ვიკიპედია

ენერგეტიკული უსაფრთხოება

ენერგეტიკული უსაფრთხოება — ენერგეტიკული უსაფრთხოება ეს არის ეროვნული უსაფრთხოებისა და ბუნებრივ რესურსებზე ხელმისაწვდომობის კავშირი მათი მოხმარების პროცესში. შედარებით იაფ ენერგორესურსებზე ხელმისაწვდომობა თანამედროვე ეკონომიკის ფუნქციონირებისთვის მნიშვნელოვანი ელემენტია, თუმცა, მათმა არათანაბარმა განაწილებამ ქვეყნებს შორის მოწყვლადი რეგიონები წარმოშვა. საერთაშორისო ენერგეტიკულმა ურთიერთობებმა გლობალიზაციას შეუწყო ხელი, ხოლო გლობალიზაციამ ენერგეტიკული უსაფრთხოების მოპოვებასა და მოწყვლადობას ერთდროულად.[1]

განახლებადი რესურსები ფართო გეოგრაფიული არეალისთვის ენერგოეფექტურობის მნიშვნელოვან შესაძლებლობებს ქმნის. განსხვავებით სხვა სახის ენერგო წყაროებისგან, რომლებიც ლიმიტირებული რაოდენობით მოიპოვება და ისიც მხოლოდ მცირერიცხოვან ქვეყნებში.[2]

გამოწვევები რედაქტირება

თანამედროვე მსოფლიო ენერგორესურსებზეა დამოკიდებული. თითოეულ სფეროს სჭირდება მამოძრავებელი ძალა, ტრანსპორტიდან დაწყებული, ჯანდაცვითი სისტემებით დამთავრებული. არსებობს საგანგაშო მოსაზრება, რომელიც ნავთობის საკითხებში ექსპერტს მაიკლ რუპერტს ეკუთვნის, იმის შესახებ, რომ საკვების ერთ კალორიაზე იხარჯება გაზისა და ნავთობის ათეულობით კალორია. პირველ რიგში რუპერტმა თავის მოსაზრებას საფუძვლად ისეთი საკითხების არსებობა დაუდო, როგორებიცაა სასუქები, პესტიციდები, შეფუთვები, ტრანსპორტირება, სასოფლო-სამეურნეო აპარატურის მუშაობა და ა. შ.[3] ენერგეტიკის სფერო ნებისმიერი ქვეყნის ეკონომიკაში უდიდეს როლს თამაშობს.[4] ზოგიერთი სფერო სხვა სფეროებთან შედარებით განსაკუთრებითაა გადაჯაჭვული ენერგეტიკაზე. მაგალითად, თავდაცვის სამინისტროების უმრავლესობას სჭირდება ნავთობი იმისთვის, რომ დაახლოებით 77% საკუთარი რესურსისა უბრალოდ აამუშაოს.[5] საკითხები, რომლებიც ენერგეტიკულ უსაფრთხოებასთან არის დაკავშირებული, ასევე დამოკიდებულია ენერგეტიკული რესურსების მომპოვებელ რამდენიმე ქვეყანაზე. ხშირია ენერგორესურსების მიწოდებასთან დაკავშირებული მანიპულაციები, ენერგორესურსებისთვის განკუთვნილ ინფრასტრუქტურაზე შეტევები და ავარიები, სტიქიური უბედურებები, ტერორიზმი და განსხვავებული განწყობები, რომლებიც ნავთობმომპოვებელ ქვეყნებს გააჩნიათ თავის მხრივ უამრავ რისკს აჩენს.[6]

