ვიკიპედია

მარიუპოლის ალყა

მარიუპოლის ალყა
აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანიის ნაწილი
თარიღი 25 თებერვალი – 21 მაისი, 2022 (2 თვე, 3 კვირა და 5 დღე)
მდებარეობა მარიუპოლი, დონეცკის ოლქი, უკრაინა
სტატუსი

რუსეთის გამარჯვება

  • 2 მარტისთვის რუსულმა ძალებმა ალყაში მოაქციეს მარიუპოლი[1]
  • 18 მარტისთვის მათ მიაღწიეს ქალაქის ცენტრს[2][3]
  • 29 მარტისთვის დამცველთა პოზიციების ერთმანეთისგან იზოლაცია დაიწყეს,[4] 10 აპრილისთვის ისინი 3 ნაწილად გახლიჩეს[5]
  • მარიუპოლის 95% დაზიანდა ან განადგურდა[6]
  • უკრაინელ დამცველთა ბოლო ძალები „აზოვსტალის“ მეტალურგიულ კომბინატში გამაგრდნენ[7]
  • 21 მაისს რუსეთმა მთლიანად დაიკავა ქალაქი
მხარეები
რუსეთის დროშა რუსეთი
დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის დროშა დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა 		უკრაინის დროშა უკრაინა
მეთაურები
  • უკრაინის დროშა დენის პროკოპენკო[21]
  • უკრაინის დროშა მიკოლა კრავჩენკო[22]
  • უკრაინის დროშა ვოლოდიმირ ბარანიუკი[23]
  • უკრაინის დროშა სერჰი ვოლინა[24]
  • უკრაინის დროშა სვიატოსლავ პალამარი[25]
სამხედრო ნაწილები
რუსეთის დროშა რუსეთის შეიარაღებული ძალები

დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის დროშა დსრ-ის სახალხო მილიცია

უკრაინის დროშა უკრაინის შეიარაღებული ძალები
ძალები
14 000 ჯარისკაცი[38] უკრაინის თანახმად:

3500 ჯარისკაცი[38]

  • 800–1000 „აზოვის“ პოლკის წევრი[39]

რუსეთის თანახმად: 8000 ჯარისკაცი[40][41]

დანაკარგები
  • უკრაინის თანახმად (მხოლოდ აზოვის პოლკის მიერ):[42]
  • 1157–1997 მოკლული, 520–3670 დაჭრილი
  • უკრაინის თანახმად (მხოლოდ 810-ე საზღვაო ქვეითი ბრიგადა):[43]
  • 158 მოკლული, 500 დაჭრილი, 70 დაკარგული
  • უკრაინის თანახმად (მხოლოდ გრუს სპეცნაზი):[28]
  • 14 მოკლული
  • Meduza-ს თანახმად (მხოლოდ საზღვაო ქვეითი ჯარი):[44]
  • 91 მოკლული
რუსეთის თანახმად:[40]

4000+ მოკლული
1464 დატყვევებული
1–4 ჩამოგდებული მი-8[45][46][47]

უკრაინის თანახმად:
დაღუპულთა უცნობი რაოდენობა, 600+ დაჭრილი[48]

უკრაინის თანახმად: 21 000+ მოკლული მშვიდობიანი[49]

უკრაინის თანახმად: რუსეთის ტერიტორიაზე 20–30 ათასი იძულებით გადაყვანილი მცხოვრები[50][51]

მარიუპოლის ალყა ვიკისაწყობში

მარიუპოლის ალყა — მიმდინარე სამხედრო დაპირისპირება რუსეთის ფედერაციასა და უკრაინას შორის, რომელიც 2022 წლის 24 თებერვალს დაიწყო. წარმოადგენს რუსეთის უკრაინაში შეჭრის აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანიის ნაწილს. ქალაქი მარიუპოლი მდებარეობს უკრაინის დონეცკის ოლქში და მასზე პრეტენზია აქვს დონეცკის სახალხო რესპუბლიკას.

ალყა

რედაქტირება

ქალაქზე შეტევის დაწყება

რედაქტირება

24 თებერვალს რუსულმა არტილერიამ ქალაქი დაბომბა, დაშავდა 26 ადამიანი.[52] მოგვიანებით, იმავე დღეს, გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესმა კომისარმა გაავრცელა განცხადება: „სამოქალაქო პირების დაცვა პრიორიტეტი უნდა იყოს. დასახლებულ პუნქტებში ფეთქებადი იარაღის გამოყენება, ნებისმიერ ფასად, თავიდან უნდა იქნას აცილებული…“.[53]

25 თებერვლის დილით, რუსეთის შეიარაღებული ძალები დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის ტერიტორიიდან აღმოსავლეთით, მარიუპოლისკენ დაიძრნენ. ისინი სოფელ პავლოპილთან უკრაინულ ძალებს შეხვდნენ.[54] უკრაინის შეიარაღებულმა ძალებმა თავდამსხმელები დაამარცხეს; მარიუპოლის მერის, ვადიმ ბოიჩენკოს განცხადებით, საბრძოლო მოქმედებების დროს 22 რუსული ტანკი განადგურდა.[55][56]

25 თებერვლის საღამოს რუსეთის სამხედრო-საზღვაო ფლოტმა, შავი ზღვის ფლოტის შესაძლებლობებზე დაყრდნობით, საზღვაო დესანტის გადასმა დაიწყო აზოვის ზღვის სანაპიროზე, მარიუპოლიდან დასავლეთით 70 კილომეტრში. ამერიკის თავდაცვის წარმომადგენლის განცხადებით, რუსებმა დესანტირების ამ პლაცდარმზე, სავარაუდოდ, ათასობით საზღვაო ქვეითი გადაისროლეს.[57][58][59][60]

26 თებერვალს რუსეთის ჯარებმა განაგრძეს მარიუპოლის არტილერიით დაბომბვა.[61] საბერძნეთის მთავრობის ინფორმაციით, 10 ბერძენი მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა მარიუპოლთან რუსული დარტყმების შედეგად, 6 დაიღუპა დაბა სარტანაში და 4 — სოფელ ბუჰასში .[62][63]

27 თებერვლის დილით, ბოიჩენკომ გააკეთა განცხადება, რომ მარიუპოლისკენ დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის მხრიდან სწრაფად დაწინაურდა რუსული სატანკო კოლონა, მაგრამ ეს შეტევა უკრაინულმა ძალებმა მოიგერიეს, ტყვედ ჩავარდა 6 რუსი ჯარისკაცი.[64] იმავე დღეს, მარიუპოლში რუსული დაბომბვის შედეგად დაიღუპა 6 წლის გოგონა.[65] დონეცკის ოლქის გუბერნატორმა პავლო კირილენკომ განაცხადა, რომ ბრძოლა მარიუპოლში 27 თებერვლის ღამესაც გაგრძელდა.[66]

მიუხედავად იმისა, რომ 28 თებერვალს ქალაქი გარშემორტყმული იყო რუსული ჯარების მიერ და გამუდმებით იბომბებოდა, ოკუპანტებმა ვერ შეძლეს მისი აღება.[67][68] საღამოს მარიუპოლის უმეტეს ნაწილს ელექტროენერგია, გაზი და ინტერნეტი შეუწყდა.[69]

მარიუპოლის ალყაში მოქცევა

რედაქტირება
 
რუსული ავიაიერიშის შედეგი, 2022 წლის 1 მარტი.

