სანა
სანა (არაბ. صنعاء; ასევე სანაა, სან‘ა’ ან სანა'ა) — იემენის დედაქალაქი და სანას მუჰაფაზის ცენტრი. მიუხედავად ამისა, ქალაქი ამ მუჰაფაზის ნაწილს არ წარმოადგენს.
| ქალაქი | |
|---|---|
|
სანა صنعاء | |
 | |
| ქვეყანა |
 იემენი |
| დაქვემდებარება | დედაქალაქი |
| შიდა დაყოფა | Old City District, Shu'aub District, Assafi'yah District, Az'zal District, At Tahrir District, As Sabain District, Al Wahdah District, Ma'ain District, Ath'thaorah District და Bani Al Harith District |
| კოორდინატები | 15°24′16″ ჩ. გ. 44°12′24″ ა. გ. / 15.4047000° ჩ. გ. 44.2067000° ა. გ. |
| მმართველი | პრეზიდენტი |
| ფართობი | 3450±1 კვადრატული კილომეტრი |
| ცენტრის სიმაღლე | 2200 მ |
| მოსახლეობა | 2 545 000[1] კაცი (2017) |
| სასაათო სარტყელი | UTC+3 |
| სატელეფონო კოდი | 01 |
| ოფიციალური საიტი | http://www.sanaacity.com/ |
  | |
|
მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი № 385 ინგლ. • რუს. • ფრ. |
სანა მსოფლიოს ერთ-ერთი უძველესი მუდმივად დასახლებული ქალაქია. ამავე დროს, ის გაშენებულია ზღვის დონიდან 2200 მეტრზე და მიეკუთვნება მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე მაღლა მდებარე დედაქალაქთა რიცხვს. 2017 წლის მონაცემებით სანას მოსახლეობა 2 545 000 ადამიანს შეადგენს და ამ მხრივ ის იემენის უმსხვილესი ქალაქია. სანას ძველი ნაწილი შესულია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაში. ქალაქის ამ ნაწილს უნიკალური იერსახე გააჩნია, რაც უპირველესად განსხვავებული არქიტექტურის დამსახურებაა, რომელთა შორის ყველაზე გამორჩეულია მრავალსართყლიანი ნაგებობები, რომლებზეც გეომეტრიული ფიგურებია დეკორირებული.
ისტორია
რედაქტირებაანტიკური პერიოდი
რედაქტირებაადგილობრივი ლეგენდის თანახმად, ეს ქალაქი ნოეს გარდაცვალების შემდგომ მისმა შვილმა სემმა ააშენა ჯაბალ ნუქუმის მთის ძირას. ანტიკურ ხანაში იგი ცნობილი იყო, როგორც “აზალი” ("Azal"), რომელიც უკავშრდებოდა ბიბლიური პიროვნებების დაბადების წიგნში მოხსენიებულ უზალს (Uzal), კაჰტანიტების ვაჟს და სემის შვილიშვილს. მის სახელს უკავშირდება საბაისური სიტყვა “კარგად გამაგრებული”[2].
არაბი ისტორიკოსი ალ-ჰამდანი წერს, რომ სანას გალავანი შემოარტყეს საბაისელებმა, მბრძანებელი შაურ ატარის დროს, რომელმაც შესაძლოა ააშენა ქალაქში გუმდანის სასახლე (Ghumdan Palace). მდებარეობის გამო, სანა მსახურობდა, როგორც ურბანული ცენტრი რეგიონის მიმდებარე ტომებისათვის და როგორც რეგიონის სავაჭრო ბირთვი არაბეთის უკიდურეს სამხრეთში. სანა ორი, მთავარი ანტიკური სავაჭრო გზის გზაჯვარედინზე მდებარეობს აღმოსავლეთით უკავშირდება მარიბის და დასავლეთით წითელ ზღვას.
როდესაც ძალაუფლება, ჰიმატიტის უკანასკნელი მეფის იუსეფ ათარანის (დუ ნუვასი) ხელში იყო, სანა, ეთიოპიის სამეფოს დედაქალაქსაც წარმოადგენდა.
ისლამური ეპოქა
რედაქტირებამუჰამედის ეპოქიდან (ძვ.წ 622) დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ქვედანაყოფის შექმნამდე მრავალი ეპიზოდი გაიარა იემენის ისლამურმა სახალიფომ. დედაქალაქმა როგორც მთავარმა მმართველმა წევრმა შეუპოვრობა გამოიჩინა.
