ბედიის მონასტერი

ბედიის მონასტერი — X საუკუნის ქართული მონასტერი ოჩამჩირის მუნიციპალიტეტში (აფხაზეთის არ). 2006 წლის 7 ნოემბერს, საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულების თანახმად მიენიჭა ეროვნული მნიშვნელობის კულტურის უძრავი ძეგლის კატეგორია.

ბედიის მონასტერი
ბედიის ტაძარი კავკასიონის მთების ფონზე
ძირითადი ინფორმაცია
გეოგრაფიული კოორდინატები	42°46′01″ ჩ. გ. 41°40′08″ ა. გ.
რელიგიური კუთვნილება	საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია
ქვეყანა	საქართველო
პროვინცია	აფხაზეთი
მუნიციპალიტეტი	ოჩამჩირის რაიონი
ადგილმდებარეობა	ბედია
სასულიერო სტატუსი	მოქმედი
ფუნქციური სტატუსი	მონასტერი
ხუროთმოძღვრების აღწერა
ხუროთმოძღვარი(ები)	ავთანდილ შულავრელი
ხუროთმოძღვრული ტიპი	ქართული, ბიზანტიური
ხუროთმოძღვრული სტილი	ჯვარ-გუმბათოვანი
თარიღდება	გვიანი X საუკუნე
დეტალები
გუმბათი	ერთი (ჩამონგრეულია)

ბედიის ტაძარი. კრისტოფორო დე კასტელის ჩანახატი

ისტორია

ისტორიული ცნობების თანახმად, ბედიის კომპლექსი X საუკუნის მიწურულს, დაახლოებით 999 წელს ააგო გაერთიანებული საქართველოს პირველმა მეფემ ბაგრატ III ბაგრატიონმა, შექმნა „საყდრად საეპისკოპოსოდ“, შესწირა მრავალი სოფელი, ეკლესია შეამკო „ყოვლითა სამკაულითა“ და ბოლოს აქვე დაიკრძალა.

ბედიის სამონასტრო კომპლექსი აღმართულია ოჩამჩირიდან 25 კმ-ის დაშორებით. სოფელ ბედიის ცენტრში. იგი ქართული ხუროთმოძღვრების ულამაზესი ნიმუშია. მასში დღეისთვის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარი, საეპისკოპოსო პალატა და სამრეკლოს ნაწილი შედის.

სამონასტრო კომპლექსის მთავარ ნაგებობას წარმოადგენს ეზოს ცენტრში აგებული ბედიის ღმრთისმშობლის სახელობის ტაძარი, მისგან დასავლეთით შერჩენილია ბედიელ მიტროპოლიტთა ორსართულიანი სასახლე.

ტაძარი მნიშვნელოვნად გადაკეთებულია XIII-XIV საუკუნეთა მიჯნისა და XV საუკუნეში. სამრეკლო XII-XIV საუკუნეების ნაგებობას წარმოადგენს, ხოლო საეპისკოპოსო პალატა აშენდა XV საუკუნეში ბედიელი მიტროპოლიტის — ანტონ ჟუანისძე-ს მიერ. ტაძრის ინტერიერში შემორჩენილია ფრესკული მხატვრობის სამი ფენა, რომელიც X-XI, XIII-XIV და XVI-XVII საკუნეებით თარიღდება.

ბედიის მონასტერი(ტაძარი) – რუსულენოვანი ბროშურიდან „О Бедийском Храме“ (სოხუმი, 1912/1913 წწ.)

ბედიის საეპისკოპოსო საუკუნეების განმავლობაში შუა საუკუნეების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საეკლესიო და კულტურულ-საგანმანათლებლო ცენტრს წარმოადგენდა.

დავით აღმაშენებელმა საქართველოსა და ქართული ეკლესიის ერთიანობის სიმბოლოდ ბედიელ მთავარეპისკოპოსს სვიმეონს ბედიელ-ალავერდელის საპატიო წოდება მიანიჭა, რითაც აღმოსავლეთ-ქართული და დასავლეთ-ქართული უძლიერესი სალოცავების ერთიანობას გაუსვა ხაზი.

მთავარეპისკოპოსმა ანტონ ჟუანისძემ ბედიის სამონასტრო კომპლექსში შექმნა წიგნთსაცავი, სადაც მიმდინარეობდა ძველ ხელნაწერთა განახლება-რესტავრაცია, საღვთისმეტყველო წიგნების თარგმნა და წიგნსაცავის შევსება ახალი ხელნაწერებით. ბედიის მონასტერში დასაფლავებულია გაერთიანებული საქართველოს პირველი მეფე ბაგრატ III და დედამისი — დედოფალი გურანდუხტი.