1 მარტს, დენის პუშლინმა, დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის ხელმძღვანელმა, განაცხადა, რომ „რესპუბლიკის“ ძალებმა თითქმის მთლიანად შემოარტყეს ალყა ახლომდებარე ქალაქ ვოლნოვახას და მალე იგივეს გაიმეორებდნენ მარიუპოლშიც.[70] იმავე დღეს გავრცელდა ინფორმაცია, რომ რუსულმა ძალებმა კონტროლი დაამყარეს მეზობელ დაბა სარტანაზე .[71] მოგვიანებით რუსეთის არტილერიამ დაბომბა მარიუპოლი, რის შედეგადაც 21-ზე მეტი ადამიანი დაშავდა.[72] მარიუპოლის მახლობლად უკრაინელმა სნაიპერმა მოკლა გენერალ-მაიორი ანდრეი სუხოვეცკი, რუსეთის 41-ე საერთო-საჯარისო არმიის მეთაურის მოადგილე.[10]

2 მარტს რუსები ქალაქს მთლიანად გარშემოერტყნენ.[1][73] ალყა უფრო ინტენსიური გახდა.[74] რუსული დაბომბვის შედეგად დაიჭრა სამი მოზარდი, რომლებიც გარეთ ფეხბურთს თამაშობდნენ, მიყენებული დაზიანებების შედეგად ერთ-ერთი მოგვიანებით გარდაიცვალა.[75][76] ბოიჩენკოს განცხადებით, ქალაქი წყლის მიწოდების შეწყვეტის გამო დიდ მსხვერპლს განიცდიდა. მან ასევე აღნიშნა, რომ რუსული ჯარები ხელს უშლიდნენ მშვიდობიანი მოსახლეობის გასვლას.[77][78]

რუსული არტილერიის სამიზნე აღმოჩნდა მარიუპოლის მჭიდროდ დასახლებული უბანი, მისი დაბომბვა თითქმის 15 საათის განმავლობაში მიმდინარეობდა. შედეგად უბნის დიდი ნაწილი განადგურდა, მერის მოადგილე სერგეი ორლოვმა განაცხადა, რომ „სულ მცირე ასობით ადამიანი დაიღუპა“.[79][80]

3 მარტის დილით ქალაქი კვლავ დაბომბეს რუსეთის ჯარებმა.[81] ედუარდ ბასურინმა, დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის მილიციის სპიკერმა, მარიუპოლში ალყაში მოქცეულ უკრაინულ ძალებს ოფიციალურად მოუწოდა ჩაბარებულიყვნენ, წინააღმდეგ შემთხვევაში „დამიზნებული დარტყმების“ წინაშე აღმოჩნდებოდნენ.[82] რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს სპიკერის იგორ კონაშენკოვის განცხადებით, დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის ძალებმა ალყა შეამჭიდროვეს და სამი ახლომდებარე დასახლება აიღეს.[83]

lang=ka|
აღმოსავლეთ უკრაინის საბრძოლო მოქმედებების რუკა
 
რუსული თავდასხმის მსხვერპლი მარიუპოლში, 2022 წლის 3 მარტი.

4 მარტს ბოიჩენკომ განაცხადა, რომ რუსეთს სურდა „მარიუპოლის მაცხოვრებლების აღგვა პირისაგან მიწისა“ და ალყაში მოქცეულთა მარაგები იწურებოდა. მერმა ჰუმანიტარული ევაკუაციის დერეფნის შექმნისა და დამატებითი ძალების გაგზავნისკენ მოუწოდა.[84][85] მან ასევე აღნიშნა, რომ რუსული არტილერია ქალაქის საავადმყოფოებს გრადის რაკეტებით ბომბავდა, მოსახლეობას აღარ ჰქონდა გათბობა, წყალი და ელექტროენერგია.[86][87] მოგვიანებით, იმავე დღესვე, მშვიდობიანი მოსახლეობის ევაკუაციისათვის შემოთავაზებულ იქნა ცეცხლის დროებითი შეწყვეტა მარიუპოლის რაიონის ტერიტორიაზე.[87][88]

5 მარტს უკრაინის მთავრობამ გამოაცხადა მარიუპოლიდან 200 000 მშვიდობიანი მოსახლის ევაკუაციის სურვილის შესახებ. წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტმა გაავრცელა განცხადება, რომ იქნებოდა ცეცხლის შეწყვეტის გარანტი, რათა ეს ევაკუაცია განხორციელებულიუო.[89] მარიუპოლში არსებული მდგომარეობა კომიტეტმა „უკიდურესად მძიმე“ მოიხსენია.[90] სამდღიანი დაბომბვის შემდეგ ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმი 11:00 საათიდან 16:00 საათამდე ამოქმედდა.[91] მშვიდობიანი მოსახლეობის ევაკუაცია ჰუმანიტარული დერეფნის გავლით მარიუპოლიდან ზაპორიჟიაში დაიწყო. თუმცა, როდესაც მშვიდობიანი მოქალაქეები ევაკუაციის დერეფანში შევიდნენ, რუსულმა ძალებმა ქალაქის დაბომბვა განაგრძეს, რის შემდეგაც ევაკუაცია შეწყდა და მოსახლეობა იძულებული გახდა უკან დაბრუნებულიყო.[92] მოგვიანებით უკრაინის ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ რუსული ძალები არ იცავდნენ ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებას და საევაკუაციო ოპერაციის გადადება გადაწყდა, რამდენადაც რუსული ჯარები აგრძელებდნენ ქალაქის დაბომბვას.[93] რუსი ოფიციალური პირები უკრაინულ ძალებს ადანაშაულებდნენ, რომ ისინი მშვიდობიან მოსახლეობას რუსეთის მიმართულებით ევაკუაციის საშუალებას არ აძლევდა.[94] დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის მიერ გავრცელებული ინფორმაციით, მარიუპოლიდან მხოლოდ 17 მშვიდობიანი მოქალაქის ევაკუაცია მოხერხდა.[95]

 
საცხოვრებელი კორპუსი ჭურვების მოხვედრის შემდეგ, 2 მარტი.

6 მარტს წითელმა ჯვარმა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ მარიუპოლიდან მშვიდობიანი მოსახლეობის ევაკუაციის დაწყების მეორე მცდელობა ჩაიშალა.[96] უკრაინის ოფიციალურმა პირმა ანტონ ჰერაშჩენკომ აღნიშნა, რომ მარიუპოლში მშვიდობიანი მოსახლეობისთვის ჰუმანიტარული დერეფნის გახსნის მეორე მცდელობა რუსების მხრიდან დაბომბვით დასრულდა.[96] წითელი ჯვარი ასევე იტყობინებოდა, რომ მარიუპოლში ადგილი ჰქონდა „ადამიანთა ტანჯვის შოკისმომგვრელ სცენებს“.[96][97] გვიან დილით, უკრაინის პარლამენტის წევრმა ინა სოვსუნმა Twitter-ზე გამოაქვეყნა შეტყობინება, რომ საწვავის მილსადენი, რომელიც მარიუპოლს ამარაგებდა, რუსებმა დააზიანეს, რის გამოც 700 000-ზე მეტი ადამიანი გათბობის გარეშე დარჩებოდა და დაბალი ტემპერატურის გამო (ხშირად 0 °C-ზე დაბალი) შესაძლოა მოსახლეობა სიცივისგან დაღუპულიყო.[98]

7 მარტს წითელი ჯვრის ოპერაციების დირექტორმა დომინიკ სტილჰარტმა განაცხადა, რომ ჯერჯერობით ჰუმანიტარული დერეფნის გახსნის შეთანხმებები მხოლოდ პრინციპში იყო მიღწეული და არა „საკმარისად ზუსტად, რომ შემდგომ მათი განხორციელება მომხდარიყო“. მაგალითად, წითელი ჯვრის ჯგუფმა აღმოაჩინა, რომ დერეფნის ერთ-ერთი შემოთავაზებული გზა დანაღმული იყო. ორგანიზაცია ხელს უწყობდა სამხედრო მოლაპარაკებებსაც.[99][100] მარიუპოლში სამხედრო ცეცხლში მოჰყვა მთავარი გაზსადენი, რასაც გაზის მიწოდების მნიშვნელოვნად შეწყვეტა მოჰყვა.[101]

მოსახლეობის ევაკუაციის კიდევ ერთ მცდელობას ადგილი ჰქონდა 8 მარტს, მაგრამ უკრაინის მთავრობამ კვლავ დაადანაშაულა რუსეთი ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის დარღვევაში. თავდაცვის სამინისტროს ინფორმაციით, რუსული მხარე ქალაქიდან ეგასასვლელ საევაკუაციო დერეფანს ბომბავდა.[102]

 
საცხოვრებელი კორპუსი ჭურვების მოხვედრის შემდეგ, 3 მარტი.