ნავთობის ერთი ქვეყნიდან მეორეში გადაზიდვა სადენების მეშვეობით დაკავშირებულია მრავალ რისკთან. სახელმწიფო, რომელიც მოიპოვებს ნავთობს შესაძლოა შიდასახელმწიფოებრივ კონფლიქტში გაეხვეს, ინტერესები შეიძლება გადაიკვეთოს, როგორც ექსპორტიორებს ისე არასახელმწიფოებრივ სუბიექტებს შორის. პრობლემური საკითხების აღმოცენება შესაძლოა დამოკიდებული იყოს როგორც ეკონომიკურ ისე პოლიტიკურ ფაქტორებზე. ეკონომიკური და პოლიტიკური არასტაბილურობა, შესაძლოა საომარმა მოქმედებებმა გამოიწვიოს, თუმცა საკმარისი შესაძლოა მომუშავეთა გაფიცვაც იყოს, რაც მიმწოდებელ ქვეყანას ნორმალური მუშაობის შესაძლებლობას არ მისცემს. მაგალითად, შეგვიძლია ვენესუელის ნავთობის ნაციონალიზაცია მოვიყვანოთ, როდესაც ნაციონალიზაციის კვალდაკვალ გაფიცვებმა და პროტესტის ტალღამ გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენა ვენესუელას, რომელიც დღემდე ვერ ამოვიდა კრიზისიდან.[7] პოლიტიკური და ეკონომიკური საბაბით, შესაძლოა მიმწოდებელმა ქვეყანამ შეზღუდოს საგარეო მიწოდებები ან გამოწვიოს შეფერხება მიწოდების ქსელში. ნავთობის ნაციონალიზაციის შემდეგ, ანტიამერიკელი ვენესუელელი ლიდერი უგო ჩავესი (ვენესუელის პრეზიდენტი 1999-2013 წწ.) რამდენჯერმე იმუქრებოდა, რომ აშშ-ს ნავთობის მიწოდებას შეუწყვეტდა.[8] ნათელი მაგალითის სახით შეგვიძლია მოვიყვანოთ 1973 წლის ნავთობის ემბარგო, როდესაც იომ-ქიფურის ომში ისრაელის მხარდაჭერის გამო აშშ-სთვის ნავთობის მიწოდება შეწყვიტა ნავთობმომპოვებელი ქვეყნების ნაწილმა. საკითხის საილუსტრაციოდ ასევე გამოდგება რუსეთსა და ბელარუსს შორის 2007 წლის ენერგეტიკული დავა. ტერორისტული აქტები სანავთობო ობიექტებზე, მილსადენებზე, ტანკერებზე, ნავთობგადამამუშავებელ ქარხნებსა და ნავთობმომპოვებელ ტერიტორიებზე იმდენად ხშირია, რომ მას „დარგის რისკად“ მოიხსენიებენ.[9] რესურსების მომპოვებელი ინფრასტრუქტურა მოწყვლადია საბოტაჟის მიმართულებითაც.[10]

ენერგეტიკული უსაფრთხოების მხრივ გაიზარდა გამოწვევები ენერგეტიკული რესურსების გადანაწილების პროცესში კონკურენციის გამოც. ინდუსტრიალიზაციის ტემპები გაიზარდა ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა ინდოეთი და ჩინეთი, ასევე, თავისი გამოწვევები თან ახლავს კლიმატის ცვლილებასაც.[11]

გრძელვადიანი უსაფრთხოება რედაქტირება

ენერგეტიკულ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ გრძელვადიან ღონისძიებებს შორისაა მომწოდებელი წყაროების გაზრდა, რათა მიმღები ქვეყანა არ იყოს რომელიმე ერთ მომწოდებელზე სრულად დამოკიდებული. წიაღისეული საწვავის გამოყენება, ასევე განახლებადი რესურსების წილის გაზრდა, ენერგომოხმარებაზე მოთხოვნის შემცირების კვალდაკვალ ასევე მოიაზრებს გრძელვადიან ენერგოუსაფრთხოებას. ერთ-ერთ მნიშვნელობას წარმოადგენს საერთაშორისო ხელშეკრულებების გაფორმება, როგორიც არის ევროპული ქვეყნების მიერ გაფორმებული „ენერგეტიკული ქარტია“.

