გვარჯილის კლდე

გვარჯილის კლდე — კარსტული მღვიმე საქართველოში, ჭიათურის მუნიციპალიტეტში, სოფელ რგანის ტერიტორიაზე. მდებარეობს მდინარე ყვირილის მარჯვენა შენაკადის, მდინარე ჭერულას (რგანისღელე) ხეობაში (15 მეტრ სიმაღლეზე), ჭერულას მარჯვენა ნაპირზე, სადაც მას ერთვის პატარა ღელე, ზღვის დონიდან 480 მეტრში. მღვიმის სიგანე შესავლელთან 14 მეტრია, სიმაღლე 3,5-4 მ, ხოლო სიგრძე 30,5 მ. მღვიმეში არის მცირე ზომის სტალაქტიტები. განეკუთვნება ზედა პალეოლითის ეპოქის კარსტული წარმოშობის მღიმეს.

გვარჯილის კლდე
ქვეყანა	საქართველო
ტერიტორიული ერთეული	ჭიათურის მუნიციპალიტეტი
აბსოლუტური სიმაღლე	480 მ

მღვიმეს 1916 წელს მიაკვლია და ნაწილობრივ გათხარა პოლონელმა არქეოლოგმა სტ. კრუკოვსკიმ. მან შეისწავლა ზედაპალეოლითური ხანის (მადლენის ეპოქის) ნამოსახლარი. კრუკოვსკიმ სულ 6 მ სისქის 11 ფენა დაადგინა, რომლებიდანაც 1-ლი, მე-10 და მე-11 ფენები წარმოადგენდნენ კულტურულ ფენებს და ისინი შეიცავენ მდიდარ ფაუნისტურ მასალას, ქვისა (კაჟი, ობსიდიანი) და ძვლის იარაღებს.

1953 წელს ივ. ჯავახიშვილის სახ. ისტორიის, არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტის რგანის არქეოლოგიურმა ექსპედიციამ კალანდაძისა და თუშაბრამიშვილის ხელმძღვანელობით განაგრძო მღვიმეში მუშაობა. სტრატიგრაფიულ და ლითოგრაფიულ ჭრილებში გამოვლენილი იქნა 6 გეოლოგიური ფენა, რომლიდანაც 2 კულტურულ ფენად იქნა მიჩნეული (მე-2 და მე-4). პირველი და მეორე ფენებს შორის იმდენად იდენტურია იარაღები (დამუშავების ტექნიკითა და გამოყენებული მასალის რაგვობით), რომ მათ შორის ეპოქალური განსხვავება ვერ დგინდება. სულ 26 000-მდე იარაღია, რომლის ძირითადი ნაწილი კაჟისგან არის დამზადებული (ეს გასაკვირიც არ არის, რადგან კაჟის ბუდობები მღვიდან 3 კმ-შია). იარაღებიდან გამოსარჩევია ოვალურსამუშაოპირიანი, როგორც წაგრძელებულ ლამელებზე, ისე ანატკეცბზე ჩამოყალიბებული საფხეკები, საჭრისები, მიკროლითური საფხეკი, ანატკეცი და დანისებური ლამელები, ძვლის სადგისები, სხვადასხვა ტიპის დანები (ძირითდად გრავეტის ტიპისა და აგრეთვე „რგანული“ ტიპის), ნუკლეოსები (პრიზმული და კონუსური), სახვრტები, ისრისპირები, შუბისპირები, კაჟის „გვარჯილას ტიპის“ დანა-ხანჯლები, ნემსები, ქვის იაღაღები, რომლებიც 3 ჯგუფად იყოფიან: 1. სამონადირეო და საბრძოლო, 2. სამომხმარებლო, 3. იარაღების დასამზადებელი იარაღები (ქვის გრდემლები, ხელცულები, რეტუშორები).

გვარჯილას კლდეში ნაპოვნი ნივთებისგან ყველაზე განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს მსხვილფეხა საქონლის 1,3 სმ სისქის ნეკნის ძვლისგან დამზადებული ნივთი, რომლის ზედაპირი კარგადაა გაპრიალებული. იგი შეიძლება სიმბოლურად წარმოადგენდეს „მეთაურის კვერთხის“ ფრაგმენტს (მასზე პატარა ორნამენტია ამოკაწრული) ან შეიძლება შუბისპირის ან ისრისპირის ზროში მოსარგებად და დასამაგრებლად გამოიყენებოდა (ამას ხელს უწყობს ერთი მხრივ საგანგებო ნახვრეტი და მეორე მხრივ შუბისპირთა და ისრისპირთა შვიდ-შვიდი გამოსახულებაა ორივე ზედაპირზე). კიკვიძე აღნიშნავდა, რომ მნიშვნელობა არ ჰქონდა რომელ მათგანს მიაკუთვნებენ მას, იგი მაინც საკულტო ხასიათს ატარებდა, კერძოდ ის შვიდ მნათობ ციურ სხეულებს წარმოადგენდა, ხოლო გვარჯილას ხანის ადამიანი ჯერ კიდევ ზედაპალოლითის ხანაში სცემდა მას თაყვანს. გვარჯილას კლდეში ნაპოვნის მასალები მიუთითებს, რომ პირველყოფილი ადამიანი ქვისა და ძვლის დამუშავებაში საკმაოდ დახელოვნებული ყოფილა. თითოეული მათგანი ზედა პალოლითის ხანის რეტუშით არის ბრწყინვალედ დამუშავებული (როგორც დიდი ზომის, სწორი მოყვანილობის ფირფიტებზე და სხვა). გვარჯილას კოლექციები დაცულია საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმში.

რაც შეეხება ფაუნისტურ მასალას, აქედან გამოსარჩევია: მეოთხეული პერიოდის ცხოველთა (დომბა, ჯიხვი, ქურციკი, შველი, ირემი, მურა დათვი, მღვიმური დათვი, მგელი, ციმბირის მაჩვი, პრომეთეოსის თაგვი) და სხვათა ძვლები.

ზოგადად გვარჯილის კლდე სხვა ზედაპალელითური დროის მასალებთან მსგავსებას იჩენს, თუმცა მაინც ახალგაზრდად მიჩნევა (დევისხვრელის, საკაჟიას და სხვებთან შედარებით), ამიტომ თუშაბრამიშვილმა გვარჯილის კლდე მიაკუთვნა საქართველოს ზედაპალეოლითური მესამე ჯგუფის (გვიან) ძეგლებს.

ლიტერატურა

• თუშაბრამიშვილი დ., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 1, თბ., 1997. — გვ. 605.
• თუშაბრამიშვილი დ., გვარჯილას-კლდის პალეოლითური ნაშთები, თბ., 1960;
• Круковский С., Пещера Гварджилас-клде в Ргани. «Известия Кавказского музея», 1916, т. 10, в. 3
• საქართველოს არქეოლოგია ტ. 1, თბ., 1991. - გვ. 182-187. საქართველოს არქეოლოგია ტ. 1, თბ., 1991. - გვ. 182-187.