იმამ ალ-შაფი VIII საუკუნის ისლამური იურისტი და იურისპრუდენციის სკოლის დამაარსებელი სანას რამდენიმეჯერ ეწვია. მან შეაქო ქალაქი, დაწერა La budda min Ṣanʻāʼ (სანა უნდა ნახო). IX-X საუკუნეებში იემენელმა გეოგრაფმა ალ-ჰამდანიმ ჩანაწერები გააკეთა ქალაქის სისუფთავის შესახებ და თქვა “ აქ სულ ცოტა საცხოვრებელ სახლს აქვს ერთი ან ორი ჭა, ბაღი და ერთმანეთისგან განცალკევებით ღრმად ამოთხრილი ორმოები, ცარიელი ექსკრემენტებით, სუნის გარეშე ან საზიზღარი სუნით მყარად ჩაბეტონების (ალბათ, ალიზი და თიხა) გამო მშვენიერი საძოვრები და სუფთა ადგილები ფეხით სასიარულოდ”. მოგვიანებით X საუკუნეში, სპარსელმა გეოგრაფმა იბნ რუსთამ დაწერა სანას შესახებ: “ეს იემენის ქალაქია - ვერსად ვერ იპოვნით … უკეთეს ქალაქს, უფრო ხალხმრავალს ან უფრო აყვავებულს, უფრო კეთილშობილური წარმოშობისას ან უფრო მეტი გემრიელი საჭმლით, ვიდრე აქ”
1062 წელს სანა დაიპყრო სულაიჰიდების დინასტიამ, ალი ალ-სულაიჰის და მისი ცოლის, სახელგანთქმული დედოფალი ესმას ხელმძღვანელობით. ალი ალ-სულაიჰმა სანა თავის შედარებით პატარა სამეფოს დედაქალაქად აქცია, რომელიც ასევე მოიცავდა ჰარაზის მთებს. სულაიჰიდები დაამარცხეს ეგვიპტის ისმაილიანის მაჰმადიანმა მდიდარმა ფატიმიდურმა ხალიფატმა. ალ-სულაიჰი მართველობდა დაახლოებით 20 წელი, მაგრამ ის პოლიტიკური მოტივით მოკლეს ადგილობრივმა მტრებმა. მისი სიკვდილის შემდეგ ალ-სულაიმის ქალიშვილს, არვა ალ-სულაიმს გადაეცა მემკვიდრეობით სასხლე, თუმცა იგი წავიდა სანადან და სულაიჰიდის დედაქალაქ ჯუბლაში გადავიდა, საიდანაც 1607-1138 წწ. არვა მართავდა იემანის ძირითად ნაწილს. სულაჰიდის წასვლის შედეგად სანამ ჰამდანიდის დინასტიის გაკონტროლება დაიწყო.
1173 წელს, სალადინმა, ეგვიპტის აიუბიდის დინასტიის სულთანმა, გაგზავნა თავისი ძმა ტურან შაჰი ექსპედიციაზე, იემენის დასაპყრობად. აიუბიდის დინასტიამ მოიპოვა კონტროლი სანაზე 1175-ში და გააერთიანა იემენის სხვადასხვა ტომობრივი სახელმწიფოები, გარდა უკიდურეს ჩრდილოეთით არსებული მთებისა, რომელზეც კონტროლი ზაიაიდ იმამმა მოიპოვა. აიუბიდიელებმა დაარღვიეს ქვეყნის ოფიციალური რელიგიისადმი ერთგულება და შეცვალეს სუნიზმით.
ამირა ტუღტკინ იბნ აიუბის მეფობის დროს, ქალაქმა მნიშვნელოვანი გაუმჯობესება განიცადა. ამაში შედიოდა, უკიდურეს დასავლეთ სანაპიროზე მდებარე, სალილას ბაღის მიწებში კორპორაცია. სალილას ნაპირი ცნობილია, როგორც ბუსტან ალ-სულთანი, სადაც აიუბიდიელებმა ააშენეს ერთ-ერთი მათი სასახლე. სანას სტრატეგიული პოზიციის მიუხედავად, აიუბიდიელებმა აირჩიეს ტაიზი, როგორც მათი ახალი დედაქალაქი, სანამ ადენი იყო მათი ძირითადი შემოსავლის მწარმოებელი ქალაქი.
ვიდრე, რასუილდების დინასტია აკონტროლებდა იემენის დიდ ნაწილს, მათ მემკვიდრეებს მიჰყვებოდნენ დაჰრიდთა დინასტია. სანა დიდწილად ზაიდი იმამების პოლიტიკურ ორბიტაში დარჩა 1323-1454 წლებში და ყოფილი ორი დინასტიის მმართველობის ფარგლებს გარეთ.