არქიტექტურა

გადარჩენილი ორნამენტული ფრაგმენტების მიხედვით იგი თავდაპირველად X-XI საუკუნეების მიჯნაზეა აგებული. ახლანდელი ნაგებობა XIII-XIV საუკუნეებს განეკუთვნება. ტაძარი გეგმით წაგრძელებული სწორკუთხედია სამი შესასვლელითა და ვიწრო გვერდის ნავებით. გუმბათი დაყრდნობილია ორ ბურჯსა და საკურთხევლის კედლების კუთხეებზე. აღმოსავლეთ ფასადზე ორი მცირე ნიშია. ფასადები კარგად გათლილი ქვითაა მოპირკეთებული. შიგნით წყობა უხეშია, ეტყობა, იმთავითვე იყო კედლების მოხატვა გათვალისწინებული. ტაძრის კედლებზე შემორჩენილია მოხატულობის ფრაგმენტები. სამხრეთი კედლის აღმოსავლეთ ნაწილში გამოსახულია ქტიტორი - ბაგრატ III (ეკლესიის მოდელით ხელში) და დადიანთა გვარის წარმომადგენლები, ალბათ, ადგილობრივი ფეოდალის ოჯახი. მოხატულობა სხვადასხვა ქრონოლოგიურ ფენას განეკუთვნება — XIII-XIV საუკუნეებს და უფრო გვიანდელ ხანას (ზოგი მკვლევრის აზრით, XI საუკუნის ფენაც შეინიშნება), მონასტრის დასავლეთ მხარეს საკმაოდ დიდი სასახლეა, ხოლო ჩრდილოეთი შესასვლელი კარის თავზე XIV საუკუნის სამრეკლო.

დღევანდელი მდგომარეობა

ბედიის ბარძიმი. საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი

2010 წლის 18 აგვისტოს ტელეკომპანია „რუსთავი 2“-მა 9 საათიანის „კურიერი“-ს პირველივე სიუჟეტი მიუძღვნა ბედიის მონასტრის დღევანდელ მდგომარეობას. ტელეკომპანიის თქმით, მონასტერში დაწყებულია „სარესტავრაციო სამუშაოები“, რომელიც ძეგლისთვის შესაძლოა, სავალალო აღმოჩნდეს. აფხაზეთის ტელევიზიით – „Абаза“, გადაცემული ვიდეო-კადრებიდან ჩანს, რომ გადაღებილია მონასტრის კედლები და ისტორიული ფრესკები – ბაგრატ III-ს გამოსახულება. ტელეკომენტატორის სიტყვებით, ეს ფაქტი სეპარატისტების მხრიდან ბედიაში ქართული კვალის წაშლას ემსახურება. კადრებიდან ისიც ჩანს, თუ როგორ აკურთხებს ტაძარში სეპარატისტების ცეცხლსასროლ იარაღს უკანონო „აფხაზეთის ეკლესიის“ თვითგამოცხადებული მეთაური ბესარიონ აპლია, დე-ფაქტო პრემიერ-მინისტრ სერგეი შამბას თანდასწრებით. შამბა იქვე მიცემულ ინტერვიუში ამბობს: „ჩვენი ამოცანა ამ მონასტრის აღდგენაა და ეს უბრალო საქმე არ არის, მაგრამ ჩვენი მოვალეობაა. მადლობა მინდა ვუთხრა იმ ადამიანებს, ვინც ამ მონასტერს „ბარბაროსებისგან“ (ე. ი. ქართველებისგან) იცავდა“.

აღნიშნულთან დაკავშირებით საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნულ სააგენტოში სპეციალისტები განმარტავენ, რომ არასწორი რესტავრაცია ტაძრის უნიკალურ სახეს, უნიკალურ ორნამენტებსა და კედლებზე ჯერ კიდევ შემორჩენილ ფრესკებს გაანადგურებს. უძრავ ძეგლთა ატრიბუციის სამსახურის უფროსი, გიორგი გაგოშიძე თვლის, რომ ე. წ. „რესტავრაცია“ არის იარაღი იმ ქართული კვალის წასაშლელად, რომელიც მძლავრად ჩანს ამ ბრწყინვალე ქართულ ძეგლზე. მისივე თქმით, აღნიშნული „რესტავრაცია“ გამოიწვევს სრულიად შეუქცევად პროცესებს.

კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოში ასევე ყურადღება გაამახვილეს ვენის კონვენციის დარღვევაზე. ამ საერთაშორისო დოკუმენტის მიხედვით, ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მდებარე ისტორიული და კულტურული ძეგლები ხელშეუხებელია. სპეციალისტები ტაძრის აღდგენის პროცესში ქართველი რესტავრატორების ჩართვას ითხოვენ.

საქართველოს კულტურის სამინისტროში საოკუპაციო რეჟიმის მიერ ბედიის მონასტრის აღდგენას ისტორიული ძეგლის მითვისების მცდელობად აფასებენ. ძეგლის აღდგენა კოლოსალურ თანხებს ითხოვს და არასწორი რესტავრაცია მას უფრო მეტ ზიანს მოუტანს, რადგან მათ არც შესაბამისი ფინანსები გააჩნიათ. კულტურის მინისტრის მოადგილემ, დავით ცხადაძემ ბედიის ამჟამინდელი მდგომარეობა შეაფასა, როგორც სავალალო.

