ვიკიპედია

სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორი-ალფა

ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.

სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორი-ალფა (სნფ-α) (ინგლ. tumor necrosis factor, TNF) სისტემური ანთების პროცესში მონაწილე ციტოკინია, რომელიც მიეკუთვნება რეაქციის მწვავე ფაზაში მონაწილე ციტოკინების ჯგუფს. მას სხვაგვარად ეწოდება კახექსინი ან კახექტინი.

სნფ-α ანუ სნფ-ალფა ანუ სნფ-α
კრისტალური სტრუქტურა

სნფ-α პასუხისმგებელია იმუნური უჯრედების რეგულაციაზე. იგი ასტიმულირებს აპოპტოზური უჯრედის სიკვილს და ანთებას; აგრეთვე აჩერებს სიმსივნის განვითარებას და ვირუსების გამრავლებას.

სნფ-ალფას რეგულაციის მოშლა, განსაკუთრებით კი, ჭარბი პროდუქცია, უაკვშირდება კობოს განვითარებასა და ადამინის მთელ რიგ დაავადებებს [1]

რეკომბინანტული სნფ-α გამოიყენება, როგორც იმუნო-მასტიმულირებელი საერთაშორისო არაპატენტირებული დასახელებით - ტაზონერმინი.

აღმოჩენა

რედაქტირება

იმუნური სისტემის სიმსივნის საწინააღმდეგო პასუხის თეორიის in vivo დადასტურება მოხდა საუკუნეზე მეტი ხნის წინათ ექიმი უილიამ კოლის მიერ. 1968 წელს კალიფორნიის უნივერსიტეტის დოქტორებმა, კოლბმა და გრანგერმა გამოაქვეყნეს ნაშრომი, რომელიც შეეხებოდა ლიმფოციტების მიერ წარმოებულ ციტოტოქსიური ფაქტორს და უწოდეს მას ლიმფოტოქსინი (ლტ) [2]. იგივე მოსაზრება დაფიქსირდა იელის უნივერსიტეტის დოქტორების, რუდლის და ვაკსმანის პუბლიკაციაშიც, რომელიც იმავე თვეში გამოქვეყნდა [3]. საბოლოოდ კი 1975 წელს დოქტორებმა ნიუ იორკის სლოან-კეტერინგის მემორიალური ონკოლოგიური ცენტრიდან გამოაქვეყნა ახალი ციიტოტოქსიური ფაქტორის შესახებ, რომელიც წარმოიქმნება მაკროფაგების მიერ და მას უწოდეს სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორი (სნფ) [4]. ეს კვლევები აღწერდა, რომ ორივე ფაქტორს ჰქონდა უნარი, მოეკლა ფიბროკარცინომის L-929 უჯრედები თაგვებში.

1984 წელს , როდესაც განხორციელდა კ-დნმს კლონირება, რომელიც შეიცავდა ლიმფოტოქსინის (ლტ) და სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორის (სნფ) კოდებს [5]. აღმოჩნდა, რომ ეს ორი ფაქტორი (ლტ და სნფ) ერთმანეთის მსგავსი იყო. ჰომოლოგიური გამოდგა მათი ფუნქციებიც - სნფ, რომელიც შებოჭავს თავის რეცეპტორს, შეიძლება ჩანაცვლებული იქნეს ლიმფოტოქსინით. ასეთი გენეტიკური და ფუნქციური მსგავსების გამო, მეცნიერები შეთანხმდნენ, რომ ორივე სიმსივნის ნეკროზულ ფაქტორი იყო და პირველ მათგანს უწოდეს სნფ-α, ხოლო ლიმფოტოქსინს (ლტ) - სნფ-β.

1985 წელს, ბრუს ბიუტლერმა და ანტონი ქერამიმ აღმოაჩინეს ჰორმონი, რომელიც იწვევდა კახექსიას და მანამდე დასახელებული კახექტინი გამოდგა ასევე სნფ [6]. ამ მკვლევარებმა დაადგიენეს, რომ სნფ იყო ინფექციის საპასუხო სეპტიკური შოკის საკვანძო მედიატორი [7]. საბოლოოდ კი გაირკვა, რომ სნფ არის პროტოტიპული წარმომადგენელი სნფ-ების ჯგუფის, რომელიც შედის უფრო დიდ ციტოკინების ოჯახში.

გენი

რედაქტირება

ადამიანის სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორის გენის (TNFA) კლონირება განხორციელდა 1985 წელს [8]. გენი ლოკალიზებულია 6p21.3 ქრომოსომაში, არის 3 კბ სიდიდის და შედგება 4 ექსონისაგან. სეკრეტირებული პროტენების 80%-ზე მეტი კოდირებულია უკანასკნელ ექსონში [9]. სნფ-ალფას 3' ბოლო შედგება აუ-მდიდარი ელემენტისაგან.