ოსმალური ეპოქა
რედაქტირებაოსმალეთის იმპერია შევიდა იემენში 1538 წელს, როდესაც სულთანი სულეიმან I კანუნი იყო. 1547 წელს ოზდემირ ფაშას სამხედრო ხელმძღანელობით ოსმალებმა დაიპყრეს სანა. მათი თანხმობით იემენის საპორტო ქალაქებში ადენში და მოხაში მყოფი ევროპელი კაპიტნები ხშირად სტუმრობდნენ სანას, რადგან შეენარჩუნებინათ განსაკუთრებული შეღავათები და კაპიტულაციები მათი ვაჭრობისთვის. 1602 წელს ადგილობრივმა ზაიდი იმამებმა ალ-მუაიდ მუჰამედის ხელმძღვანელობით დაამყარეს კონტროლი ამ ტერიტორიაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ოსმალები ალ-მუაიადის მეფობის დროს გაიქცნენ, მისმა წინამორბედმა ალ-მანსურ ალ-ქასიმს უკვე უკიდურესად დასუსტებული ჰყავდა ოსმალური არმია სანაში და იემენში. რის შედეგადაც ევროპელ მოვაჭრეებს მიცემული პრივილეგიები წაართვეს.
ზაიდი იმამებმა შეინარჩუნეს მათი წესები სანაში XIX საუკუნის შუა ხანებამდე, როდესაც მხარეში კონტროლისათვის განაახლეს ოსმალებმა ლაშქრობა. 1835 წელს ოსმალთა ჯარი ჩავიდა იემენის სანაპიროზე ეგვიპტური ჯარის, კერძოდ კი, მუჰამიდ ალის სამოსით. მათ არ დაუპყრიათ სანა 1872 წლამდე, ვიდრე აჰმედ მუჰთარ ფაშას ხელმძღვანელობით ჯარი არ შევიდა ქალაქში. ოსმლეთის იმპერიამ დააწესა ტანზიმატის რეფორმები მთელ იმ მიწებზე, რომლებსაც ისინი მართავდნენ.
სანაში თავდაპირველად დაიწყეს ქალაქის დაგეგმვა, შემდგომ უკვე გააკეთეს ახალი გზები, დაარსეს სკოლები და საავადმყოფოები. ოსმალებმა რეფორმები ნაჩქარევად გააკეთეს, რადგან გაემყარებინათ მათი კონტროლი სანაზე, რათა კონკურენცია გაეწიათ ეგვიპტისათვის, ადენში ბრიტანული გავლენისათვის, იმპერიალისტი იტალიელებისა და ფრანგების გავლენისათვის სომალის სანაპიროზე, ფაქტობრივად ჯიბუტის და ბერბერას ქალაქებში. თუმცა მოდერნიზაციის რეფორმები სანაში კვლავ ძალიან შეზღუდული იყო.
ჩრდილოეთ იემენის პერიოდი
რედაქტირება1904 წელს, ოსმალთა გავლენა შესუსტდა იემენში და იამამ იაჰამ აიღო ძალაუფლება სანაში. ჩრდილოეთ იემენის დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად იაჰიამ წამოიწყო იზოლაციონიზმის პოლიტიკა, თავიდან აიცილა საერთაშორისო და არაბული მსოფლიო პოლიტიკა, დაამსხვრია ემბრიონული ლიბერალური მოძრაობები, არ შეუწყო ხელი სანაში ინფრასტრუქტურის განვითარებას და დახურა ოსმალთა გოგონათა სკოლა. იაჰიას საზომების მიხედვით, სანა სულ უფრო და უფრო ხდება ანტისახელმწიფოობრივი ორგანიზაციის და ინტელექტუალური ამბოხის ცენტრი.
1930-იან წლებში რამდენიმე ორგანიზაცია ეწინააღმდეგებოდა და ითხოვდა ზაიდის იმამენტის მკაცრ რეფორმირებას ქალაქში, სხვადასხვა იემენი მუსულმანური ჯგუფი, რომელიც დაფუძნებულია სანა ფულაიის მადრაში და ჰაიტ ალ-ნიდალში ("ბრძოლის კომიტეტი"). 1936 წელს ამ მოძრაობების ლიდერების უმეტესობა ციხეში ჩასვეს. 1941 წელს ქალაქში ახალი ჯგუფი გახსნეს, უწოდეს ნაჰდა (“რენესანსი”). ისევე, როგორც პარლამენტის შექმნაში, იემენის აღორძინებაშიც მთავარ ინსტრუმენტს ისლამი წარმოადგენდა. იაჰიმ დიდწილად რეპრესირებული შაბაბი და ლიდერების უმეტესობა, მათ ვაჟებთან ერთად სიკვდილით დასაჯეს. 1948 წელს, იმამ აჰმადს ძალაუფლება მემკვიდრეობით გადაეცა. ამავე წელს სანამ დედაქალაქობის წოდება ტაიზის გადასცა, მოგვიანებით კი აქ, ტაიზში აჰმადის ახალი რეზიდენცია ააშენეს. სამთავრობო ოფისების უმრავლესობამ სარჩელი შეიტანეს. რამდენიმე წლის შემდეგ უამრავ ქალაქში ისრაელიდან ემიგრირებული ებრაელები დასახლდენენ.
