არებიცა

არებიცა (ბოსნ. Arebica; آرهبىڃآ); ასევე მატუფოვიცა (ბოსნ. Matufovica; გასწორებული) და მექთებიცა (ბოსნ. Mektebica; მაქთაბის ანბანი) — არაბული ანბანის მოდიფიკაცია სერბოხორვატული ენისთვის, რომელიც გამოიყენებოდა ბოსნიაში ოსმალეთის ბატონობის პერიოდში. ბოსნიის ავსტრია-უნგრული ოკუპაციის შემდეგ არებიცას სტანდარტიზაცია მოახდინა ჯამალუდინ ჩაუშევიჩმა, ბოსნიელები ცდილობდნენ ის სერბოხორვატულის ლათინურ და კირილიცასთან ერთად ექციათ ერთ–ერთ ოფიციალურ ფორმად, მაგრამ მათი რიცხვის სიმცირისა და არაბული დამწერლობის სირთულის გამო ეს ვერ მოახერხეს. არებიცაზე წიგნი 64-წლიანი წყვეტის შემდეგ 2005 წელს გამოიცა.

წარმოშობა

XV საუკუნიდან ბოსნია ოსმალეთის იმპერიის მფლობელობაში ხვდება. ადგილობრივი მოსახლეობის ისლამიზაციის პროცესიც ამ დროიდან იწყება, განსაკუთრებით კი ბოგომილთა გნოსტიკური სწავლების მიმდევრებში, რომლებსაც ისლამთან ბევრი საერთო ჰქონდათ, ხოლო ორივე ოფიციალური ქრისტიანული ეკლესიის მიერ სასტიკად იდევნებოდნენ. ოსმალთა მმართველობის დროს ყალიბდება ბოსნიურ–მუსლიმური ეროვნება. მათ, თუმცა მიიღეს ისლამი, შეინარჩუნეს თავისი ენა, მოგვიანებით კი დაიწყეს ამ ენაზე სხვადასხვა ტექსტების წერა. რადგან ოსმალეთში მუსლიმთა დამწერლობად არაბული მიიჩნეოდა, ნელ–ნელა შეიქმნა ლიტერატურა, რომელიც დაწერილი იყო სლავურ ენაზე არაბული ანბანით.

იგივე პროცესი განვლო ყველა იმ ენამ, რომლებსაც სხვადასხვა მუსლიმური უმცირესობების დედაენას წარმოადგენდა. ზოგმა მათგანმა ფართო გავრცელებაც ჰპოვა, მაგალითად ესპანურმა და პორტუგალიურმა, ჩინურმა, ბელარუსულმა. ზოგიერთი კი, მათ შორის ქართველი მუსლიმების მიერ ოსმალეთში ქართულ ენაზე არაბული ანბანით ჩაწერილი ტექსტები, რამდენიმე მანუსკრიპტითაა წარმოდგენილი.

ბოსნიელები იმ ბგერებს, რომლებიც არაბულ და ოსმალურ ენებში არ იყო, სხვადასხვა ნიშნებით ან დიგრაფებით გამოხატავდნენ. XIX საუკუნეში ბოსნიელი იმამი ჯამალუდდინ ჩაუშევიჩი ახდენს ამ ლიტერატურის სტანდარტიზაციას და ქმნის ანბანს სადაც ამატებს რამდენიმე ნიშანს ბოსნიური ბგერებისა და ხმოვნების გამოსახატავად, ანუ აქცევს არებიცას ანბანად ნაცვლად აბჯადისა.

ანბანი

დამწერლობის სისტემები სერბოხორვატული ენისთვის

არებიცა	გაიიცა	ჩირილიცა	არებიცა	გაიიცა	ჩირილიცა	არებიცა	გაიიცა	ჩირილიცა
آ	A a	А а	غ	G g	Г г	ۉ	O o	О о
ب	B b	Б б	ح	H h	Х х	پ	P p	П п
ڄ	C c	Ц ц	ى	I i	И и	ر	R r	Р р
چ	Č č	Ч ч	ي	J j	Ј ј	س	S s	С с
ڃ	Ć ć	Ћ ћ	ق	K k	К к	ش	Š š	Ш ш
د	D d	Д д	ل	L l	Л л	ت	T t	Т т
ج	Dž dž	Џ џ	ڵ	Lj lj	Љ љ	ۆ	U u	У у
ݗ	Đ đ	Ђ ђ	م	M m	М м	و	V v	В в
ە	E e	Е е	ن	N n	Н н	ز	Z z	З з
ف	F f	Ф ф	ݩ	Nj nj	Њ њ	ژ	Ž ž	Ж ж

მაგალითები

არებიცა: مۉلىمۉ سه‌ ته‌بى بۉژه
გაიიცა: Molimo se tebi, Bože
ჩირილიცა: Молимо се теби, Боже
ქართულად: შენ გევედრებით, ღმერთო

არებიცა: سوا ڵۆدسقا بىڃا راݗايۆ سه سلۉبۉدنا و يهدناقا ۆ دۉستۉيانستوۆ و پراوىما. ۉنا سۆ ۉبدارهنا رازۆمۉم و سويهشڃۆ و ترهبا دا يهدنۉ پرهما درۆغۉمه پۉستۆپايۆ ۆ دۆحۆ براتستوا
გაიიცა: Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i sviješću i treba da jedno prema drugome postupaju u duhu bratstva
ჩირილიცა:Сва људска бића рађају се слободна и једнака у достојанству и правима. Она су обдарена разумом и свијешћу и треба да једно према другоме поступају у духу братства
ქართულად: ყველა ადამიანი იბადება თავისუფალი და თანასწორი თავისი ღირსებითა და უფლებებით. მათ მინიჭებული აქვთ გონება და სინდისი და ერთმანეთის მიმართ უნდა იქცეოდნენ ძმობის სულისკვეთებით

არებიცა: تهحهران يه غلاونى ى نايوهڃى غراد ىرانا، سيهدىشته تهحهرانسقه پۉقرايىنه و يهدان ۉد نايوهڃىح غرادۉوا سويهتا
გაიიცა: Teheran je glavni i najveći grad Irana, sjedište Teheranske pokrajine i jedan od najvećih gradova sveta
ჩირილიცა: Tеxеран је главни и највећи град Ирана, сједиште Техеранске покрајине и један од највећих градова свијета
ქართულად: თეირანი ირანის დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქია, თეირანის პროვინციის ცენტრი და მსოფლიოს ერთ–ერთი უდიდესი ქალაქი