ჰუმანიტარული დერეფნის გახსნის მიზნით ცეცხლის შეწყვეტის 9 მარტის მცდელობა ჩაიშალა; სერგეი ორლოვმა განაცხადა, რომ რუსმა ჯარისკაცება ცეცხლი გაუხსნეს მშენებლებსა და საევაკუაციო პუნქტებს. მანვე მარაგების უკმარისობის მდგომარეობა ძლიერ კრიტიკულად მოიხსენია — მაცხოვრებლები წყლის მისაღებად უკვე თოვლს ალღობდნენ.[101] ადგილობრივი ხელისუფლების ცნობით, მათ დაღუპული სამოქალაქო და სამხედრო პირებისათვის საძმო სასაფლაოს გათხრა მოუწიათ, რადგან ნორმალური დასაფლავება ფაქტობრივად შეუძლებელი გახდა.[103] მოგვიანებით, ამავე დღესვე, საქალაქო რადამ (საკრებულომ) გაავრცელა ინფორმაცია, რომ რუსული ავიადარტყმის შედეგად დაზიანდა სამშობიარო სახლი და ბავშვთა საავადმყოფო.[104][105][106] უკრაინის ოფიციალური პირების განცხადებით, სულ მცირე 17 მშვიდობიანი მოსახლე დაიჭრა.[107] ქალაქის ხელისუფლების მონაცემებით, ამ დროისთვის ალყაში მოქცეულ ქალაქში 1207 მშვიდობიანი მცხოვრები იყო დაღუპული.[108]

11 მარტს საქალაქო რადამ (საკრებულომ) გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ამ დღემდე ალყის დროს დაიღუპა 1582 სამოქალაქო პირი.[109]

რუსების შესვლა ქალაქში

რედაქტირება

უკრაინის შეიარაღებული ძალების გენშტაბის 12 მარტის განცხადებით, მოწინააღმდეგემ დaიკავა ქალაქის აღმოსავლეთი გარეუბნები.[110][111]

მერი ვადიმ ბოიჩენკო 13 მარტს იტყობინებოდა, რომ უკანასკნელი 24 საათის განმავლობაში რუსულმა ძალბმა ქალაქი სულ მცირე 22-ჯერ დაბომბეს, რისთვისაც 100-ზე მეტი ბომბი გამოიყენეს. მან ასევე აღნიშნა, რომ საკვებისა და წყლის უკანასკნელი მარაგები იწურებოდა.[112][113] უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტროს ცნობით, უკრაინის ეროვნულმა გვარდიამ საარტილერიო დარტყმებით მოწინააღმდეგის მრავალი ჯავშანტექნიკა გაანადგურა და ზიანი მიაყენა პირად შემადგენლობასაც.[114] ადგილობრივი მეჩეთის წინამძღოლის ინფორმაციით, თურქეთის 86 მოქალაქე მათი მთავრობისგან ელოდებოდა მარიუპოლიდან ევაკუაციას.[115]

14 მარტს უკრაინის პრეზიდენტის მრჩეველი ოლექსი არესტოვიჩმა საქალაქო რადის მონაცემებზე დაყრდნობით განაცხადა, რომ მარიუპოლის ალყას 2500-ზე მეტი მშვიდობიანი მოსახლის სიცოხლე ემსხვერპლა.[116] საქალაქო რადის (საკრებულოს) მიერ კი 2357 ადამიანის სიკვდილი დადასტურდა.[117] 13:00 საათზე განხორციელდა პირველი ევაკუაცია — ქალაქიდან გავიდა 150-ზე მეტი ავტომობილი. რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს ინფორმაციით, ქალაქის გარეუბნების დაპყრობის შემდეგ იქ შეიტანეს 450 ტონამდე ჰუმანიტარული დახმარება.[118] უკრაინული ძალების თანახმად, მოკლეს მტრის 150 ჯარისკაცი და გაანადგურეს 10 რუსული სატრანსპორტო საშუალება.[119]

ამავე დღეს ჩეჩნეთის მეთაურმა რამზან კადიროვმა განაცხადა, რომ ალყაში ასევე მონაწილეობდნენ ჩეჩენი მებრძოლები და მცირე ხნით ქალაქშიც შევიდნენ, თუმცა შემდეგ უკან დაიხიეს. მისივე ცნობით, მარიუპოლში ჩეჩნურ ნაწილებს მეთაურობდა ახლო თანამებრძოლი და სახელმწიფო დუმის დეპუტატი ადამ დელიმხანოვი.[120] ტიუმენში რუსეთის გენერალური შტაბის მთავარი სამმართველოს კაპიტანის, ალექსი გლუშჩაკის დაკრძალვაზე გაირკვა, რომ იგი მარიუპოლთან დაიღუპა, სავარაუდოდ, ბლოკადის ადრეულ ეტაპზე.[121]

15 მარტს ქალაქიდან გასვლა შეძლო დაახლოებით 4000-მა ავტომობილმა, ანუ 20 000-მდე მცხოვრებმა.[122]

უკრაინის თანამდებობის პირის, ანტონ ჰერაშჩენკოს თანახმად, რუსეთის 150-ე მოტომსროლელი დივიზიის მეთაური, გენერალ-მაიორი ოლეგ მიტიაევი ქალაქის შტურმის დროს მოკლეს.[12][123] მარიუპოლში მდებარე დონეცკის საოლქო დრამატული თეატრის შენობაზე, რომელშიც ასობით მშვიდობიანი მოქალაქე იმყოფებოდა, რუსულმა ავიაციამ იერიში მიიტანა და გაანადგურა.[124] დონეცკის ოლქის გუბერნატორის, პავლო კირილენკოს მიხედვით, მოგვიანებით რუსულმა ძალებმა ცეცხლი გაუხსნეს აუზ „ნეპტუნს“.[125]

დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის ცნობით, მათ დაიკავეს მარიუპოლის აეროპორტი.[126] ქალაქის მერის თანახმად, შეტაკებებმა ცენტრამდე მიაღწია.[127]

 
უკრაინელი ჯარისკაცები უტევენ რუსულ ტანკს.

19 მარტს უკრაინულ და რუსულ ძალებს შორის ბრძოლები დაიწყო „აზოვსტალის“ კომბინატთან.[128]

მომდევნო დღეს საქალაქო რადამ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ უკანასკნელი კვირის განმავლობაში რუსულმა მხარემ „რამდენიმე ათასი“ მაცხოვრებელი ძალით გაიყვანა ბანაკებისა და რუსეთის ქალაქების მიმართულებით.[25][129][130] აღნიშნული მოწინააღმდეგემ უარყო.[25] რუსული დაბომბვის შედეგად დაინგრა სამხატვრო სკოლის შენობა, რომელშიც 400-მდე ადამიანი იყო შეფარებული. მსხვერპლის შესახებ ინფორმაცია მაშინვე არ გავრცელებულა.[131]

20 მარტსვე რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ ქალაქის დამცველებს გაუგზავნა წერილობითი მოთხოვნა კაპიტულაციის, იარაღის დაყრისა და ევაკუაციის შესახებ და წერილობითი პასუხი მოითხოვა გრინვიჩის დროით 02:00 საათისთვის.[132] ულტიმატუმზე უკრაინის მთავრობამ და მარიუპოლის მერმა უარი განაცხადეს.[133]

