გვარჯილის კლდე — გვარჯილას კლდეს მღვიმე -  განეკუთვნება ზედა პალეოლითის ეპოქის კარსტული წარმოშობის მღიმეს, რომელიც მდებარობს ჭიათურის მუნიციპალიტეტის სოფელ რგანის ტერიტორიაზე, ზღვის დონიდან 480 მეტრში, მდინარე ყვირილის მარჯვენა შენაკადის, მდინარე ჭერულას ხეობაში (15 მეტრ სიმაღლეზე), ჭერულას მარჯვენა ნაპირზე, სადაც მას ერთის პატარა ღელე. მღვიმის სიგანე შესავლელთან 14 მეტრია, სიმაღლე 3.5- 4 მ, ხოლო სიგრძე 30, 5 მ. მღვიმეში არის მცირე ზომის სტალაქტიტები.

მღვიმეს 1916 წელს მიაკვლია და ნაწილობრივ გათხარა პოლონელმა არქეოლოგმა სტ. კრუკოვსკიმ. მან შეისწავლა ზედაპალეოლითური ხანის (მადლენის ეპოქის) ნამოსახლარი. კრუკოვსკიმ სულ 6 მ სისქის 11 ფენა დაადგინა, რომლებიდანაც 1- ლი, მე-10 და მე-11 ფენები წარმოადგენდნენ კულტურულ ფენებს და ისინი შეიცავენ მდიდარ ფაუნისტურ მასალასა და  ქვისა (კაჟი, ობსიდიანი) და ძვლის იარაღებს.

1953 წელს ივ. ჯავახიშვილის სახ. ისტორიის, არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტის რგანის არქეოლოგიურმა ექსპედიციამ კალანდაძესა და თუშაბრამიშვილის ხელმძღვანელობით განაგრძო მღვიმეში მუშაობა. სტრატიგრაფიულ ჭრილში ლითოგრაფიულ ჭრილში გამოვლენილი იქნა 6 გეოლოგიური ფენა, რომლიდანაც 2 კულტურულ ფენად იქნა მიჩნეული (მე-2 და მე-4). პირველი და მეორე ფენებს შორის იმდენად იდენტურია იარაღებით (დამუშავების ტექნიკითა და გამოყენებული მასალის რაგვობით) რომ მათ შორის ეპოქალური განსხვავება ვერ დგინდება. სულ 26000- მდე იარაღია, რომლის ძირითადი ნაწილი კაჟისგან არის დამზადებული (ეს გასაკვირიც არ არის რადგან კაჯის ბუდობები მღვიდან 3 კმ-შია). იარაღებიდან გამოსარჩებია ოვალურსამუშაპირიანი, როგორც წაგრძელებულ ლამელებზე, ისე ანატკეცბზე ჩამოყალიბებული საფხეკები, საჭრისები, მიკროლითური საფხები, ანატკეცი და დანისებური ლამელები, ძვლის სადგისები, სხვადასხვა ტიპის დანები (ძირითდად გრავეტის ტიპისა და აგრეთვე „რგანული“ ტიპის), ნუკლეოსები (პრიზმული და კონუსური), სახვრტები, ისრისპირები, შუბისპირები,  კაჟის „გვარჯილას ტიპის“ დანა-ხანჯლების, ნემსები,  ქვის იაღაღები, რომლებიც 3 ჯგუფად იყოფიან : 1. სამონადირეო და საბრძოლო, 2. სამოხმარებო, 3. იარაღების დასამზადებელი იარაღები (ქვის გრდემლები, ხელცულები, რეტუშორები).

გვარჯილას კლდეში ნაპოვნი ნივთებისგან ყველა განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს მსხვილფეხა საქონლის 1.3 სმ სისქის ნეკნის ძვლისგან დამზადებული ნივთი, რომლის ზედაპირი კარგადაა გაპრიალებული. იგი შეიძლება სიმბოლურად წარმოადგენდეს „მეთაურის კვერთხის“ ფრაგმენტს (მასზე პატარა ორნამენტია ამოკაწრული) ან შეიძლება წარმოადგენდეს შუბისპირის ან ისრისპირის ზროში მოსარგებად და დასამაგრებლად გამოიყენებოდა (ამას ხელს უწყობს ერთი მხრივ საგანგებო ნახვრეტი და მეორე მხრივ შუბისპირთა და ისრისპირთა შვიდ-შვიდი გამოსახულებაა ორივე ზედაპირზე). კიკვიძე აღნიშნავდა რომ მნიშვნელობა არ ჰქონდა რომელ მათგანს მიაკუთვნევენ მას, მას მაინც საკულტო ხასიათს ატარებდა, კერძოდ ეს მშვიდ ნათობი ციურ სხეულებს წარმოადგენდა, ხოლო გვარჯილას ხანის ადამიანი მას სცემდა ჯერ კიდევ ზედაპალოლითის ხანაში თაყვანს. გვარჯილას კლდეში ნაპოვნის მასალები მიუთითებს რომ პირველყოფილი ადამიანი ქვისა და ძვლის დამუშავებაში საკმაოდ დახელვნებული ყოფილა. თითოეული ზედა პალოლითის ხანის რეტუშით არის ბრწყინვალედ დამუშავებული (როგორც დიდი ზომის, სწორი მოყვანილობის ფირფიტებზე და სხვა). გვარჯილას კოლექციები დაცულია საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმში

რაც შეეხება ფაუნისტურ მასალას, აქედან გამოსარჩევია: მეოთხეული პერიოდის ცხოველთა: დომბა, ჯიხვი, ქურციკი, შველი, ირემი, მურა დათვი, მღვიმის დათვი, მგელი, ციმბირის მაჩვის, პრომეთეოსის თაგვი და სხვათა ძვლები.

ზოგადად გვარჯილას კლდე სხვა ზედაპალელითური დროის მასალებთან მსგავსება იჩენს, თუმცა მაინც ახალგაზრდა მიჩნევა (დევისხვრელის, საკაჟიას და სხვასთან შედარებით), ამიტომ თუშაბრამიშვილმა გვარჯილას კლდე მიაკუთვნა საქართველოს ზედაპალეოლითური მესამე ჯგუფის  (გვიან) ძეგლებს.

ლიტერატურა რედაქტირება

  • თუშაბრამიშვილი დ., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 1, თბ., 1997. — გვ. 605.
  • თუშაბრამიშვილი დ., გვარჯილას-კლდის პალეოლითური ნაშთები, თბ., 1960;
  • Круковский С., Пещера Гварджилас-клде в Пгани. «Известия Кавказского музея», 1916, т. 10, в. 3
  • საქართველოს არქეოლოგია ტ. 1, თბ., 1991. - გვ. 182-187.საქართველოს არქეოლოგია ტ. 1, თბ., 1991. - გვ. 182-187.