1973 წლის ნავთობის კრიზისმა და ნავთობის ექსპორტიორ ქვეყანათა ორგანიზაციის (ოპეკი/OPEC) გამოჩენამ, აიძულა ქვეყნები საკუთარი ენერგოუსაფთხოება აემაღლებინათ. იაპონიამ, რომელიც მანამდე მთლიანად დამოკიდებული იყო იმპორტირებულ ნავთობზე, ბუნებრივი აირის, ატომური ენერგიისა და ალტერნატიული გზების გამოყენების გაზრდის გადაწყვეტილება მიიღო.[12] გაერთიანებულმა სამეფომ ჩრდილოეთის ზღვაში ნავთობისა და გაზის რეზერვების შექმნა დაიწყო და 2000-იან წლებში თავად გახდა ენერგორესურსების ექსპორტიორი ქვეყანა.[13] აშშ ენერგოუსაფრთხოებას პრიორიტეტად არ განიხილავდა და განაგრძობდა ნავთობის შესყიდვას სხვა ქვეყნებიდან,[12] თუმცა მას შემდეგ, რაც 2003 წელს ნავთობზე ფასები გაიზარდა, აშშ-მ აქტიურად დაიწყო ბიოსაწვავის შექმნა.[14] ენერგეტიკული უსაფრთხოების ზრდის პოლიტიკის ნაწილია შვედეთში ბუნებრივი აირის იმპორტირების დაბლოკვა და მის ნაცვლად ინვესტიციები ისეთი მიმართულებებით, რომლებიც მოიაზრებენ განახელებადი ენერგორესურსების მოპოვებისთვის საჭირო ტექნოლოგიების შემუშავების სტიმულირებას. თავის მხრივ ინდოეთი ნადირობს საკუთარ ნავთობრესურსებზე, რათა ოპეკ-ზე დამოკიდებულება შეამციროს. ისლანდია კი 2050 წლისთვის ენერგოდამოუკიდებლობას გეგმავს და იმედოვნებს, რომ 100 %-ით განახლებად ენერგიაზე გადავა.[15]

მოკლევადიანი უსაფრთხოება რედაქტირება

ნავთობი რედაქტირება

 
ნავთობის რეზერვის რუკა ოპეკის მიხედვით, 2013

ნავთობი, სხვაგვარად ცნობილი, როგორც „ნედლი ნავთობი“, გახდა მსოფლიოში ყველაზე გამოყენებითი რესურსი, მათ შორის რუსეთში, ჩინეთსა და აშშ-ში. იქიდან გამომდინარე, რომ საბადოები მთელი მსოფლიოს მასშტაბით არის განლაგებული, მათი უსაფრთხოება გახდა ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევა. ახლო აღმოსავლეთში ნავთობმომპოვებელი საბადოები ხშირად საბოტაჟის ობიექტები არიან. მრავალ ქვეყანას გააჩნია დარეზერვებული ნავთობი, როგორც ბუფერი ენერგეტიკული კრიზისის ჟამს. მაგალითად, საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტოს 28-ვე წევრ ქვეყანას ნავთობის 90 დღიანი რეზერვი გააჩნია.[16][17][18] [19] ასეთი რეზერვების არსებობის მნიშვნელობა თვალსაჩინო მაშინ გახდა, როდესაც რუსეთსა და ბელარუსს შორის 2007 წლის ენერგეტიკული კრიზისის დროს ევროპის კავშირის რამდენიმე ქვეყანაში ნავთობის ექსპორტი შეფერხდა.[20]

ბუნებრივი აირი რედაქტირება

ნავთობთან შედარებით ბუნებრივი აირის იმპორტი უფრო მოკლევადიან კრიზისებს იწვევს. ნათელი მაგალითია ბუნებრივ აირთან დაკავშირებული კონფლიქტები რუსეთსა და უკრაინას შორის 2006 და 2009 წლებში. 2006 წლის კონფლიქტის განმავლობაში ევროპის ქვეყნებში გაზის მიწოდება მკვეთრად დაეცა.[21][22]

