ტობოლი
ტობოლი (ყაზახ. Тобыл, რუს. Тобол) — მდინარე ყაზახეთსა და რუსეთში; ირტიშის (ობის აუზი) მარცხენა შენაკადი. სიგრძე 1591 კმ, აუზის ფართობი 426 ათასი კმ². ყაზახეთში ტობოლის აუზში მდებარეობს ვრცელი გაუდინარი არე (62 000 კმ²). სათავეს იღებს მდინარეების ქოქფექთისაისა და ბოზბიეს შეერთების შედეგად. ზემო წელზე მიედინება თურღაის პლატოზე და აქვს მთის მდინარის ხასიათი, შუა და ქვემო წელზე — დასავლეთ ციმბირის ვაკეზე, ფართო ტერასულ ხეობაში, სადაც 5 კმ-მდე სიგანის ჭალები და მრავალი ნამდინარევი ტბაა. ქალაქ ტობოლსკთან ერთვის ირტიშს. ტობოლის აუზში დაახლოებით 20 000 ტბაა საერთო ფართობით 9000 კმ². დიდი შენაკადებია: უბაგანი, სუერი, ტაპი (მარჯვენა); აიატი, ტუი, ისეტი, ტურა, ტავდა (მარცხენა). უპირატესად იკვებება თოვლის წყლით (წლიური ჩამონადენის 60%), ქვემო წელზე იზრდება წვიმის წყლის წილი. ყველაზე ჭარბწყლიანი პერიოდია მაისიდან და ივნისამდე, მცირეწყლიანი — აგვისტოდან მარტამდე. ქვემოთში წყლის საშუალო მრავალწლოვანი ხარჯი 810 მ³/წმ-ია (ჩამონადენის წლიური მოცულობა — 25,6 კმ³),[1] შესართავში — 805 მ³/წმ (მაქს. 6350 მ³/წმ), ზემოთში — 26,2 მ³/წმ (მაქს. 348 მ³/წმ). საშუალო სიმღვრივე — 260 გ/მ³. წელიწადში ჩამოაქვს 1600 ტონა ნატანი.[2] იყინება ნოემბერში, ლღვება აპრილში. მდინარის და მის შენაკადთა წყალი გამოიყენება წყალმომარაგებისა მიზნით და სარწყავად. ყაზახეთის ტერიტორიაზე მასზე მდებარეობს მრავალწლოვანი რეგულირების ზემო ტობოლისა და ყარათომარის წყალსაცავები; რუსეთის ტერიტორიაზე — სეზონური რეგულირების კურგანის წყალსაცავი. სანაოსნოა შესართავიდან მდინარე ისეტის შერთვამდა (437 კმ). მის ნაპირებზეა ქალაქები: ლისაკოვსკი, რუდნი, კოსტანაი (ყაზახეთი), კურგანი, იალუტოროვსკი, ტობოლსკი (რუსეთი).[1]
| ტობოლი | |
|---|---|
 | |
| ქვეყანა |
 ყაზახეთი რუსეთი |
| ტერიტორიული ერთეულები |
კურგანის ოლქი, ტიუმენის ოლქი |
| ქალაქები | ლისაკოვსკი, რუდნი, კოსტანაი, კურგანი, იალუტოროვსკი, ტობოლსკი |
| მარჯვენა შენაკადები | უბაგანი, სუერი, ტაპი |
| მარცხენა შენაკადები | აიატი, ტუი, ისეტი, ტურა, ტავდა |
| სათავე |
ქოქფექთისაისა და ბოზბიეს შეერთება 51°28′00″ ჩ. გ. 61°00′31″ ა. გ. / 51.46667° ჩ. გ. 61.00861° ა. გ. |
| შესართავი |
ირტიში 58°09′14″ ჩ. გ. 68°12′55″ ა. გ. / 58.15389° ჩ. გ. 68.21528° ა. გ. |
| სიგრძე | 1591 კმ |
| აუზის ფართობი | 426 000 კმ² |
| მდინარის სისტემა | ირტიში → ობი → კარის ზღვა |
    — სათავე,  — შესართავი | |
 ტობოლი ვიკისაწყობში | |
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ 1.0 1.1 Михайлова М. В. Тобол // Большая российская энциклопедия. т. 32. — М., 2016. — стр. 207.
- ↑ Тобол // Большая советская энциклопедия. — 3-е изд., т. 26 — М., 1977.