21 მარტს „CNN“ იტყობინებოდა, რომ უკრაინული ბატალიონის ერთ-ერთი მეთაურის სიტყვებით ქალაქში „ბომბები ყოველ 10 წუთში ცვიოდა“.[25]

23 მარტს, სიტუაციის გაუარესების გამო, ადგილობრივმა ხელისუფლებამ, მათ შორის ქალაქის მერმა, მარიუპოლი დატოვა.[134] 24 მარტს რუსული ნაწილები მარიუპოლის ცენტრში გამოჩნდნენ.[135] დაიკავეს ღვთისმშობლის ტაძარი. ქალაქის ადმინისტრაციის განცხადებით, ისინი მოსახლეობის დემორალიზებას ცდილობდნენ — სახალხოდ ყვიროდნენ რუსების გამარჯვებების შესახებ, მათ შორის ოდესის „დაპყრობის“ თაობაზეც.[134]

27 მარტს ვადიმ ბოიჩენკო აცხადებდა, რომ მარიუპოლი ჯერ ისევ უკრაინის კონტროლის ქვეშ იყო, თუმცა მოწინააღმდეგის ჯარები ქალაქში ღრმად იყვნენ შეჭრილები და მოსახლეობა „სრულ ევაკუაციას“ საჭიროებდა. ამ მომენტისათვის უკრაინელ ჯარისკაცებს ამოეწურათ საჭმელი და სუფთა სასმელი წყალი; ერთ-ერთი ანალიტიკოსის აზრით, ისინი რამდენიმე დღის შემდეგ ვეღარ გააგრძელებდნენ ბრძოლას.[136] ამის მიუხედავად, ალყაში მოქცეულმა სამხედროებმა უარი განაცხადეს ევაკუაციაზე, რადგან არ უნდოდათ თავისი დაჭრილი და დაღუპული თანამებრძოლებისა და მოქალაქეების დატოვება.[137] ამ დღეს დაინგრა კომპიუტერული მუზეუმი „კლუბ 8ბიტი“.[138]

28 მარტს მერმა ვადიმ ბოიჩენკომ ტელეინტერვიუში გადაცხადა: „დღეს ჩვენ ოკუპანტთა ხელში ვიმყოფებით“.[139] მერიის წარმომადგენლის ცნობით, ალყის დაწყების დღიდან „თითქმის 5000 ადამიანი“ დაიღუპა.[140] უკრაინის ხელისუფლების შეფასებით, „მარიუპოლის 20 000-დან 30 000-მდე მცხოვრები“ იძულებით გადაიყვანეს რუსეთში მდებარე ბანაკში.[50][51] დღის განმავლობაში კალმიუსის რაიონის ჩრდილოეთ ნაწილში რუსებმა დაიკავეს ადმინისტრაციული შენობა[141] და „აზოვის“ პოლკის სამხედრო შტაბი.[142] ამას გარდა, რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენელმა იგორ კონაშენკომ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ჩამოაგდეს უკრაინული მი-8, რომელიც მარიუპოლისკენ „აზოვის“ პოლკის ევაკუაციისათვის მიფრინავდა.[45] მომდევნო დღეს გავრცელდა ინფორმაცია, რომ რუსულმა ნაწილებმა უკრაინული ძალები სავარაუდოდ ორ და, შესაძლოა, სამ კერად გაყვეს.[4]

2 აპრილს რუსებმა ქალაქის ცენტრში უკრაინის უშიშროების სამსახურის შენობა დაიკავეს,[143] რის შემდეგაც ამ რაიონში ბრძოლების შესახებ ინფორმაცია არ გავრცელებულა. 6 აპრილს რუსეთის ოფიციალური პირები იტყობინებოდნენ უკრაინის სამხედრო-საზღვაო ძალების 503-ე საზღვაო ქვეითი ბატალიონის 267 მებრძოლის ტყვედ ჩაგდების შესახებ.[144] დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის 7 აპრილს განცხადებით, მათ ქალაქის ცენტრი მთლიანად გაწმინდეს მოწინააღმდეგის მებრძოლებისგან. 1 აპრილს რუსების მიერ სამხრეთ-დასავლეთიდან დაწყებული შეტევის შემდეგ, 7 აპრილისთვის უკრაინელმა სამხედროებმა პორტის გარშემო ტერიტორიაზე ნაწილობრივი კონტროლი შეინარჩუნეს.[145] ამას გარდა, 7 აპრილს რუსულმა ძალებმა დაიკავეს ხიდი, რომელიც „აზოვსტალის“ მეტალურგიულ კომბინატს უკავშირდებოდა.[146] მომდევნო დღეს ოკუპანტებმა დაიკავეს პორტის სამხრეთი ნაწილი.[147]

10 აპრილს რუსების ხელში გადავიდა თევზის პორტი, რითაც „აზოვსტალსა“ და ქალაქის პორტში გამაგრებულ უკრაინულ ძალებს ერთმანეთთან სახმელეთო კომუნიკაცია გაუწყვიტეს.[5] მეორე დღეს დსრ-ის ძალები იტყობინებოდნენ, რომ მარიუპოლის 80% დაპყრობილი ჰქონდათ. ადგილობრივი უკრაინული ძალები ქალაქის დაცემას მალე ვარაუდობდნენ, რადგან თავდებოდა საბრძოლო მასალა. ომის შემსწავლელი ინსტიტუტის ანალიტიკოსების აზრით, ქალაქი ამ კვირაში დაეცემოდა.[8]

11 აპრილს რუსულმა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებმა გაავრცელეს ინფორმაცია, რომ უკრაინის 36-ე ცალკეული საზღვაო ქვეითი ბრიგადის 160 სამხედრო მოსამსახურე ტყვედ ჩავარდა თავის ტექნიკასთან ერთად.[148]

11–12 აპრილის ღამეს[149] 36-ე საზღვაო ქვეითის ბრიგადის ჯარისკაცებმა ვოლოდიმირ ბარანიუკის მეთაურობით ილიჩის სახელობის მარიუპოლის მეტალურგიულ კომბინატთან სცადეს რუსული ნაწილების ალყის გარღვევა, თუმცა მას შემდეგ, რაც ისინი შეამჩნიეს, უფრო პატარა ჯგუფებად დაიყვნენ;[150] მათმა ნაწილმა „აზოვსტალის“ კომბინატში „აზოვის“ პოლკთან შეერთება შეძლო.[151][152] გარღვევის მცდელობის დროს ტყვედ ჩავარდა 30-მდე საზღვაო ქვეითი.[151] ბარანიუკის ბედი თავდაპირველად უცნობი იყო.[150] მოგვიანებით დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ გარღვევის ბლოკირების დროს მათმა სპეცნაზმა ბარანიუკის ცხედარი ამოიცნო.[149] 12 აპრილს უკრაინელ საზღვაო ქვეითებთან ერთად მებრძოლი ბრიტანელი ჯარისკაცი იტყობინებოდა, რომ მისი ქვედანაყოფი საბრძოლო მასალისა, საკვებისა და სხვა მომარაგების ამოწურვის გამო დანებდა.[153] შემდგომში, საღამოს,[154] რუსეთის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ ილიჩის სახელობის მარიუპოლის მეტალურგიულ კომბინატში დანებდა 36-ე ბრიგადის 1026 საზღვაო ქვეითი, მათ შორის 162 ოფიცერი.[151][155][156] მათივე ინფორმაციით, ტყვეებს შორის 400 დაჭრილი მებრძოლი იყო.[155] მოგვიანებით, რუსულმა მხარემ კიდევ 134 ტყვედ აყვანილის შესახებ გაავრცელა ინფორმაცია.[157] ომის შემსწავლელმა ინსტიტუტმა მასობრივი ჩაბარების შესახებ განცხადებები „სავარაუდო ტყუილად“ მიიჩნია. 13 აპრილს რუსულმა ნაწილებმა დაიკავეს ილიჩის კომბინატი.[151] პოლკის მეთაურმა დენის პროკოპენკომ დაადასტურა საზღვაო ქვეითების შემოერთება და მათი ნაწილის ჩაბარებაც და გააკრიტიკა ისინი.[158] ამავე დღეს რუსეთმა გამოაცხადა, რომ მთლიანად დაიკავა მარიუპოლის სავაჭრო პორტი,[159] რაც სამი დღის შემდეგ დადასტურდა.[160]