აჰმედმა თანდათანობით დაიწყო ეკონომიკისა და პოლიტიკის ლიბერალიზაციის პროცესი, მაგრამ 1951 წელს სანაში მოსახლეობა დემონსტრაციებითა და მასობრივი არეულობით მოითხოვდნენ უფრო სწრაფ რეფორმას და ცვლილებას. ჩრდილოეთ იემენში პრო-სახელმწიფო მოხელეების გადატრიალება გამოიწვია, ეგვიპტის მმართველის, გამალ აბდელ ნასერის სამხედრო სიმპათიისა და პანარაბელი პოლიტიკის განხორციელებამ. 1962 წლის სექტემბერში კი იმამიტის მთავრობა დაემხო. აჰმედის სიკვდილიდან ერთი კვირის შემდეგ სანას დედაქალაქის სტატუსი დაუბრუნდა. მეზობელი საუდის არაბეთი ეწინააღმდეგებოდა ამ განვითარებას და აქტიურად უჭერდა მხარს ჩრდილოეთ იემენის სოფლის ტომებს. ქვეყნის დიდ ნაწილი ეწინააღმდეგება სანას ურბანულ და პრო-რესპუბლიკურ მოსახლეობას. ჩრდილოეთ იემენის სამოქალაქო ომმა ქალაქის გარკვეულ ნაწილში მდებარე ანტიკური ნაგებობების დანგრევა გამოიწვია. ომი 1968 წლამდე გაგრძელდა, სანამ გარიგება არ დაიდო რესპუბლიკელებსა და როიალისტებს შორის. საბოლოოდ, ქვეყანაში საპრეზიდენტო სისტემა დამყარდა. სანას არასტაბილურობა გამოიწვია გადატრიალებებმა და პოლიტიკურმა მკველელობებმა, თუმცა ქვეყანაში სიტუაცია 1970-იანი წლების ბოლომდე არ დასტაბილურდა.
ბრიტანელი მწერალი ჯონათან რატანი ეწვია 1970-იან წლებში და ქალაქი აღწერა, როგორც ციხე-სიმაგრე: “მისი არქიტექტურა და განლაგება ლაბირინთს წააგავს”, შემდგომი აღნიშვნით “ეს იყო, თითქოს ნახატებიანი ბროშურის შუაგულიდან გამოხვიდე გაშლილ სივრცეში. ქუჩებიდან მოშორებით, მთელი ქალაქი გადაიქცა სხვა სახის ლაბირინთად, მეტისმეტად შერეოდა ანბანის ნიშნები და სიმბელოები.”
თანამედროვე ეპოქა
რედაქტირებაიემენის გაერთიანების შემდეგ, სანა იყო ახალი იემენის სახელმწიფოს დედაქალაქი. აქ არის პრეზიდენტის სასახლე, პარლამენტი, უზენაესი სასამართლო, და სამინისტროები. დასაქმების უმსხვილეს წყაროს უზრუნველყოფს, სამთავრობო სამოქალაქო სამსახური. სოფლიდან ადგილობრივების მასიური მიგრაციის გამო, სანა, ძველი ქალაქის გარშემო გაფართოვდა, მაგრამ ამან უდიდესი გავლენა იქონია ქალაქის განუვითარებელ ინფრასტრუქტურაზე და მუნიციპალურ მომსახურეობებზე, მაგალითად წყალზე.
სანა არაბულმა ლიგამ აირჩია 2004 წლის არაბთა კულტურულ დედაქალაქად. 2008 წელს ალ სელაჰ მეჩეთი დასრულდა. მას 40 000 თაყვანისმცემელი ჰყავს.
2011 წელს სანა, როგორ იემენის დედაქალაქი, იემენის რევოლუციის ცენტრი იყო. რევოლუციების მეშვეობით პრეზიდენტი ალი აბდულაჰ სალეჰი გადააყენეს. მაისიდან ნოემბრამდე ქალაქი ბრძოლის ველს წარმოადგენდა, ამიტომაც ცნობილი გახდა 2011 წლის სანას ბრძოლა.
