

ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.

მეორე ანგლო-მარათას ომი (1803-1805 წწ.) — ფართო კონფლიქტი მარათას კონფედერაციაში, რომელშიც მონაწილეობდა ბრიტანეთის ოსტინდოეთის კომპანია. კონფლიქტს მოჰყვა მარათების ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილის, მათ შორის, დელის მიმდებარე რეგიონების და თანამედროვე გუჯარათის დაკარგვა.

წინაპირობები

ბრიტანელებმა მხარი დაუჭირეს „დეზერტირ“ პეშვა რაღუნათრაოს პირველ ანგლო-მარათას ომში და იგივე მიდგომა ჰქონდათ მისი „დეზერტირი“ ვაჟის, ბაჯი რაო II-ის მიმართ. მამამისისგან განსხვავებით, მისი ვაჟი არ იყო ისეთივე საბრძოლო სიმამაცით გამსჭვალული, თუმცა, მაინც „წარსულის ოსტატი იყო მოტყუებითა და ინტრიგებით“. ბაჯი რაო II-მ მალევე გამოიწვია იაშვანტ რაო ჰოლკარის მტრობა, როდესაც ჰოლკარის ერთ-ერთი ნათესავი მოკლა.^[1]

მარათას იმპერია იმ დროს შედგებოდა ხუთი ძირითადი სამთავროს კონფედერაციისგან: პეშვა (პრემიერ-მინისტრი) დედაქალაქ პუნაში, ვადოდარას გაეკვადის სამთავრო, გვალიორის სკინდიის სამთავრო, ინდორის ჰოლკარის სამთავრო და ნაგპურის ბჰონსალეს სამთავრო. მარათას სამთავრო თავად იყო გახვეული შიდა ბრძოლებში. ბრიტანული ინდოეთის გენერალ-გუბერნატორი ლორდი მორნინგტონი გამუდმებით სთავაზობდა საზავო ხელშეკრულებას პეშვასა და სკინდიას, მაგრამ ნანა ფადნავა სასტიკ უარზე იყო.

1802 წლის ოქტომბერში, პეშვას გაერთიანებული ძალები, ბაჯი რაო და სკინდია დამარცხდა ინდორის მმართველის, იაშვანტრაო ჰოლკარის მიერ, პუნას ბრძოლაში. ბაჯი რაომ ბრიტანეთს შეაფარა თავი და იმავე წლის დეკემბერში ბრიტანულ ოსტინდოეთის კომპანიასთან ბასეინის ხელშეკრულება დადო. კერძოდ, დამხმარე ძალების შესანარჩუნებლად დათმო ტერიტორია და დათანხმდა, რომ არ დადებდა ხელშეკრულებას სხვა ძალასთან. ხელშეკრულება გახდებოდა „მარათას იმპერიის სიკვდილის ზარი“.^[1]

ომი

ასეეს ბრძოლა, ძირძველი ქვეითი ჯარის 1-ლი ბატალიონის მე-8 პოლკი ქვეითზე, კაპიტან ჰიუ მაკინტოშის მეთაურობით.

ფეშვას ნომინალური მეთაურის ამ ქმედებამ, მარათას ბელადებში ზიზღი გამოიწია და საგრძნობლად შეაშინა; კერძოდ, სკინდიელი მმართველები გვალიორი და ბჰონსალეს მმართველები ნაგპური და ბერარი შეთანხმებას აპროტესტებდნენ.

ბრიტანეთის სტრატეგია მოიცავდა გენერალ-მაიორ არტურ უელსლის დაცვას დეკანის პლატოზე, გენერალ-ლეიტენანტმა ჯერარდ ტბამ აიღო დოაბი, ხოლო მოგვიანებით – დელი, პაუელი შევიდა ბუნდელხანდში, მიურეიმ აიღო ბადოხი და ჰარკორტმა გაანეიტრალა ბიჰარი. ბრიტანელებს ჰყავდათ 53 000-ზე მეტი მამაკაცი, რომლებიც დახმარებას უწევდნენ თავიანთი მიზნების მიღწევაში.^[1]^:66–67

როგორც კი უელსლიმ საკუთარი არმიის ლოჯისტიკური შეკრება დაასრულა (ჯამურად 24 000 მამაკაცი), გასცა ბრძანება, რათა დაეშალათ ბანაკი და ახლოს მდებარე მარათას ციხესიმაგრისთვის შეეტიათ 1803 წლის 8 აგვისტოს.^[2] იმავე დღესვე, უელსლიმ ესკალადით აიღო აჰმედნაგარის გალავნიანი პეტა (ქალაქი ციხესიმაგრის მიმდებარედ).^[3]^[4]

აჰმედნაგარის ციხე დანებდა 12 აგვისტოს მას შემდეგ, რაც ქვეითი არმიის თავდასხმამ საარტილერიო ცეცხლით კედელი გაარღვია. პეტასა და ციხესიმაგრესთან ერთად, რომელიც იმხნად ბრიტანეთის კონტროლს ექვემდებარებოდა, უელსლიმ შეძლო კონტროლის გავრცელება სამხრეთით მდინარე გოდავარამდე.