წინააღმდეგობა „აზოვსტალის“ მეტალურგიულ კომბინატში

რედაქტირება

„აზოვსტალის“ კომბინატისკენ უკან დახევა

რედაქტირება

15 აპრილს 36-ე ბრიგადის მეთაურმა სერჰი ვოლინამ სამხედრო დახმარების მიწოდებისა და ბლოკადის გარღვევისკენ მოუწოდა. მან ასევე აღნიშნა, რომ სიტუაცია კრიტიკული იყო და გააფთრებული ბრძოლები მიმდინარეობდა და დახმარების მიღება და ბლოკადის გარღვევა რაც შეიძლება მალე უნდა მოხერხებულიყო.[161] ამავე დღეს უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს ოფიციალურმა წარმომადგენელმა ოლექსანდრ მოტუზიანიკმა განაცხადა, რომ რუსულმა მხარემ მარიუპოლში შორსმოქმედი ბომბდამშენი ტუ-22მ3-ის გამოყენება დაიწყო.[162] „აზოვსტალის“ მეტალურგიული კომბინატი, რომელიც წინააღმდეგობის რამდენიმე კერის გულს წარმოადგენს, კარგად არის დაცული და ითვლება „ციხესიმაგრედ ქალაქში“, რამდენადაც ამ ძალიან დიდ კომპლექსის აღმოჩენა რთულია, აქვს სახელოსნოები, რომელთა განადგურება ჰაერიდან ძალიან ძნელია, და მრავალი მიწისქვეშა გვირაბი.[163] დღის განმავლობაში დაიკავეს უკრაინის ეროვნული გვარდიის მე-12 ოპერატიული დანიშნულების ბრიგადის ბაზა ქალაქის დასავლეთ ნაწილში.[164]

16 აპრილს დსრ-ის ჯარები შევიდნენ მარიუპოლის პლაჟთან ახლოს მდებარე პოლიციის განყოფილებაში,[164] რუსები კი — პორტში გემების მოძრაობის სამმართველო ცენტრში.[160] ამის შემდეგ, რუსეთის მხრიდან გავრცელდა განცხადება, რომ ქალაქის ყველა რაიონი გაიწმინდა და მოწინააღმდეგე მხოლოდ „აზოვსტალის“ კომბინატში იყო გამაგრებული.[40] აღნიშნული არ დადასტურდა — ბრძოლებს ადგილი ჰქონდა პრიმორსკის რაიონის დასავლეთ ნაწილშიც.[165] პორტის დაპყრობიდან რამდენიმე დღეში საზღვაო ქვეითების ოფიცერმა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ქვეითებისა და „აზოვის“ პოლკის მიერ განხორციელებული ოპერაციის შედეგად პორტიდან დაახლოებით 500 უკრაინელი მესაზღვრისა და ეროვნული გვარდიის წევრის ევაკუავია მოხერხდა, რადგან მათ საბრძოლო მასალა ამოეწურათ. ოფიცრის თქმით, უკრაინულმა ძალებმა ჯავშანტექნიკის საშუალებით გაარღვიეს მოწინააღმდეგის პოზიციები და ცეცხლით გადაფარეს 500 სამხედროს ევაკუაცია „აზოვსტალისკენ“.[35]

18 აპრილის მონაცემებით, საბრძოლო მოქმედებების დროს ქალაქის 95% განადგურდა. დამცველებმა რუსეთის მიერ მიცემული ულტიმატუმი კაპიტულაციის შესახებ დააიგნორეს და ბოლომდე ბრძოლა გადაწყვიტეს. საპასუხოდ რუსულმა მხარემ ყველას განადგურებით დაემუქრა, ვინც წინააღმდეგობას გააგრძელებდა.[166] სამხედრო ექსპერტის შეფასებით, ქალაქში ჯერ კიდევ შეიძლებოდა 500-დან 800-მდე უკრაინელი სამხედრო ყოფილიყო.[167] რუსეთის ოფიციალური პირების განცხადებით კი, მარიუპოლში 2500 უკრაინელი და 400 უცხოელი მოხალისე ჯარისკაცი რჩებოდა.[166]

„აზოვსტალის“ კომბინატის ალყა

რედაქტირება

20 აპრილს რუსეთისა და დსრ-ის ჯარებმა მცირედ წაიწიეს „აზოვსტალის მიმართულებით“.[168] 21 აპრილს რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა ჯარებს უბრძანა, რომ არ მიეტანათ შტურმი მეტალურგიულ კომბინატზე და ამის ნაცვლად ბლოკადაში მოექციათ ის. ასევე აღნიშნა, რომ „მარიუპოლის გათავისუფლების“ ოპერაცია წარმატებით დასრულდა. უკრაინულმა მხარემ ასეთი კომენტარები და შტურმის მაგივრად ბლოკადის დაწყება რუსეთის მიერ მარიუპოლის აღების უუნარობაზე მიუთითებდა.[169][170] გაერთიანებული სამეფოს გაერთიანებული ძალების სარდლობის ყოფილი მეთაურის, გენერალ სერ რიჩარდ ბერნსის შეფასებით, კომბინატის დასაკავებლად ბრძოლას ქალაქზე და მის გზებზე კონტროლისათვის უკვე აღარ ჰქონდა გადამწყვეტი მნიშვნელობა, რადგან რუსეთი და ყირიმი ხმელეთით უკვე იყვნენ ერთმანეთთან დაკავშირებული. მისი აზრით, კომბინატში უკრაინელთა დასამარცხებლად რუსეთს ძალიან გაუჭირდებოდა და ორივ ემხრიდან დიდ დანაკარგებს გამოიწვევდა.[171] მიუნედავად ბლოკირების ბრძანებისა, რუსული ჯარები მოწინააღმდეგის პოზიციებს რიგ ადგილებში 20 მეტრამდე მიუახლოვდნენ.[172]

ითვლება, რომ 22 აპრილს რუსულმა ძალებმა დასავლეთ პრიმორსკის რაიონი მთლიანად გაწმინდეს, ბრძოლების შესახებ ცნობები აღარ გავრცელებული, დარჩენილი უკრაინული ნაწილები კი „აზოვსტალის“ მეტალურგიულ კომბინატში იყვნენ გამაგრებული.[173]

23 აპრილს, უკრაინის მონაცემებით, განახლდა კომბინატის ავიადარტყმები და სახმელეთო შტურმი. პრეზიდენტის მრჩევლის თანახმად, მოწინააღმდეგე უკრაინელ დამცველთა უკანასკნელი წინააღმდეგობის განადგურებას ცდილობდა „აზოვსტალის“ რაიონში.[174] დამოუკიდებელი წყაროების მიერ ეს არ დადასტურებულა.[175] უკრაინის უშიშროების სამსანურის უფროსის ოლექსი დანილოვის თანახმად, ღამით შვეულმფრენის დახმარებით ალყაშემორტყმულებს მომარაგება მიაწოდეს.[176] ამავე დღეს გავრცელდა ცნობა, რომ რუსეთმა მარიუპოლიდან აღმოსავლეთ უკრაინის ფრონტზე 12 ქვედანაყოფი გადაისროლა.[177] მომდევნო დღეს უკრაინული პოზიციების დაბომბვა გაგრძელდა. გავრცელდა ინფორმაციაც, რომ რუსული ძალები შესაძლოა ანალ შტურმს გეგმავდნენ.[178]