ბუნებრივი აირი იყო სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ენერგია. ბუნებრივი აირი, რომელიც დაფუძნებულია მეთანზე, ორი გზით მიიღებოდა: ბიოგენურით და თერმოგენურით. ბიოგენური გაზი გამოიყოფა მეთანოგენური ორგანიზმებიდან, რომლებიც მოიძებნება ჭაობებსა და ნაგავსაყრელებზე, როცა თერმოგენული გაზი წარმოიქმნება ანაერობული გზით და ძირითადად ღრმად, მიწისქვეშაა ხელმისაწვდომი. ბუნებრივი აირის სამი უმსხვილესი მომპოვებელი საუდის არაბეთი, რუსეთი და აშშ-ა.[23]

ევროპის კავშირში ბუნებრივი აირის იმპორტის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებით სპეციალური დადგენილება 2017/1938 არსებობს, რომელიც 2017 წლის 25 ოქტომბერს შედგა. დადგენილებამ შეცვალა წინამორბედი 994/2010 აქტი, რომელიც იგივე საკითხებს არეგულირებდა. დადგენილებით ასევე განსაზღვრულია მოქმედების ის გეგმა, რომელიც კრიზისის შემთხვევაში ევროპის კავშირის მიერ იქნება განსახორციელებელი.[24]

ატომური ენერგია რედაქტირება

ურანს მოიპოვებენ და ენერგეტიკული მიზნებისთვის ამდიდრებენ სხვადასხვა „სტაბილურ“ ქვეყანაში. მაგალითად, ატომური ენერგია გამოიყენება კანადაში, ავსტრალიაში, ყაზახეთსა და სხვა ქვეყნებში.[25] მიუხედავად იმისა, რომ ატომური ენერგია სიცოცხლისუნარიანი რესურსია, მის გარშემო კამათი არ წყდება, რადგან ატომური ენერგიის წარმოება დიდ რისკებთან არის დაკავშირებული..[26] მეორე მხრივ, პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ ბევრს არ სურს თავის საცხოვრებელ ან სამუშაო სივრცესთან სიახლოვეს იყოს ან ატომური ელექტრო სადგური ან ატომური ნარჩენები.

2012 წლისთვის ატომური ენერგია მსოფლიო ელექტროენერგიის რესურსების 13 % შეადგენდა. ატომური ენერგიის გამოყენება ხშირია აშშ-ში. ავიამზიდები და წყალქვეშა ნავები დიდი ხნის განმავლობაში მხოლოდ ატომურ ენერგიაზე მუშაობდნენ.

განახლებადი ენერგია რედაქტირება

  მთავარი სტატია: განახლებადი ენერგია.

განახლებადი ენერგიის გამოყენება ხშირ შემთხვევაში ენერგიის მოპოვების მრავალფეროვან საშუალებასაც გულისხმობს. ასევე, უზრუნველყოფს ლოკალურ მომარაგებას და იმ შემთხვევაში თუ, ცენტრალიზებული პრობლემა წარმოიშვა, შეიძლება ავტონომიური მიწოდება უზრუნველყოს. ისეთი ქვეყნებისთვის, რომლებსაც ბუნებრივ აირზე მზარდი მოხმარების მაჩვენებლები აქვთ, ენერგოუსაფრთხოების ნაწილში სერიოზული პრობლემები აქვთ. იმისთვის, რათა მათ ენერგეტიკული უსაფრთხოება უზრუნველყონ, შეუძლიათ ალტერნატიული წყაროების შემუშავებაზე იზრუნონ. განახლებადი ბიოენერგია ნავთოპროდუქტებისგან თავის დაღწევის იდეალური საშუალებაა.[27]

არსებობს განახლებადი ენერგიის წყაროების შემდეგი სახეები:

წყლის ენერგია

წყლის ენერგიის გამოყენება კაცობრიობამ ჯერ კიდევ ძველი წელთაღრიცხვით დაიწყო. მაგალითად, ძველი ბერძნები და რომაელები წყლის ენერგიას დოლაბების ასამოძრავებლად და მარცვლეულის დასაფქვავად იყენებდნენ. დაახლოებით 100 წლის წინ წყლის ენერგიის გამოყენებით უკვე ელექტროენერგიის მიღება გახდა შესაძლებელი, რაც უდიდესი წინ გადადგმული ნაბიჯი იყო იმდროინდელ მსოფლიოში.

ტალღების ენერგია

მსოფლიო ოკეანეს დედამიწის ზედაპირის 75 % უკავია, შესაბამისად ტალღების ენერგიის ათვისება საკმაოდ პერსპექტიულია. ასევე, ტალღების ელექტროსადგურები წყალსაცავიანი ჰიდროელექტროსადგურების მსგავსად მუშაობს. თუმცა აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ასეთი სადგურების აშენება ტექნოლოგიურად უფრო რთული და ძვირადღირებულია. სწორედ ამიტომ, მსოფლიოში ტალღების ენერგიის მხოლოდ 2 სადგური ფუნქციონირებს, რომელთაგან ერთი საფრანგეთს, ხოლო მეორე კანადას ეკუთვნის.

მზის ენერგია

კაცობრიობამ მზის ენერგიის ათვისება უძველესი დროიდან დაიწყო და მას სხვადასხვა მიზნებისთვის იყენებდა. მაგალითად, თქმულების თანახმად, ბერძენმა მეცნიერმა არქიმედემ რომაელთა ჯარებისგან ბერძნული ქალაქის სირაკუზის დასაცავად სწორედ მზის ენერგია გამოიყენა. მან ლითონის სარკის ზედაპირზე არეკლილი სხივების ფოკუსირებით რომაულ საბრძოლო ხომალდებს ცეცხლი გაუჩინა. გარკვეული დროის შემდეგ კაცობრიობამ მზის ენერგიის გამოყენება უფრო რაციონალური მიზნებისთვის დაიწყო. 1515 წელს ლეონარდო და ვინჩიმ შექმნა კონსტრუქცია, რომელიც მზის ენერგიას წყლის გასაცხელებლად იყენებდა.

მზის ენერგიის გამოყენებას უდიდესი პოტენციალი აქვს. მაგალითად, ყოველ საათში დედამიწაზე იმდენი მზის ენერგია აღწევს, რომ ერთი წლის მანძილზე მსოფლიო ენერგიის მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად იქნებოდა საკმარისი. არსებობს მზის ენერგიის გამოყენების პასიური და აქტიური მეთოდები. პასიური მეთოდი არ გულისხმობს რაიმე სპეციალური ტექნოლოგიის გამოყენებას. მისი მაგალითია საცხოვრებელი სახლების ისეთი დაპროექტება, რომ მზის ენერგია ეფექტიანად იქნეს გამოყენებული. მზის ენერგიის გამოყენების აქტიური მეთოდი კი მზის პანელებია. მათი საშუალებით შესაძლებელია არამარტო წყლის გაცხელება, არამედ, ელექტროენერგიის მიღებაც.

ქარის ენერგია

ქარის ენერგიას ადამიანები აქტიურად იყენებდნენ ნაოსნობისთვის და ქარის წისქვილების ფუნქციონირებისათვის. მაგალითად, ქარის პირველი წისქვილი 4 000 წლის წინ აიგო. XIX საუკუნეში ქარის ენერგიიდან ელექტროენერგიის წარმოება დაიწყო. პირველი სადგური ოჰაიოში 1888 წელს გაიხსნა. ასევე აღსანიშნავია დანიის მაგალითი. დღესდღეობით ქვეყანა მთლიანი ელექტროენერგიის 28 %-ს სწორედ ქარის სადგურებიდან იღებს და დანიის მთავრობის გეგმის მიხედვით, 2020 წლისთვის ამ მაჩვენებელმა 50 %-ს უნდა მიაღწიოს.