ფიზიოლოგია

რედაქტირება

სნფ-ალფას დიდი ნაწილი წარმოიქმნება მაკროფაგების მიერ, მცირე ნაწილი კი იწარმოაბა სხვა უჯრედებში, როგორიცაა ლიმფოიდურ უჯრედებში, ღეროვან უჯრედებში, ენდოთელურ უჯრედებში, კარდიომიოციტებში, ადიპოზურ ქსოვილებში, ფიბრობლასტებში და ნირონებში. სნფ ძირითადი ნაწილი გამონთავისუფლდება ლიპოპოლისაქარიდების, სხვა ბაქტერიული პროდუქტებისა და ინტერლეიკინი-1ის (ილ-1)მიმართ საპასუხო რეაქციის სახით.

სნფ-α ინტერლეიკინი-1 (ილ-1) და ინტერლეიკინი-6 (ილ-6)-თან ერთად მოქმედებს სხვადასხვა ორგანოთა სისტემაზე :

სნფ-ალფას კონცენტრაციის ლოკალური მატება იწვევს ანთების კარდინალურ ნიშნებს: ტემპერატურის მატებას, შეშუპებას, გაწითლებასა და ტკივილს. მისი კონცენტრაციის ძლიერი მატება იწვევს შოკისებრი სიმპტომების ჩამოყალიბებას. ხოლო ხანგრძლივად არსებული დაბალი კონცენტრაცია იწვევს კახექსიასა და გამოფიტვის სინდრომს. ასეთი სურათი გვხვდება ონკოლოგიურ პაციენტებში.

ფარმაკოლოგია

რედაქტირება

სიმსივნის ნეკროზული ფაქტორი-ალფა იწყებს ანთების საპასუხო რეაქციას, რომელიც ხდება მიზეზი რიგი აუტოიმუნური დარღვევებისა, რომლებიც კლინიკურად გამოვლინდება რევმატოიდული ართრიტის, ანკილოზური სონდილიტის, კრონის დაავადების, ფსორიაზის და რეფრაქტერულიასთმის სახით. ამ დაავადებების მკურნალობაში ზოგჯერ გამოყენებულია სნფ დამთრგუნველები. დათრგუნვა მიიღწევა მონოკლონური ანტისხეულებით, როგორებიცაა ინფლიქსიმაბი (რემიკადი), ადალიმუმაბი (ჰუმირა), ან ცირკულირებადი რეცეპტორებით - შედგენილი ცილებით, როგორიცაა ეთანერცეპტი (ენბრელი).

იხილეთ აგრეთვე

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Locksley RM, Killeen N, Lenardo MJ (2001). „The TNF and TNF receptor superfamilies: integrating mammalian biology“. Cell. 104 (4): 487–501. doi:10.1016/S0092-8674(01)00237-9. PMID 11239407.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  2. ↑ Kolb WP, Granger GA (1968). „Lymphocyte in vitro cytotoxicity: characterization of human lymphotoxin“. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 61 (4): 1250–5. doi:10.1073/pnas.61.4.1250. PMID 5249808.
  3. ↑ Ruddle NH, Waksman BH (December, 1968). „Cytotoxicity mediated by soluble antigen and lymphocytes in delayed hypersensitivity. 3. Analysis of mechanism“. J. Exp. Med. 128 (6): 1267–79. PMC 2138574. PMID 5693925. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  4. ↑ Carswell EA, Old LJ, Kassel RL, Green S, Fiore N, Williamson B (1975). „An endotoxin-induced serum factor that causes necrosis of tumors“. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 72 (9): 3666–70. doi:10.1073/pnas.72.9.3666. PMID 1103152.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  5. ↑ Pennica D, Nedwin GE, Hayflick JS, Seeburg PH, Derynck R, Palladino MA, Kohr WJ, Aggarwal BB, Goeddel DV (1984). „Human tumour necrosis factor: precursor structure, expression and homology to lymphotoxin“. Nature. 312 (5996): 724–9. doi:10.1038/312724a0. PMID 6392892.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  6. ↑ Beutler B, Greenwald D, Hulmes JD, Chang M, Pan YC, Mathison J, Ulevitch R, Cerami A (1985). „Identity of tumour necrosis factor and the macrophage-secreted factor cachectin“. Nature. 316 (6028): 552–4. doi:10.1038/316552a0. PMID 2993897.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  7. ↑ Beutler B, Milsark IW, Cerami AC (August, 1985). „Passive immunization against cachectin/tumor necrosis factor protects mice from lethal effect of endotoxin“. Science (journal). 229 (4716): 869–71. doi:10.1126/science.3895437. PMID 3895437. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  8. ↑ Old LJ (1985). „Tumor necrosis factor (TNF)“. Science. 230 (4726): 630–2. doi:10.1126/science.2413547. PMID 2413547.
  9. ↑ Nedwin GE, Naylor SL, Sakaguchi AY, Smith D, Jarrett-Nedwin J, Pennica D, Goeddel DV, Gray PW (1985). „Human lymphotoxin and tumor necrosis factor genes: structure, homology and chromosomal localization“. Nucleic Acids Res. 13 (17): 6361–73. doi:10.1093/nar/13.17.6361. PMID 2995927.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/სიმსივნის_ნეკროზის_ფაქტორი-ალფა“-დან