2012 წლის 21 მაისს სანას თავს დაესხნენ ტერორისტები, რის შედეგადაც 120 ჯარისკაცი დაიღუპა.
2013 წლის 23 იანვარს ავიაკატასტროფა მოხდა სოფელ ალ მასანთან ახლოს. მოხსენების თანახმად[3] დაიღუპა ორი მოქალაქე.
2014 წლის 21 სექტემბერს, ჰუთის აჯანყების დროს, ჰუთებმა მოახერხეს სანაზე კონტროლი.
2015 წლის 12 ივნისს საუდის არაბეთის მეთაურობით განხორციელებული საჰაერო თავდასხმების მეშვეობით მიზანში ამოიღეს შიიტური ამბოხებულები და მათი მოკავშირეები იემენში. დედაქალაქის ცენტრში გაანადგურეს ისტორიული სახლებიც.
2016 წლის 8 ოქტომბერს საუდის არაბეთის მეთაურობით განხორციელებულმა საჰაერო ხომალდებმა სანაში დამიზნებული დარბაზი აიღეს, სადაც დაკრძალვა მიმდინარეობდა. მინიმუმ 140 ადამიანი დაიღუპა და დაახლოებით 600 დაიჭრა. თავდასხმის წინასწარი დაგეგმის თავდაპირველი უარყოფის შემდეგ კოალიციის ერთობლივი ინციდენტების შეფასების ჯგუფმა აღიარა, რომ მან დარბაზი დაბომბა, მაგრამ ამტკიცებდა, რომ ეს შეტევა იყო ცუდი ინფორმაციის შედეგად გამოწვეული შეცდომა.
2017 წლის მაისს, წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტის თანახმად, ქოლერის გამოვლინებამ 115 ადამიანი დაიღუპა და 8500 ადამიანი დაავადდა. 2017 წლის ბოლოს სანაში კიდევ ერთი ბრძოლა დაიწყო ჰუთისელებსა და ერთგულ ძალებს შორის, სადაც მოკლეს ყოფილი პრეზიდენტი სალაჰი.
გეოგრაფია
რედაქტირებაროგორც წესი, სანა იყოფა ორ ნაწილად: ძველი ქალაქის უბანი (“ალ-ქადემაჰი”) და ახალი ქალაქი (“ალ-ჯადიდ”). ზემოთ ნახსენებთგან პირველი არის უფრო პატარა, იკავებს ქალაქის ანტიკურ მემკვიდრეობებს და სავაჭრო ცხოვრების წესს მაშინ, როცა ეს უკანასკნელი ქალაქები სტიქიურად იზრდება მრავალი გარეუბნებით და თანამედროვე ნაგებობებით. ქალაქის უფრო ახალი ტერიტორიები დიდწილად განვითარდა 1960-იან წლებში და შემდეგ, როდესაც სანა აირჩიეს სახელმწიფოს დედაქალაქად.
ქვემოთ მოცემულია ქალაქების ჩამონათვალი:
ახალი ქალაქი
- Al Wahdah District
- As Sabain District
- Assafi'yah District
- At Tahrir District
- Ath'thaorah District
- Az'zal District
- Bani Al Harith District
- Ma'ain District
- Shu'aub District
ძველი ქალაქი
- Old City District
კლიმატი
რედაქტირებასანას, უდაბნური კლიმატისგან განსხვავებით ახასიათებს გამორჩეულად ზომიერი კლიმატი. წელიწადში საშუალოდ 265 მმ (10,43 ინჩი) ნალექი იდება. ზღვის დონიდან მაღალი მდებარეობის გამო ტემპერატურა გაცილებით ზომიერია ვიდრე არაბეთის ნახევარკუნძულზე მდებარე მრავალ სხვა ქალაქში; შესაბამისად მთელი წლის განმავლობაში საშალო ტემპერატურა შედეარებით მუდმივია. ყველაზე ცივი თვე იანვარია, ყველაზე თბილი კი ივლისი.