1803 წლის სექტემბერში სკინდიის ძალები დამარცხდნენ ტბასთან დელიში და უელსლისთან ასეიში. 18 ოქტომბერს, ბრიტანულმა ძალებმა აიღეს პეტას ასირგარჰის ციხესიმაგრე. ორი მეომარი მოკლეს, ხოლო ხუთი მათგანი დაიჭრა. ბრიტანულმა არტილერიამ შეუტია უძველეს ნანგრევებს, რომლებსაც სკინდიის ძალები იყენებდნენ, როგორც წინარესამუშაო ბაზებს, რითაც ცდილობდნენ მათი კონტროლის გამოფიტვას. ნოემბერში ლეიკმა დაამარცხა სკინდიის კიდევ ერთი ძალა ლასვართან, რასაც 1803 წლის 29 ნოემბერს მოჰყვა უელსლის გამარჯვება ბჰონსლის ძალებზე არგაონში (ახლანდელი ადგაონი).^[5]

დასკვნა

1803 წლის 17 დეკემბერს, ინგლისელებთან არგაონის ბრძოლის შემდეგ, ნაგპურის რაგოჯი II ბჰონსალემ დეოგაონის ხელშეკრულებას ^[1]^:73 ოდიშში მოაწერა ხელი და კატაკის პროვინცია დათმო (რომელიც მოიცავდა მუღალს და ოდიშის სანაპირო ნაწილს, გარჯატს/ოდიშის სამთავროებს, ბალასორე პორტს, დასავლეთ ბენგალის მიდნაპორის რაიონის ნაწილებს).

1803 წლის 30 დეკემბერს, ასაესა და ლასვარის ბრძოლის შემდეგ, დაულატ სკინდიამ ხელი მოაწერა სურჯი-ანჯანგაონის ხელშეკრულებას ბრიტანელებთან^[1]^:73 და ბრიტანელებს, ჰისარს, პანიპატის, როჰტაკს, რევარის, გურგაონს, განგეს- ჯუმნა დოაბი, დელი-აგრას რეგიონი, ბუნდელხანდის ნაწილები, ბროჩი, გუჯარატის ზოგიერთი რაიონი და აჰმადნაგარის ციხე დათმო.

1804 წლის 6 აპრილს, ბრიტანელებმა იაშვანტრაო ჰოლკარის წინააღმდეგ დაიწყეს საომარი მოქმედებები. იაშვანტრაო გარკვეულწილად წარმატებული აღმოჩნდა, რადგან ბრიტანეთის ძალებს პარტიზანული ომით ავიწროებდა. თუმცა, მას არ მიუღია სკინდიიდან დაპირებული მოთხოვნა, რომელსაც უკვე ჰქონდა დადებული ხელშეკრულება ბრიტანელებთან. იგი პენჯაბში გაემგზავრა და უშედეგოდ სთხოვა რანჯიტ სინგს დახმარება. იგი რესურსების ნაკლებობამ აიძულა შეთანხმებულიყო ბრიტანელებთან.

1805 წლის 24 დეკემბერს ხელმოწერილმა რაჯღატის ხელშეკრულებამ აიძულა ჰოლკარი დაეტოვებინა ტონკი, რამპურა და ბუნდი ბრიტანელებს.^[1]^:90–96

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 Naravane, M.S. (2014). Battles of the Honorourable East India Company. A.P.H. Publishing Corporation, გვ. 65–66. ISBN 978-81-313-0034-3.
↑ Holmes, Richard (2002). Wellington: The Iron Duke. London: Harper Collins Publishers, გვ. 69, 73. ISBN 978-0-00-713750-3.
↑ Fitchett, William Henry (1911). Wellington, Arthur Wellesley, Duke of, 1769–1852. London: G. Bell, გვ. 102–104.
↑ Duke of Wellington (1859). "Camp at Ahmednuggur, 17th Aug., 1803". In Wellesley, Arthur Richard (ed.). Supplementary despatches and memoranda of field marshal Arthur duke of Wellington 1797–1819 with a map of India. J. Murray. გვ. 151.
↑ Wolpert, Stanley (2009). A New History of India, (8th ed.), New York: Oxford UP, გვ. 410–411. ISBN 978-0-19-533756-3.

დამატებითი ლიტერატურა

Bhattacharyya, Sukumar; Sukumar, Bhattacharya (1959). "The Second Anglo-Maratha and Mewar". Proceedings of the Indian History Congress. 22: 403–406. JSTOR 44304329.
Chaurasian, R. S (2004). History of the Marathas. New Delhi: Atlantic Publishers and Distributors. ISBN 978-81-269-0394-8.}
Cooper, Randolf G. S. (2003). The Anglo-Maratha Campaigns and the Contest for India: The Struggle for Control of the South Asian Military Economy. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-82444-3.
Henty, G. A. (1902). At the Point of the Bayonet: A Tale of the Mahratta War. London: Blackie & Son. – historical fiction describing the war
Pemble, John (1976). "Resources and Techniques the Second Maratha War". Historical Journal. 19 (2): 375–404. doi:10.1017/S0018246X00010219. JSTOR 2638569. S2CID 163053886.

[:0-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ^1.5 Naravane, M.S. (2014). Battles of the Honorourable East India Company. A.P.H. Publishing Corporation, გვ. 65–66. ISBN 978-81-313-0034-3.

[2] Holmes, Richard (2002). Wellington: The Iron Duke. London: Harper Collins Publishers, გვ. 69, 73. ISBN 978-0-00-713750-3.

[3] Fitchett, William Henry (1911). Wellington, Arthur Wellesley, Duke of, 1769–1852. London: G. Bell, გვ. 102–104.

[4] Duke of Wellington (1859). "Camp at Ahmednuggur, 17th Aug., 1803". In Wellesley, Arthur Richard (ed.). Supplementary despatches and memoranda of field marshal Arthur duke of Wellington 1797–1819 with a map of India. J. Murray. გვ. 151.

[5] Wolpert, Stanley (2009). A New History of India, (8th ed.), New York: Oxford UP, გვ. 410–411. ISBN 978-0-19-533756-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]