გეოთერმული ენერგია

დედამიწის ბირთვში არსებული ტემპერატურა მზის ზედაპირზე არსებულ ტემპერატურასაც კი აჭარბებს, შესაბამისად მრავლადაა ისეთი ადგილები, სადაც ცხელი წყალი ამოდის დედამიწის სიღრმიდან. ამ მხრივ გამოსაყოფია ისლანდია, სადაც რამდენიმე ათეული გეიზერია და გათბობის 87 %-ს და ელექტროენერგიის 25 %-ს ქვეყანა გეოთერმული ენერგიიდან ღებულობს.

ბიომასის ენერგია

ბიომასას მიეკუთვნება ის ენერგია, რომელიც ბიოლოგიური ორგანიზმების, მცენარეებისა და ცხოველებისგან მიიღება. მაგალითად, უჟანგბადო გარემოში ორგანული ნივთიერებების დაშლით მიიღება ბიოგაზი, რომლის საწვავად გამოყენება თავისუფლადაა შესაძლებელი. აღნიშნული გაზები აქტიურად გამოიყოფა დაჭაობებულ ადგილებში. ძვ. წ. II ათასწლეულში გერმანიაში, მდინარე ელბას მახლობლად არსებული ჭაობებიდან გამოყოფილ ბიოგაზს იქვე მცხოვრები მომთაბარე ტომები აქტიურად იყენებდნენ. ჭაობს ფარავდნენ ტყავის ზედაპირით, შემდეგ ტყავის მილებითვე მიჰყავდათ სახლებამდე და იყენებდნენ გათბობისთვის, ასევე საჭმლის მოსამზადებლადაც.

ენერგეტიკული უსაფრთხოება საქართველოში რედაქტირება

საქართველო მთლიანობაში საკმაოდ მოქნილი ენერგო მიწოდებით სარგებლობს. ნავთობის, ქვანახშირისა და ელექტროენერგიის მიწოდების მხრივ ჩვენ ვერ შევძლებთ გამოვავლინოთ მთავარი რისკფაქტორები, მაგრამ გაზზე ზრდადი მოთხოვნა, მისი არათანაბარი მოხმარება ზამთარში და აზერბაიჯანიდან მომავალ ერთადერთ მილსადენზე დამოკიდებულება, წარმოქმნის მცირეალბათურ, მაგრამ დიდი შედეგების მქონე რისკს, რომელზეც საქართველომ უნდა იზრუნოს საშუალოვადიან პერიოდში.[28]

ასევე, საქართველოს ენერგომომარაგება 65-70 %-ით გარე წყაროებზე არის დამოკიდებული. აქედან 40-4 5%-ს (2.4 მილიარდი კუბური მეტრი) იმპორტირებული გაზი წარმოადგენს, რომლის 10 %-ს რუსეთიდან ვიღებთ 90 %-ს კი — აზერბაიჯანიდან. ბუნებრივი გაზის დიდი წილი საერთაშორისო სატრანზიტო პროექტებით არის უზრუნველყოფილი, რაც ენერგოუსაფრთხოების ერთ-ერთი საფუძველია. სრული ენერგომომარაგების 25%-ს შეადგენს ნავთობპროდუქტები, რომელთა მოწოდება საკმაოდ დივერსიფიცირებულია. ადგილობრივი ჰიდრო გენერაცია (18 %) და შეშა (10 %) კი საქართველოს სრული ენერგომომარაგების მხოლოდ მცირე ნაწილია.[29]

საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შეთანხმებისა და ასოცირების დღის წესრიგის ფარგლებში, ენერგეტიკული სექტორი წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე პრიორიტეტულ საკითხს. ხანგრძლივი მოსამზადებელი სამუშაოების შემდგომ, 2016 წლის 14 ოქტომბერს, ქალაქ სარაევოში ხელი მოეწერა „ენერგეტიკული გაერთიანების დამფუძნებელ ხელშეკრულებასთან საქართველოს შეერთების შესახებ“ ოქმს, რომლის რატიფიცირებაც საქართველოს პარლამენტმა 2017 წლის 21 აპრილს მოახდინა. შედეგად საქართველო, 2017 წლის 1 ივლისიდან, ოფიციალურად გახდა ენერგეტიკული გაერთიანების დამფუძნებელი ხელშეკრულების ხელშემკვრელი მხარე. ზემოაღნიშნული ოქმით დეტალურად იქნა გათვალისწინებული ენერგეტიკულ გაერთიანებაში საქართველოს გაწევრიანების სპეციალური პირობები და ვადები, რომლებიც ვრცელდება საქართველოს მიერ ენერგეტიკული გაერთიანების კანონმდებლობისა და შესაბამისი საბაზრო რეფორმების განხორციელებაზე.[30]

საქართველოს უკვე აქვს მწარე გამოცდილება საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ენერგეტიკულ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებით. მათ შორის ყველზე ცნობილი 2006 წლის მოვლენები გახდა, როდესაც რუსეთის ფედერაციამ გაზსადენზე აფეთქების მოტივით საქართველო და სომხეთი ზამთარში ბუნებრივი აირისა და ელექტროენერგიის გარეშე დატოვა.[31]

ლიტერატურა რედაქტირება

  • Sovacool, B. K.; Brown, M. A. (2010). „Competing Dimensions of Energy Security: An International Perspective“. Annual Review of Environment and Resources. 35: 77–108. doi:10.1146/annurev-environ-042509-143035. S2CID 154842502.
  • Herberg, Mikkal (2014). Energy Security and the Asia-Pacific: Course Reader. United States: The National Bureau of Asian Research.
  • Farah, Paolo Davide (2015). „Sustainable Energy Investments and National Security: Arbitration and Negotiation Issues“. Journal of World Energy Law and Business. 8 (6). SSRN 2695579.
  • Farah, Paolo Davide; Rossi, Piercarlo (2015). „Energy: Policy, Legal and Social-Economic Issues Under the Dimensions of Sustainability and Security“. World Scientific Reference on Globalisation in Eurasia and the Pacific Rim. SSRN 2695701.
  • Pimentel, David (1991). „Ethanol fuels: Energy security, economics, and the environment“. Journal of Agricultural and Environmental Ethics. 4: 1–13. doi:10.1007/BF02229143. S2CID 154994689.
  • Li, Xianguo (2005), "Diversification and localization of energy systems for sustainable development and energy security", Energy Policy 33 (17): 2237–2243,
  • Rutledge, I. (2006). Addicted to Oil: America's Relentless Drive for Energy Security. I. B. Tauris. ISBN 978-1-84511-319-3. 

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

 

