ილჰამი და ფარიზა
ილჰამი და ფარიზა ალაჰვერდიევები (აზერ. İlham Allahverdiyev və Fərizə Allahverdiyeva, სრული სახელები: İlham Əjdər oğlu Allahverdiyev (12.6.1962–20.1.1990)[1] და Fərizə Çoban qızı Allahverdiyeva (11.8.1970–21.1.1990)[1] ) - ბაქოში შავი იანვრის ტრაგედიის მსხვერპლი აზერბაიჯანული ოჯახის წყვილი. ბაქოს შეჰიდთა ხეივანში დაკრძალეს. 2004 წლიდან მათი ქორწილის დღე (30 ივნისი) არაოფიციალურად ითვლება „ვალენტინობის დღედ“ ყოველწლიურად აზერბაიჯანში.[2]
| ილჰამი და ფარიზა ალაჰვერდიევები | |
|---|---|
 | |
| დაბადების თარიღი |
12 ივნისი, 1962 ან 11 აგვისტო, 1970 აღდამის რაიონი, აზერბაიჯანის სსრ, სსრკ სარალი, სპიტაკის რაიონი, სომხეთის სსრ, სსრკ |
| გარდაცვალების თარიღი | ბაქო, აზერბაიჯანის სსრ, სსრკ |
| დაკრძალულია | შეჰიდთა ხეივანი |
| ეროვნება | აზერბაიჯანელი |
| მოქალაქეობა | სსრკ |
| მშობლები |
მამა: აჟდარ ალაჰვერდიევი ჩობან ნაბიევი დედა: ოფელია ალაჰვერდიევა ბაღდა ნაბიევა |
ბიოგრაფია რედაქტირება
ადრეული წლები რედაქტირება
ილჰამ ალაჰვერდიევი დაიბადა 1962 წლის 12 ივნისს აღდამის რაიონში.[1] პირველად აღდამის რაიონის 1-ლი სკოლაში, მერე ბაქოს მე-45 სკოლაში მიიღო განათლება.[3] 1972 წელს გადავიდა ბაქოში.[4] მამა ადრეულ ასაკში გარდაიცვალა.[4] შემდეგ ილჰამს აგზავნიან აღდამში ბებიის მოსავლელად.[4] მუშაობდა აღდამის ქარხანაში და ბებიას უვლიდა.[4] ილჰამი 1980-1982 წლებში ემსახურებდა სამხედრო სამსახური ლატვიაში. [4] სამხედრო სამსახურის შემდეგ ილჰამი მოვიდა ბაქოში და მუშაობდა, დადაშ ბუნიადზადეს გემთმშენებლობაში ტურნერად.[3] ასევე დაამთავრა ბაქოს ტექნიკური კოლეჯი.
ფარიზა ნაბიევა დაიბადა 1970 წელს 11 აგვისტოს სომხეთის სსრ-ს სპიტაკის რაიონის სოფელ სარალში.[1] 1-ლი სამედიცინო სკოლის ბოლო კურსის სტუდენტი იყო.[1]
ოჯახის წევრების თქმით, ილჰამსა და ფარიზას ასევე ჰქონდათ უჩვეულოდ მაღალი პატრიოტიზმის გრძნობა.[4] ორივე ერთად ესწრებოდა აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტის მიტინგებს.[4]
ოჯახის ფორმირება რედაქტირება
1989 წელს ალავერდიევების ოჯახის დღის წესრიგში დადგა ილჰამზე ქორწინების საკითხი, რომელიც უცოლო იყო.[3] ილჰამი არ დათანხმდა ოჯახის მიერ შემოთავაზებულ არცერთ გოგონას, ის ახსენებს ფარიზას სახელს, რომელიც იმავე კლასში სწავლობდა მის დას.[3] დაქორწინდა 1989 წლის 19 მარტს.[4] 1989 წლის 30 ივნისს ფარიზამ და ილჰამმა საქორწილო ცერემონია გამართეს 6 საათზე ბაქოში ახლად გახსნილ ლეილას საქორწილო დარბაზში.[3][5]
მათი გარდაცვალება რედაქტირება
1990 წლის იანვარში ილჰამმა და ფარიზამ გადაწყვიტეს ეცხოვრათ ოჯახებისგან განცალკევებით.[3] თუმცა, 19 იანვარს ილჰამმა ფარიზა სახლიდან წაიყვანა და დედასთან წაიყვანა.[3] მას შემდეგ რაც დარწმუნდება, რომ ფარიზა უსაფრთხოდ არის, ილჰამი შავ კაბას ჩაიცვამს და სახლიდან გადის.[3] საღამოს ილჰამი და მისი ძმა ელხანი ხვდებიან უბანში სახელად „შამახინკა“.[3] ის სამსახურიდან სახლში დაბრუნდა შავი სამუშაო ტანსაცმლით.[6] როდესაც ილჰამი და მისი მეგობრები დახმარებისთვის მიდიან, ისინი ხვდებიან ტანკებს, რომლებიც სროლას ახდენენ ახლანდელ 20 იანვრის რაიონში.[4] დაინახა, რომ ხალხის მოკვლას აპირებდნენ, ილჰამმა ხელი ასწია და ტანკის წინ დადგა, რომ უიარაღო ხალხს არ ესროდნენ.[4]