2011 წლის ოქტომბერში მედიის გავრცელებული ინფორმაციით, ილორის წმინდა გიორგის სახელობის ტაძრის შემდეგ რუსული რესტავრაცია ბედიის მონასტერსაც ემუქრება. სარესტავრაციო სამუშაოებს ქალაქ ვლადიმირიდან კომპანი „Тектоник“ ჩაატარებს.

ბედიის წარწერები

1. ლაპიდარული წარწერები:

• სვიმეონ გალატოზთუხუცესის წარწერა;
• ნიკოლოზ კათალიკოსისა და სოფრონ ბედიელის წარწერა;
• კონსტანტინე მეფეთა მეფის წარწერა;
• ანტონ ბედიელის წარწერა.

2. ფრესკული წარწერები:

• წარწერის ფრაგმენტი ბაგრატ მეფის ფრესკაზე;
• წარწერის ფრაგმენტები დიდებულთა ოჯახის ფრესკულ გამოსახულებებთან;
• დეოფალთ დეოფალი მარიხისა და გიორგი დადიანის წარწერა;
• წარწერები წმინდანთა გამოსახულებებთან.

3. ჭედური წარწერები:

• ბაგრატ აფხაზთა მეფისა და გურანდუხტ დედოფლის წარწერა;
• წმინდანთა გამოსახულებების განმარტებითი წარწერები ბარძიმძე;
• გერმანე ჩხეტიძის წარწერა ბედიის ბარძიმის სადგარზე.

ბედიელ მღვდელთმთავართა სია

1. იოანე ბედიელი — 1065-ის ხანები;
2. სჳმეონ ბედიელ-ალავედელი — 1125-მდე;
3. ნიკოლოზ ბედლიელი გონგლიბაჲსძე — XIII საუკუნის II ნახევარი;
4. სოფრონ ბედიელი გონგლიბაჲსძე — XIII-XIV საუკუნეების მიჯნა;
5. მიქაელ ბედიელი გონგლიბაჲსძე — XIV საუკუნის I მეოთხედი;
6. ლაზარე მთავარეპისკოპოსი — XIV საუკინის II ნახევარი;
7. გიორგი მთავარეპისკოპოსი — XIV საუკუნის II ნახევარი;
8. მრკოზი მთავარეპისკოპოსი — XIV-XV საუკუნეების მიჯნა;
9. გრიგოლ ბედიელი — XV საუკუნის 20-30-იანი წლები;
10. მელქიზედეგ ბედიელი — XV საუკუნის 30-40-იანი წლები;
11. იოაკიმე ცაიშელ-ბედიელი — XV საუკუნის 60-იანი წლები;
12. ანტონ ჟუანის ძე მთავარეპისკოპოსი და პირველი მიტროპოლიტი — XVI საუკუნის 20-50-იანი წლები;
13. კირილე ჟუანის ძე, მიტროპოლიტი — XVI საუკუნის 70-80-იანი წლები;
14. ევტიხი ბედიელი — 1639-1640 წლების ახლო ხანები;
15. ნიკიფორე ირუბაქიძე ბედიელი — XVII საუკუნის 40-50-იანი წლები;
16. ანდრია ბედიელი — 1664-1665 წლები;
17. გაბრიელ ჩიქვანი ჭყონდიდელ-ცაგარელ-ბედიელი — XVII საუკუნის 70-80-იანი წლები;
18. გერმანე ჩხეტიძე მთავარეპისკოპოსი და მიტროპოლიტი — XVII საუკუნის მიწურული;
19. ნიკოლოზ მხეიძე მიტროპოლიტი — XVIII საუკუნის I ნახევარი;
20. მაქსიმე იაშვილი მიტროპოლიტი — XVIII საუკუნის 50-60-იანი წლები.

იხილეთ აგრეთვე

• ბედიის ეკლესიის წარწერა
• ოჩამჩირის მუნიციპალიტეტის ძეგლების სია

ლიტერატურა

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ბედიის მონასტერი

• ციციშვილი ი., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, თბ., 1977. — გვ. 265-266.
• ლ. ახალაძე, „აფხაზეთის ეპიგრაფიკა, როგორც საისტორიო წყარო“, თბ., 2005
• ბ. კუდავა, ქართველი მეფის დაკრძალვის ადგილი: პიროვნული არჩევანი, ტრადიცია თუ პოლიტიკური გადაწყვეტილება?, „ისტორიანი“ (სამეცნიერო კრებული, მიძღვნილი როინ მეტრეველის დაბადების 80 წლისთავისადმი), თბ., 2019, გვ. 139-167.

რესურსები ინტერნეტში

• ბუბა კუდავა, ქართველი მეფეთა დაკრძალვის ადგილები / Buba Kudava, The Burial Sites of the Georgian Kings