უკრაინული მხარის ინფორმაციით, 27-28 აპრილის ღამეს კომბინატზე ყველაზე ძლიერი ავიადარტყმები მიიტაწეს: განხორციელდა 50 მეტი დარტყმა ტუ-22მ3, სუ-25 და სუ-24 თვითმფრინავებიდან. დაზიანდა სამხედრო საველე ჰოსპიტალი, დაჭრილთა რაოდენობა 170-დან 600-ზე მეტამდე გაიზარდა.[179][180]

წინააღმეგობა და მშვიდობიანი მოსახლეობის ევაკუაცია

რედაქტირება

30 აპრილს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ და წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტმა ჰუმანიტარული დერეფნების საშუალებით დაიწყეს მოსახლეობის ევაკუაცია.[181][182] ეს დერეფანი გაეროს გენერალური მდივნის ანტონიუ გუტერეშის მოსკოვში ვიზიტის შემდეგ შეიქმნა, იგი პირადად გამოვიდა ჰუმანიტარული დერეფნების შესახებ შეთანხმებაში შუამავლად.[182] ამ დღეს 20-მა მშიდობიანმა დატოვა კომბინატის ტერიტორია, რუსული მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების თქმით კი, მათი რიცხვი 25 იყო. მოლაპარაკებები მიდოდა დარჩენილი 1000 ან მასთან მიახლოებული რაოდენობის მოქალაქის გასათავისუფლებლად.[183][184] „აზოვის“ პოლკის მებრძოლების სულ მცირე ორმა მეუღლემ მოუწოდა იმ 2000-მდე სამხედროს ფაკუაციისკენ, რომლებიც სამოქალაქო მოსახლეობის ევაკუაციის შემდეგ დარჩებოდნენ კომბინატში, რადგან შიშობდნენ რუსების მიერ სამხედრო ტყვეების მიმართ ცუდ მოპყრობაზე და საკვებისა და მედიკამენტების მცირე მარაგზე.[185]

2 მაისს 100 მშვიდობიანის ევაკუაცია მოხერხდა.[186] რუსული ავიაცია, აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტის მონაცემებით, მარიუპოლში უმართავ ბომბებს იყენებდა.[187] გავრცელდა ცნობაც, რომ რუსეთის სახმელეთო ჯარები დონბასში პოზიციებს გასაძლიერებლად აქედან გადიოდნენ. აშშ-ის თავდაცვის უწყების ცნობით, მარიუპოლის გარშემო რუსების ძალისხმევა ძირითადად ავიადარტყმების მიტანისკენ იყო მიმართული.[188]

3 მაისს „აზოვსტალზე“ განახლდა ჯარების შეტევა.[189] მეორე დღეს გავრცელდა ინფორმაცია, რომ რუსები კომბინატში შეიჭრნენ.[190] დაიწყო, როგორც იტყობინებოდნენ, მძიმე სისხლისმღვრელი ბრძოლები.[191] 4 მაისს დავით არახამიამ განაცხადა, რომ უკვე მეორე დღეა, რაც კომბინატის შტურმის მცდელობა მიმდინარეობს, რუსი ჯარისკაცები კი უკვე „აზოვსტალის“ ტერიტორიაზე იმყოფებოდნენ.[192]

5 მაისს უკრაინის პრეზიდენტის ადმინისტრაციის უფროსის მრჩეველმა ოლექსეი არესტოვიჩმა განაცხადა, რომ უკრაინელმა სამხედროებმა აზოვსტალში მტერი მოიგერიეს — „შეგვიძლია ვთქვათ, რომ გუშინ რუსული ჯარები შევიდნენ აზოვსტალის ტერიტორიაზე და ჩვენმა დამცველებმა ისინი მოიგერიეს“. მისივე თქმით, ბევრი ურთიერთგამომრიცხავი ინფორმაცია ვრცელდებოდა, ბრძოლა კვლავ მიმდინარეობდა, სხვა ინფორმაციები კი ზუსტდებოდა.[193] ამავე დღეს რუსეთის მხრიდან 300-მდე მშვიდობიანმა მიიღო ნებართვა კომბინატიდან ევაკუაციაზე.[194] უკრაინული მხარის განცხადებით, რუსებმა შეჭრა ელექტრიკოსის დახმარებით შეძლეს, რომელმაც მათ მიწისქვეშა გვირაბების ქსელის შესახებ ინფორმაცია გადასცა და ამ „გამყიდველისგან მიღებული ინფორმაციის გამოყენებით დაიწყეს წინა დღეს შტურმი“.[195]

5 მაისს „The Telegraph“ იტყობინებოდა, რომ რუსეთმა კომბინატის დაბომბვა გააძლიერა, იყენებდნენ თერმობარიულ ბომბებს, რათა დარჩენილი უკრაინელი ჯარისკაცების წინააღმდეგ, რომლებმაც მთვრობასთან კავშირი დაკარგეს, საცეცხე საშუალებების გამანადგურებელი ძალა გაეზარდათ. თავის ბოლო განცხადებაში ზელენსკიმ ალყაშემორტყმული კომბინატის დაცვის მეთაურს უფლება მისცა გაძლიერებული შეტაკებების დროს აუცილებლობის შემთხვევაში დანებებოდა მტერს.[196]

გაეროს მონაცემებით, 6 მაისს სულ 500 მშვიდობიანი მოქალაქის ევაკუაცია განხორციელდა. „აზოვის“ პოლკის განცხადებით, დაიღუპა ერთი და დაიჭრა ექვსი ჯარისკაცი, რომლებიც მათ ევაკუაციაში ეხმარებოდნენ.[197]

7 მაისს უკრაინის ხელისუფლებამ გამოაცხადა, რომ „აზოვსტალის“ კომბინატიდან ევაკუირებული იყო ყველა ქალი, ბავშვი და მოხუცი.[198][199][200]

ალყაშემორტყმული ჯარისკაცები

რედაქტირება

8 მაისს 36-ე საზღვაო ქვეითი ბრიგადის მეთაურმა სერჰი ვოლინსკიმ გაავრცელა თხოვნა, რომ „უმაღლეს ძალებს ეპოვათ გზები მათი გადარჩენისათვის“. მისი განცხადებით, ჯოჯოხეთურ გარემოში იმყოფებოდნენ, სადაც გარშემო ტკივილი, შიმშილი, ცრემლები, შიში, სიკვდილი იყო და მთელი მსოფლიო ამ საინტერესო ეპიზოდს შესცქეროდა. პრეზიდენტი ზელენსკი გამოეხმაურა და აღნიშნა, რომ მუშაობდნენ თავისი სამხედროების ევაკუაციაზე.[201]

9 მაისს დონეცკის სახალხო რესპუბლიკამ მარიუპოლში გამარჯვების დღის აღლუმი ჩაატარა. ღონისძიებებში მონაწილეობას იღებდა „რესპუბლიკის“ პრეზიდენტი დენის პუშილინი.[202]

10 მაისს უკრაინის ხელისუფლებამ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ მეტალურგიული კომბინატის შიგნის ალყაში მოქცეული იყო 1000 ჯარისკაცი.[203][204]

ომის შემსწავლელმა ინსტიტუტმა თავის მოხსენებაში აღნიშნა, რომ 12 მაისს რუსულ მხარეს მიწისზედა შეტევები არ განუხორციელებია,[205] თუმცა მომდევნო დღეს გზატკეცილი М14 დაიკავა.[206]