სქოლიო რედაქტირება

  1. ↑ Overland, Indra (1 April 2016). „Energy: the missing link in globalization“ (PDF). Energy Research and Social Science. 14: 122–130. doi:10.1016/j.erss.2016.01.009. ISSN 2214-6296. ციტირების თარიღი: 2022-04-13.
  2. ↑ International Energy Agency. (2012)Energy Technology Perspectives 2012. IEA. ციტირების თარიღი: 2012-07-08
  3. ↑ Michael Ruppert. Collapse. Event occurs at 27:50. https://www.youtube.com/watch?v=bHvd7WHQZ78. "There are ten calories of hydrocarbon energy in every calorie of food consumed in the industrialized world."
  4. ↑ Emerald: Article Request – Sino-Indian cooperation in the search for overseas petroleum resources: Prospects and implications for India. Emeraldinsight.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-03-27. ციტირების თარიღი: 2010-06-01
  5. ↑ Parthemore, C. (2010), Fueling the Force: Preparing the Department of Defense for a Post-Petroleum Era, Center for New American Security
  6. ↑ Power plays: Energy and Australia's security. Aspi.org.au. ციტირების თარიღი: 2015-11-14
  7. ↑ (2009) Global Issues. CQ Researchers. 
  8. ↑ (2009) Global Issues. CQ Researcher. 
  9. ↑ Luft, G; Korin, A. (2003). „Terrors Next Target“. Journal of International Security Affairs.
  10. ↑ Cordesman, A. (2006). „Global Oil Security“. Center for Strategic and International Studies.
  11. ↑ Farah, Paolo Davide; Rossi, Piercarlo (December 2, 2011). „National Energy Policies and Energy Security in the Context of Climate Change and Global Environmental Risks: A Theoretical Framework for Reconciling Domestic and International Law Through a Multiscalar and Multilevel Approach“. European Energy and Environmental Law Review. 2 (6): 232–244. SSRN 1970698.
  12. ↑ 12.0 12.1 Oil Crisis, US Senator Bob Bennett, September 27, 2000 დაარქივებული January 31, 2007, საიტზე Wayback Machine.
  13. ↑ Archives, The National. North Sea oil and gas. ციტირების თარიღი: 2020-11-27
  14. ↑ CNN: Oil majors question Bush biofuel plan, February 15, 2007 დაარქივებული February 22, 2007, საიტზე Wayback Machine.
  15. ↑ Nations, United. Iceland's Sustainable Energy Story: A Model for the World? en. ციტირების თარიღი: 2020-11-26
  16. ↑ IEA - 404 Not Found. ციტირების თარიღი: 29 December 2015
  17. ↑ Margaret Baker. Reauthorization of the Energy Policy & Conservation Act. Agiweb.org. ციტირების თარიღი: 2010-06-01
  18. ↑ International Energy Agency. (July 2020) Oil Security Toolkit. IEA. ციტირების თარიღი: 16 May 2022
  19. ↑ Standaert, Michael. (24 Mar 2021) Despite Pledges to Cut Emissions, China Goes on a Coal Spree. Yale.
  20. ↑ Azerbaijan Halts Oil Exports To Russia en. ციტირების თარიღი: 2020-11-26
  21. ↑ „Ukraine gas row hits EU supplies“ (ინგლისური). 2006-01-01. ციტირების თარიღი: 2020-11-26.
  22. ↑ Reuters Staff (2009-01-07). „FACTBOX - 18 countries affected by Russia-Ukraine gas row“. Reuters (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2020-11-26.
  23. ↑ The U.S. leads global petroleum and natural gas production with record growth in 2018 - Today in Energy - U.S. Energy Information Administration (EIA). ციტირების თარიღი: 2020-11-27
  24. ↑ European Commission, Secure gas supplies, updated 14 December, accessed 27 December 2020
  25. ↑ Cameco Uranium. ციტირების თარიღი: 2013-03-08
  26. ↑ Lessons of a Triple Disaster; Nature 483, 123 (08 March 2012) doi:10.1038/483123a დაარქივებული 25 February 2014 საიტზე Wayback Machine. .
  27. ↑ Grid frequency and speed's effects on power generation. Bright Hub Engineering (15 Aug 2009). ციტირების თარიღი: 7 June 2022
  28. ↑ ენერგიის განახლებადი წყაროები და მისი მნიშვნელობა
  29. ↑ ენერგეტიკული უსაფრთხოების მთავარი გამოწვევები და მათი გადაჭრის გზები
  30. ↑ ევროპის ენერგეტიკული გაერთიანება და რეფორმები საქართველოს ენერგეტიკაში, თბ., 2017, ISBN 978-9941-0-8487-4
  31. ↑ Энергокризис в Грузии
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ენერგეტიკული_უსაფრთხოება&oldid=4617366“-დან