ქალაქში იშვიათად ვხვდებით გადაჭარბებულ სიცხეს ან სიცივეს. თუმცა, სანას გარშემო ზოგიერთ ტერიტორიაზე, ზამთარში შესაძლებელია ტემპერატურა −9 °C (16 °F) ან −7 °C (19 °F)-მდე დაეცეს. ჩვეულებრივ, ზამთარში გათენებისას იწყება ყინვა, ქალაქის ამაღლებულ ნაწილში კი მცირე, ცივი ნიავიც გვხვდება, რაც შემდგომ უკვე ძალიან დიდ სიცივეს იწვევს, ჰაერის დაბალი ტენიანობით. ქალაქს მზე ათბობს შუადღისით მინიმუმ 15–20 °C (59–68 °F) და მაქსიმუმ 21–26 °C- ით (70–79 °F), მაგრამ ეს ციფრები რადიკალურად იცვლება, როდესაც დაღამდება.
სანას წყალსატევში მდებარეობისა და ზღვის დონიდან ქალაქის ტერიტორიის არათანაბარი მდებარეობის გამო, სანა მრავალ მიკროკლიმატს განიცდის ერთი რეგიონიდან მეორემდე. ზაფხული ცხელია, მაგრამ სწრაფად შეგიძლია ღამით გაგრილდე, განსაკუთრებით წვიმის შემდეგ. ქალაქი, მთელი წლის ნალექების ნახევარს ივლისსა და აგვისტოში ღებულობს. ნალექების რაოდენობა იცვლება წლიდან წლამდე, ზოგიერთ წელს თუ შესაძლებელია 500-600 მმ (20-24 ინჩია), შემდეგ წელს მხოლოდ 150 მმ (5,9 ინჩი) იყოს. ბოლო რამდენიმე წელია, რაც ტემპერატურა უმნიშნელოდ მატულობს ზაფხულში, მაგრამ ზამთარში მკვეთრად ეცემა.
| სანას ტემპერატურა თარიღების მიხედვით | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| თვე | იან | თებ | მარ | აპრ | მაის | ივნ | ივლ | აგვ | სექ | ოქტ | ნოემ | დეკ | წელი |
| მაღალი ტემპერატურა °C (°F) | 30
(86) |
31
(88) |
32
(90) |
32
(90) |
37
(99) |
39
(102) |
41
(106) |
38
(100) |
40
(104) |
34
(93) |
33
(91) |
31
(88) |
41
(106) |
| საშუალოდ მაღალი ტემპერატურა °C (°F) | 22.3
(72.1) |
24.7
(76.5) |
25.6
(78.1) |
24.8
(76.6) |
25.7
(78.3) |
28.2
(82.8) |
26.6
(79.9) |
25.9
(78.6) |
25.1
(77.2) |
22.2
(72.0) |
20.3
(68.5) |
20.5
(68.9) |
24.3
(75.8) |
| დღიური მაჩვენებელი °C (°F) | 12.6
(54.7) |
14.1
(57.4) |
16.3
(61.3) |
16.6
(61.9) |
18.0
(64.4) |
19.3
(66.7) |
20.0
(68.0) |
19.6
(67.3) |
17.8
(64.0) |
15.0
(59.0) |
12.9
(55.2) |
12.4
(54.3) |
16.2
(61.2) |
| საშუალოდ დაბალი ტემპერატურა °C (°F) | 3.0
(37.4) |
3.6
(38.5) |
7.0
(44.6) |
8.5
(47.3) |
10.4
(50.7) |
10.5
(50.9) |
13.4
(56.1) |
13.3
(55.9) |
10.6
(51.1) |
7.9
(46.2) |
5.5
(41.9) |
4.4
(39.9) |
8.2
(46.7) |
| დაბალი ტემპერატურა °C (°F) | −4
(25) |
−1
(30) |
1
(34) |
4
(39) |
1
(34) |
9
(48) |
5
(41) |
0
(32) |
3
(37) |
1
(34) |
−1
(30) |
−2
(28) |
−4
(25) |
| საშუალო სისწრაფე მმ (ინჩებში) | 5
(0.2) |
5
(0.2) |
17
(0.7) |
48
(1.9) |
29
(1.1) |
6
(0.2) |
50
(2.0) |
77
(3.0) |
13
(0.5) |
2
(0.1) |
8
(0.3) |
5
(0.2) |
265
(10.4) |
| საშუალო ფარდობითი ტენიანობა (%) | 2 | 3 | 4 | 5 | 5 | 4 | 4 | 5 | 3 | 3 | 2 | 1 | 41 |
| საშუალო ყოველთვიური მზის საათები | 39.3 | 35.8 | 38.5 | 41.1 | 36.0 | 27.2 | 40.1 | 45.5 | 29.9 | 29.0 | 38.1 | 37.7 | 36.5 |
| 8 | 8 | 8 | 9 | 9 | 8 | 6 | 7 | 8 | 9 | 9 | 8 | 8 | |
| წყარო 1: Climate-Data.org (altitude: 2259 m), Weather2Travel[4]
წყარო 2: Climatebase.ru (humidity), Voodoo Skies (records)[5] | |||||||||||||
დემოგრაფია
რედაქტირება
|
ქალაქში, მოსახლეობის ზრდა 1960-იანი წლებიდან დაიწყო, როდესაც სოფლებიდან დიდი რაოდენობით მოსახლეობა ჩაავიდა ქალაქში სამსახურის მოსაძებნად თუ ცხოვრების დონის გასაუმჯობესებლად. სანა მსოფლიოში ყველაზე სწრაფად მზარდი დედაქალაქია, ზრდის ტემპი 7 %-ია[10] მაშინ, როცა მთლიანობაში, ერის ზრდის ტემპი 3,2 %[11]. დაახლოებით მოსახლეობის 10 % ცხოვრობს ძველ ქალაქში, ხოლო დანარჩენი მოსახლეობა კი გარეოლქებში.