საბოლოო ევაკუაცია

რედაქტირება

16 მაისს უკრაინის გენშტაბმა განაცხადა, რომ მარიუპოლის გარნიზონი „საბრძოლო დავალებას ასრულებდა“ და კომბინატიდან ევაკუაცია დაიწყო. სამხედრო პირების თანახმად, 264 სამხედრო მოსამსახურე, მ.შ. 53 მძიმედ დაჭრილი, ავტობუსებით რუსეთის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე გადაიყვანეს.[207] „აზოვის“ პოლკის მეთაურმა დენის პროკოპენკომ სოციალურ ქსელებში გაავრცელა განცხადება, რომ მარიუპოლის მთელი გარნიზონის სიცოცხლის გადასარჩენად ასრულებდა უმაღლესი მთავარსარდლობის მიერ დამტკიცებულ გადაწყვეტილებას და უკრაინელი ხალხის მხარდაჭერის იმედი ჰქონდა. ეს განცხადება რუსეთის გადაწყვეტილებას მოჰყვა დაჭრილი უკრაინელი ჯარისკაცების დსრ-ის კონტროლირებად ქალაქ ნოვოაზოვსკში სამკურნალოდ გადაყვანის შესახებ.[208] უკრაინის თავდაცვის მინისტრის მოადგილის თანახმად, მარიუპოლის დამცველების წყალობით უკრაინამ რეზერვების ფორმირების, ძალთა გადაჯგუფებისა და პარტნიორებისგან დახმარების მიღებისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი დრო მიიღო; ისინი მათთვის დასმულ ყველა დავალებას ასრულებდნენ; „აზოვსტალის“ განბლოკვა კი სამხედრო გზით შეუძლებელი იყო.[209]

რუსეთის პრეზიდენტის პრეს-სპიკერმა დიმიტრი პესკოვმა განაცხადა, რომ ვლადიმერ პუტინი ჩაბარებული სამხედროებისადმი საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაფერისი მოპყრობის გარანტიას იძლეოდა. ვოლოდიმირ ზელენსკიმ აღნიშნა, რომ ბიჭების სახლში დაბრუნების სამუშაოები გრძელდებოდა, ეს კი დელიკატურობასა და დროს მოითხოვდა. ზოგიერთმა რუსმა კანონმდებელმა მთავრობას მოუწოდა — არ გაეცვალათ „აზოვის“ პოლკის მებრძოლები თავის სამხედრო მოსამსახურეებში.[210] ორივე მხარის მოთხოვნით, წითელმა ჯვარმა ჩაბარებული მებრძოლები სამხედრო ტყვეებად დაარეგისტრირა, შეაგროვა ინფორმაცია მათ ოჯახებთან დასაკავშირებლად.[211]

18 მაისს რუსულმა არტილერიამ და ავიაციამ გააგრძელა დარჩენილი დამცველების დაბომბვა. დსრ-ის ხელმძღვანელობა ამტკიცებდა, რომ ადგილობრივი უმაღლესი მეთაურები ჯერ კიდევ არ იყვნენ ჩაბარებულები.[212]

ჰუმანიტარული მდგომარეობა და სამხედრო დანაშაულების ბრალდებები

რედაქტირება

6 მარტს მარიუპოლის მერმა პეტრო ანდრიუშენკომ განაცხადა, რომ რუსეთის მხრიდან მრავალდღიანი დაბომბვებისა და სროლების შედეგად ქალაქს არ მიეწოდებოდა წყალი და მოსახლეობა „ქუჩაში გუბეებიდან სვამდა წყალს“. მისივე ცნობით, ქალაქში არ იყო არც გათბობა, არც ელექტროენერგია და არც სატელეფონო კავშირი.[213] ამასთან, სამოქალაქო პირები ვერ ახერხებდნენ ქალაქიდან ევაკუაციას რუსების მხრიდან ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის არაერთხელ დარღვევის, შეთანხმებულ საევაკუაციო დერეფნებზე თავდასხმებისა და იმ მოქალაქეებზე თავდასხმების გამო, რომლებიც ცდილობდნენ გაღწევას.[214]

7 მარტს, აშშ-ს ელჩმა ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციაში, მაიკლ კარპენტერმა, მარიუპოლში 5 და 6 მარტს მომხდარი ორი ინციდენტი ომის დანაშაულებად მიიჩნია. მან განაცხადა, რომ ორივე შემთხვევაში რუსულმა ძალებმა შეთანხმებული ევაკუაციის დერეფნები დაბომბეს მაშინ, როდესაც მშვიდობიანი მოქალაქეები ცდილობდნენ მათ გამოყენებას.[215]

8 მარტს Human Rights Watch-მა ალყისა და მისი ჰუმანიტარული შედეგების შესახებ განცხადება გაავრცელა.[216]

9 მარტს, სამშობიარო სახლსა და ბავშვთა საავადმყოფოზე მიტანილი ავიადარტყმების შემდეგ, უკრაინის პრეზიდენტმა ვოლოდიმირ ზელენსკიმ Twitter-ზე გამოაქვეყნა განცხადება, სადაც ამ თავდასხმას „მხეცობა“ უწოდა, და შენობების ნანგრევებთან გადაღებული ვიდეო.[217] დიდი ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრი ბორის ჯონსონი გამოეხმაურა ამ ფაქტს და პირობა დადო, რომ პუტინი „მისი საშინელი დანაშაულების გამო“ პასუხისგებაში მიეცემოდა.[218]

თავდაპირველად რუსულმა მხარემ საავადმყოფოს დაბომბვა უარყო,[219] თუმცა შემდეგ საგარეო საქმეთა მინისტრამა სერგეი ლავროვმა დაადასტურა ფაქტი და ამის მიზეზად ის დაასახელა, რომ სამშობიარო სახლი აზოვის პოლკის მიერ იყო დაკავებული.[220]

10 მარტს, დღისით, რუსეთის საელჩომ დიდ ბრიტანეთში Twitter-ზე გამოაქვეყნა განცხადება, რომ თავდასხმის შედეგად დაშავებული ორი ფეხმძიმე ქალის როლი ერთმა და იგივე ქალმა ითამაშა და იგი სინამდვილეში უკრაინელი ბლოგერი „რეალისტური მაკიაჟით“; სამშობიარო სახლი დაკავებული ჰქონდა აზოვის პოლკს და იქ არც ქალები და არც ბავშვები არ იყვნენ, რამდენადაც დაწესებულება „უმოქმედო“ იყო.[221] მოგვიანებით ეს ტვიტი წესების დარღვევის ბრალდებით თავად Twitter-მა წაშალა.[221] ამავე დღეს გამართულ ბრიფინგზე რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ რუსეთის მხრიდან სამშობიარო სახლის დაბომბვას ადგილი არ ჰქონია.[222]