საბჭოთა არმიის ჯარისკაცები ესვრიან ილჰამს.[4] ილჰამი და ფუად ბაბაევი ერთად დახვრიტეს სატელეფონო ჯიხურთან.[6] ტყვია მას წინიდან მოხვდა.[6] საავადმყოფოში 00:10 საათზე მოათავსეს.[5] იმის გამო, რომ ილჰამმა ბევრი სისხლი დაკარგა, მას სისხლის გადასხმა დასჭირდა.[5] ექიმებმა მას ხელახლა გაუკეთეს მისი სისხლი.[5] ექიმის თქმით, რომელმაც მას ოპერაცია გაუკეთა, ილჰამს ოპერაციის გაკეთებისას შუქები ჩააქრეს.[4] მიუხედავად იმისა, რომ ექიმებმა გაზეთი აანთეს და მისი შუქით ოპერაცია ჩაატარეს, ილჰამის გადარჩენა ვერ მოხერხდა.[4] ოპერაციის დროს ღვიძლი გაუსკდა.[6] მუცლის ღრუ სისხლით იყო სავსე.[6] ექიმებმა ღვიძლს აღადგინეს ჰემოსტატიკური ღონისძიებების გატარებით და, თუ ეს შესაძლებელია, ტამპონადით.[6] მაგრამ 5-6 საათის შემდეგ გარდაიცვალა.[6]
დილით ადრე მისი ძმა ელხანი და დედამისი ისევ ილჰამის საძებნელად მიდიან.[3] მოგვიანებით ძმამისი იხსენებს:
| „ | ბაქო ომისგან განადგურებულ ქალაქს მოგაგონებდათ. დედაჩემთან ერთად მიმდინარე „20 იანვრის“ წრეში გავლისას ადგილზე სისხლის გუბე დავინახეთ. დედაჩემი გაჩერდა და სისხლს დახედა. გაოცებულმა თქვა, ეს რა მშობლიური სისხლიაო... მოგვიანებით, გაცილებით გვიან გავიგეთ, რომ ეს სისხლი მართლაც ძალიან მშობლიური სისხლია...[3] | “ |
ისინი იმავე დღეს ილჰამს რესპუბლიკის საკლინიკო საავადმყოფოში იპოვეს.[4]
ფარიზამ პირველმა იგრძნო, რომ ილჰამს ესროლეს, მან თქვა, რომ ილჰამს დაარტყეს.[4] ფარიზამ ვერ გაუძლო ყველა ამ მოვლენას და მოინდომა თვითმკვლელობა და თქვა: "ილჰამ, მე შენს თავს მოგცემთ".[3] პირველად რომ სცადა თავის დაწვა, შეაჩერეს. ფარიზამ ქორწილის ფოტოები მაგიდაზე დაყარა, შეხედა და დაუმთავრებელი წერილი დაწერა:
| „ | დედა, ნუ ტირი ჩემთვის. არცერთი თქვენგანი არ ტირის. ილჰამის გარეშე ცხოვრება არ შემიძლია. უკვე... [7] | “ |
მიუხედავად იმისა, რომ სასწრაფო დახმარების მანქანა მოვიდა და მას ინექცია გაუკეთა, ფარიზამ, რომელიც მტკიცედ იყო გადაწყვეტილი, თავი მოიკლა და დალია ძმარი მას შემდეგ, რაც ყველა დაიძინა.[3][4] თვითმკვლელობის დროს ორსულად იყო.[3] მას მუცელში 2 თვის ბავშვი ჰყავდა.[7] ფარიზა ექიმთან მისვლამდე სასწრაფოს მანქანაში გარდაიცვალა.[7]
მიუხედავად იმისა, რომ პირველად ილჰამი ხირდალანის სასაფლაოზე დაკრძალეს, მოგვიანებით ის იქიდან გამოიყვანეს და 22 იანვარს დაკრძალეს შეჰიდთა ხეივანი, ბაქოში.[3]
მემკვიდრეობა რედაქტირება
2004 წლიდან აზერბაიჯანში ილჰამის და ფარიზას ქორწილის დღე (30 ივნისი), ყოველწლიურად არაოფიციალურად აღინიშნება გორც „ვალენტინობის დღე“.[8][9] 2010 წლის 20 იანვარს ბაქოს იასამალის რაიონში შავი იანვრის ტრაგედიის დროს დაღუპულთა ხსოვნისადმი მიძღვნილი 20 იანვრის ძეგლი-კომპლექსი გაიხსნა.[10] კომპლექსზე ოქროს ასოებით ამოტვიფრულია ტრაგედიის დროს დაღუპული 147 ადამიანის სახელი და გვარი.[10]