ეკონომიკა
რედაქტირებაისტორიულად, სანაში მაღარო იყო. ქალაქის გარშემო მდებარე გორაკებიდან მოიპოვებოდა ონიქსი, ქალცედონი და სარდიონი. ქალაქი ცნობილი იყო ასევე ლითონდამუშავებით, რომელიც XX საუკუნის დასაწყისში ბრიტანელებმა აღწერეს, როგრც “დიდებული”, მაგრამ პოპულარობამ კლება დაიწყო. 1920 წელს სანა ბრიტანელება შემდეგნაირად აღწერეს “კარგად არის მომარაგებული ხილით და ყურძნით, აქვს კარგი წყალი”[12].
როგორც იემენის დედაქალაქი, სანაში არსებული სამუშაო ადგილების 40 % საჯარო სექტორისაა. ქალაქში ოფიციალური დასაქმების სხვა ძირითად წყაროს ვაჭრობა და მრეწველობა წარმოადგენს. როგორც განვითარებადი სახელმწიფოების სხვა მრავალ ქალაქში სანაშიც არის არაფორმალური სექტორი, სადაც დაახლოებით მოსახლეობის 32 %-ია დასაქმებული. მაშინ, როცა სანაში დასაქმბის უკეთესი არჩევანია იემენის სხვა ქალაქებთან შედარებით, მაინც აქ უფრო მაღალი დონეა სიღარიბის და დაუსაქმებლობის. სამუშაო ძალის დაახლოებით 25 % სანაში დაუსაქმებელია.
ტრანსპორტი
რედაქტირებაიემენია, იემენის ეროვნული ავიაკომპანია, სათავო ოფისი სანაშია. სანას საერთაშორისო აეროპორტი იემენის შიდა მთავარ და საერთაშორისო აეროპორტს წარმოადგენს. ქალაქში ტრანსპორტის ძირითადი საშუალება დაბაბები და მიკროავტობუსებია, რომელსაც დაახლოებით 10 ადამიანის ტრანსპორტირებით უზრუნველყოფა შეუძლია. ტაქსები, ასევე საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ჩვეულებრივი ფორმაა. დიდ ქალაქებში, როგორებიცაა ადენი და ტაისი შევხვდებით მწვრთნელებს.
კულტურა
რედაქტირებაძველი ქალაქი
რედაქტირება
სანას ძველი ქალაქი იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდროების ძეგლად არის აღიარებული. ძველი ფორტიფიცირებული ქალაქი 2500 წელზე მეტია, რაც დასახლებულია. იგი შეიცავს დაუზიანებელ ძვირფას ქვებს. ღუმდანის სასახლე არის ერთ-ერთი უძველესი შენობა, რომელიც სანას ძველ ქალაქში დგას. გაერომ 1986 წელს ქალაქი მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლად აღიარა. დიდი ძალისხმევა მიმდინარეობს, რათა შეინარჩუნონ ზოგიერთი ძველი ნაგებობა, მათ შორის, როგორებიცაა სამასარი და სანას დიდი მეჩეთი, რომელთა აშენებიდან 1400 წელზე მეტი გავიდა. გარშემორტყმულია ანტიკური თიხის კედლები 9-14 მეტრის (30-56 ფუტი) სიმაღლეზე. ძველ ქალაქში გვხვდება 100-ზე მეტი მეჩეთი, 12 ჰამამი (აბანო) და 6500 სახლი. სახლებთა უმრავლესობა ანტიკურ ცათამბჯენებს ჰგავს, რომელიც გარკვეულ ისტორიას გადმოგვცემს. სახლები ბრტყელი სახურავით არის გადახურული და გაფორმებულია დახვეწილი ფრიზებით, ჩახლართულად ამოკვეთილი ჩარჩოებით და ფერად-მინიანი ფანჯრებით.
ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული ღირსშესანიშნაობაა სუქ ალ-მილჰი (მარილის მაღაზია), სადაც შესაძლებელია მარილის ყიდვა პურთან, სანელებლებთან, ქიშმიშთან, ბამბასთან, სპილენძთან, თიხის ჭურჭელთან, ვერცხლის და ანტიკვარულ ნივთებთან ერთად. VII საუკუნეში ჯამი ალ-კაბირი (დიდი მეჩეთი) არის ერთ-ერთი ყველაზე ძველი მეჩეთი მსოფლიოში. ბაბ ალ-იემენი (“იემენის კარიბჭე”) არის შესასვლელი წერტილი ქალაქის ქუჩებში, რომელიც 1000 წელზე მეტს ითვლის.
ძველი ქალაქის კომერციული სფერო ცნობილია, როგორც ალ მადინა, სადაც განვითრების პროცესი სწრაფად მიმდინარეობს. სამი დიდი სასტუმროს გარდა, აქ არის მრავალრიცხოვანი მაღაზიები და რესტორნები. ეს სივრცე, ასევე მოიცავს სამ პარკს და პრეზიდენტის სასახლეს. აღსანიშნავია, რომ იემენის ეროვნული მუზეუმი მდებარეობს აქ.
ზოოპარკი
რედაქტირებატაიზის ზოოპარკის მსგავსად, სანას ზოოპარკშიც დაცული იყო ფაუნა, რომელიც დაიჭირეს ველურ სამყაროში, ასევე შევხვდებით არაბულ ლეოპარდს და იმპორტირებულ ცხოველებს, როგორებიცაა აფრიკული ლომები და გაზელები.
თვლიდნენ, რომ ლომები ეთიოპიური წარმოშობის იყვნენ, მაგრამ ფილოგეოგრაფიულმა ტესტმა აჩვენა, რომ ისინი განსხვავდებოდნენ ადიდის აბაბას ზოოპარკში დატყვევებულ ეთიოპიურ ლომებთან შედარებით, თუმცა ისინი უფრო მსგავსნი არიან აფრიკის უკიდურეს აღმოსავლეთ და სამხრეთ ნაწილში მცხოვრები ლომების.
სპორტი
რედაქტირებაფეხბურთი (სოკერი) არის ყველაზე პოპულარული სპორტი სანაში. ქალაქში მდებარეობს ალი მუჰსენის სტადიონი, იემენის საფეხბურთო ნაკრებთა სახლი, რომელიც ძირითადად გამოიყენება საფეხბურთო მატჩებისთვის. სტადიონს 25 000 ადამიანის დატევა შეუძლია.
ლიტერატურა
რედაქტირება- კასტენ ნიებუჰრი (1792). სანაში
- Michele Lamprakos (2005). "Rethinking Cultural Heritage: Lessons from Sana'a, Yemen"
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- "The Old Walled City of San`a", 113 page book by Ronald Lewcock for Unesco
- "Sana'a – City of lights. The German-French Cultural Project 2007. Weblog" დაარქივებული 2017-05-31 საიტზე Wayback Machine.
- Eric Hansen, Sana'a rising, Saudi Aramco World, 2006. Vol. 57 No. 1
- Tim Mackintosh-Smith, The Secret Gardens of Sana'a. Saudi Aramco World, 2006 Vol. 57 No. 1
- Traditional housing in the old quarter of Sanaa in 1972 დაარქივებული 2012-11-06 საიტზე Wayback Machine.
- სანას რუკა. 1946
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Central Statistics Organization. Yemen Statistical Yearbook 2017. ციტირების თარიღი: 31 August 2020
- ↑ ისლამური სამყაროს ისტორიული ქალაქები
- ↑ ავიაკატასტროფა
- ↑ "სანა, იემენი". Climatebase.ru. 23 თებერვალი, 2014.
- ↑ "სანა, იემენი". Voodoo Skies. 23 თებერვალი, 2014.
- ↑ Wavell, p.245.
- ↑ Statesman's Year Book, 1922, p.1367.
- ↑ Hestler, p.56.
- ↑ Aldosari, p.134.
- ↑ "სანა გარბის წყლისკენ, რომლის გადარჩენის გეგმაც არ აქვს". The Global Urbanist. 2010 წლის, 23 მარტი
- ↑ ერთი შეხედვით: იემენი - სტატისტიკა. UNICEF
- ↑ Prothero, G.W. (1920). Arabia. pg:103