2016 წელს მოწამე ილჰამ ალაჰვერდიევის პირადი ნივთები მისმა ძმამ ელხანმა აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობის მუზეუმს გადასცა.[11] 2017 წელს აზერბაიჯანის ხალიჩების მუზეუმმა წარმოადგინა სამად თაბრიზლის ხალიჩა „ერთგულება“, რომელიც ეძღვნებოდა ილჰამ ალავერდიევს და ფარიზა ნაბიევას.[12] ხალიჩის მოხატვას 3 თვე დასჭირდა, ქსოვას კი 7 თვე. ქსოვის დროს გამოიყენებოდა 15 სხვადასხვა მაკრატელი, რაც დაეხმარა ხალიჩაზე ნიმუშებს რელიეფური ფორმის მიღებაში. 2 თვე დასჭირდა. მიუხედავად იმისა, რომ 182 შალის ძაფი იყო შეხებით შეღებილი, ხალიჩაში შერეული ფერების გარდა 290-ზე მეტი ფერი იყო გამოყენებული. ხალიჩას ზომით 1,05 x 1,55 მეტრი აქვს 532 მარყუჟი 100 კვადრატულ სმ-ზე, მთელ ხალიჩაზე 8 ას ათასი მარყუჟია. ხალიჩის მრავალი წლის გაძლების უზრუნველსაყოფად ხალიჩის ძაფები დამზადებულია აბრეშუმისგან. [12] 2017 წელს თურქმა მწერალმა იურთსევენ შენ-მა დაწერა რომანი „Ferize“ ილჰამსა და ფარიზაზე.[13]
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Kəngərli, Qulu (1992) Qara Yanvar şəhidləri. Bakı: Gənclik, გვ. 16, გვ. 312. ISBN 4702060204 Invalid ISBN. (აზერბაიჯანული)
- ↑ Portianko, Alexandra. Lover’s Day in Azerbaijan. ციტირების თარიღი: 20 yanvar 2018. (ინგლისური)
- ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 İlham və Fərizə: əsl sevgi və sədaqət salnaməsi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-01-20. ციტირების თარიღი: 20 yanvar 2018. (აზერბაიჯანული)
- ↑ 4.00 4.01 4.02 4.03 4.04 4.05 4.06 4.07 4.08 4.09 4.10 4.11 4.12 4.13 4.14 4.15 İbrahimova, Aygün. İlham və Fərizə: 20 Yanvarın əbədi yaşayacaq qəhrəmanlıq və sevgi dastanı. report.az. ციტირების თარიღი: 20 yanvar 2018. (აზერბაიჯანული)
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Bir məzarda uyuyan üç insan - 20 Yanvar faciəsinin qurbanları - FOTOLAR. publika.az. ციტირების თარიღი: 22 yanvar 2018. (აზერბაიჯანული)
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 İlham və Fərizənin günü…. femida.az. ციტირების თარიღი: 20 yanvar 2018. (აზერბაიჯანული)
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Fərizə: "Ana, məni ağlama…" - Yarımçıq məktubun sirri. femida.az. ციტირების თარიღი: 20 yanvar 2018. (აზერბაიჯანული)
- ↑ ETERNAL LOVE UNCRUSHED BY SOVIET TANKS. www.visions.az. ციტირების თარიღი: 20 yanvar 2018. (ინგლისური)
- ↑ Как Ильхам и Фариза подарили Азербайджану День влюбленных. news.day.az. ციტირების თარიღი: 20 yanvar 2018. (რუსული)
- ↑ 10.0 10.1 PREZİDENT İLHAM ƏLİYEV BAKININ "20 YANVAR" DAİRƏSİNDƏ ŞƏHİDLƏRİN XATİRƏSİNƏ UCALDILMIŞ ABİDƏ KOMPLEKSİNİN AÇILIŞINDA İŞTİRAK ETMİŞDİR. azertag.az. ციტირების თარიღი: 20 yanvar 2018. (აზერბაიჯანული)
- ↑ Личные вещи жертв трагедии 20 Января — Ильхама и Фаризы переданы в музей. minval.az. ციტირების თარიღი: 2016-09-05. (რუსული)
- ↑ 12.0 12.1 İlhamla Fərizəyə 'Sədaqət' xalçası toxundu. www.azadliq.org. ციტირების თარიღი: 20 yanvar 2018.
- ↑ İlham və Fərizə haqqında roman yazan Türk qələm adamı Bakıya gəlib. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-01-22. ციტირების თარიღი: 22 yanvar 2018.