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 „Ukraine: Mariupol Residents Trapped by Russian Assault - Ukraine“. ReliefWeb (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 9 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |archive-date=-ში (დახმარება)
  2. ↑ „Russia says separatists 'tightening the noose' around Mariupol -RIA“. Reuters (ინგლისური). 18 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 29 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  3. ↑ Daniel Buffey; Lorenzo Tondo (18 მარტი, 2022). „Fighting reaches central Mariupol as shelling hinders rescue attempts“. The Guardian (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 20 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  4. ↑ 4.0 4.1 „RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, MARCH 29“ (ინგლისური). Institute for the Study of War. ციტირების თარიღი: 5 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  5. ↑ 5.0 5.1 Kateryna Stepanenko; Karolina Hird. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 10. Institute for the Study of War (10 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 12 აპრილი, 2022.
  6. ↑ Holly Ellyatt (18 აპრილი, 2022). „Mariupol hasn't surrendered to Russia, PM says; at least 5 dead, 20 injured in Kharkiv attack“. CNBC (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-04-18. ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  7. ↑ Pavel Polityuk; Alessandra Prentice; March Heinrich (23 აპრილი, 2022). „Russia has resumed offensive against Ukrainian forces in Mariupol's Azovstal, Ukrainian official says“. Reuters. ციტირების თარიღი: 25 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  8. ↑ 8.0 8.1 Karolina Hird; George Barros. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 11. Institute for the Study of War (10 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 12 აპრილი, 2022.
  9. ↑ „Russian 'Butcher of Mariupol' blamed for worst Ukraine war atrocities“. The New York Post (ინგლისური). 24 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 25 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  10. ↑ 10.0 10.1 Anna Mukhina; Mark Krutov (3 მარტი, 2022). „"Звоните в ФСБ". В Россию пошли первые "похоронки"“. Radio Free Europe/Radio Liberty (რუსული). ციტირების თარიღი: 4 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  11. ↑ Rasheed, Jillian Kestler-D'Amours,Zaheena. „US warns China not to help Russia; Moscow-Kyiv talks to resume“. www.aljazeera.com (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 15 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |archive-date=-ში (დახმარება)
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 „Fourth Russian general killed in fighting, Ukraine says“. Associated Press (ინგლისური). 15 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 16 მარტი, 2022 – წარმოდგენილია The Washington Times-ის მიერ. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  13. ↑ 13.0 13.1 „Russia confirms senior naval officer killed in Mariupol“. BBC News (ინგლისური). 20 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 20 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  14. ↑ Cole, Brendan (23 მარტი, 2022). „Who is Alexei Sharov? 15th Top Russian Commander Killed in Ukraine War“. Newsweek (ინგლისური). Newsweek. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 23 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  15. ↑ 15.0 15.1 Mendick, Robert (28 მარტი, 2022). „Devastated Mariupol teeters on the brink, but Ukrainian troops refuse to abandon the fallen“. Yahoo News. ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  16. ↑ Malashenkov, Evgeny. Чалаев Замид Алиевич ru. warheroes.ru. ციტირების თარიღი: 19 აპრილი, 2022
  17. ↑ 17.0 17.1 Matthew Loh (6 აპრილი, 2022). „A soldier wearing Nazi imagery was given a medal by a Russia-backed separatist republic for killing Ukrainian 'nationalists'“. Yahoo. ციტირების თარიღი: 11 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  18. ↑ 18.0 18.1 „Денис Пушилин вручил Золотую Звезду Героя ДНР командиру батальона «Сомали» Тимуру Курилкину“. oddr. 3 აპრილი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-04-10. ციტირების თარიღი: 11 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  19. ↑ Курпіта, Тетяна (14 მარტი, 2022). „Під Маріуполем ліквідовано одного з ексватажків бойовиків на прізвисько "Клуні"“. ТСН (უკრაინული). შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  20. ↑ 20.0 20.1 Steshin, Dmitry (15 მარტი, 2022). „Александр Ходаковский: Мы в Мариуполь две недели вгрызаемся. А тут приехали чеченцы - красивые, бородатые — чуть колонной на город не пошли“. Komsomolskaya Pravda (რუსული). შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  21. ↑ Official appeal of Azov commander, the major Denis Prokopenko, to the world community. Національний Корпус. 7 მარტი, 2022. https://www.youtube.com/watch?v=ajKa2X_-Q74.
  22. ↑ „Один із творців батальйону Азов: від рук окупантів загинув Микола Крук Кравченко“. NV (უკრაინული). ციტირების თარიღი: 2022-03-18.
  23. ↑ „Two defenders of Mariupol became Heroes of Ukraine“. Mini Feed News (ინგლისური). 19 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-03-24. ციტირების თარიღი: 19 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  24. ↑ Drozd, Yulia (15 აპრილი, 2022). „Ukrainian commander issues urgent plea in Mariupol“. ABC News (ინგლისური). ABC News Network. ციტირების თარიღი: 15 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  25. ↑ 25.0 25.1 25.2 25.3 Bondarenko, Khrystyna; Watson, Ivan; Stapleton, AnneClair (21 მარტი, 2022). „"Bombs falling every 10 minutes," says Ukrainian officer in Mariupol“. CNN World (ინგლისური). Dnipro: CNN. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 24 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  26. ↑ Clark, Mason; Barros, George; Stepanenko, Kateryna. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, MARCH 16 en. ISW: Institute for the Study of War (16 მარტი, 2022). ციტირების თარიღი: 19 მარტი, 2022
  27. ↑ Clark, Mason; Barros, George; Stepanenko, Kateryna. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, MARCH 18 en. ISW: Institute For The Study of War (18 მარტი, 2022). ციტირების თარიღი: 19 მარტი, 2022
  28. ↑ 28.0 28.1 George Grylls (22 მარტი, 2022). „A dozen elite Russian soldiers have been killed by Ukrainians in fight for Mariupol“. The Times. ციტირების თარიღი: 25 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  29. ↑ „Russian invasion update: Ukraine repels tank attack, captures six Russians in Mariupol“. www.ukrinform.net (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 5 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  30. ↑ „In Mariupol, a war of images to prove who controls the city“. The Observers - France 24 (ინგლისური). 30 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  31. ↑ 31.0 31.1 31.2 Zelenskyy, Volodymyr. (19 მარტი, 2022) Meaningful talks on peace and security for Ukraine are the only chance for Russia to reduce the damage from its own mistakes en. ციტირების თარიღი: 2 აპრილი, 2022
  32. ↑ „A Ukrainian officer reveals that armed groups are trying to leave Mariupol“. Fourals (ინგლისური). 26 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-04-05. ციტირების თარიღი: 5 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  33. ↑ НГУ [ng_ukraine]. (26 თებერვალი, 2022) Пропагандисти РФ ширять чергові фейки. Насправді Маріуполь боронять Збройні сили України, Національна гвардія, зокрема загін спецпризначення "Азов" та інші силові структури. t.co/FzG4k7Spd5 uk. ციტირების თარიღი: 28 თებერვალი, 2022
  34. ↑ „Russian invasion update: Enemy aircraft attacking Mariupol and Sartana downed“ (ინგლისური). 28 თებერვალი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 1 მარტი, 2022. ციტატა: „According to Mariupol Mayor Vadym Boichenko, the Armed Forces of Ukraine and the Azov Detachment worked in a coordinated manner.“ შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  35. ↑ 35.0 35.1 „Marines and “Azov” rescue 500 fighters from the port of Mariupol - media“. Ukrayinska Pravda (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 20 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  36. ↑ Tom Bateman (13 აპრილი, 2022). „Ukraine: The critical fight for 'heart of this war' Mariupol“. BBC News. ციტირების თარიღი: 27 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  37. ↑ Adler, Nils; King, Laura (28 January 2022). „'Everything that needs to be done': Ukraine citizen soldiers prepare for Russia threat“. Los Angeles Times (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 21 მარტი, 2022. ციტატა: „Its defenders — both the regular Ukraine army and the irregular forces mustering for battle“ შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |archive-date=-ში (დახმარება)
  38. ↑ 38.0 38.1 „Hundreds of thousands face catastrophe in Mariupol“. The Economist (ინგლისური). 21 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 21 მარტი, 2022. ციტატა: „Ukrainian forces in Mariupol are vastly outnumbered, with 3,500 soldiers facing 14,000 invaders, around a tenth of the total estimated Russian force in the country.“ შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  39. ↑ „As it happened: Ukraine war latest: Gun battles as Russian troops reach Mariupol city centre, says mayor“. BBC News (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 5 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  40. ↑ 40.0 40.1 40.2 „Russia Says All Urban Areas of Mariupol Cleared of Ukrainian Forces“. voanews.com (ინგლისური). 16 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  41. ↑ Melissa Quinn (17 აპრილი, 2022). „Ukrainian foreign minister says Mariupol "doesn't exist anymore" after Russian siege“. CBS News. ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  42. ↑ „Azov Regiment destroyed at least 1,157 Russian troops in Mariupol“. Ukrinform. 29 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 3 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  43. ↑ „Russia suffers losses of 75% on Black Sea fleet coastal defence brigade, Ukraine claims“. The Guardian. 19 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 25 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  44. ↑ „Кто гибнет на войне с Украиной. Исследование "Медиазоны"“ [Who dies in the war with Ukraine. Research "Mediazona"]. Meduza (რუსული). 25 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 27 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  45. ↑ 45.0 45.1 „Russia says helicopter downed near Mariupol was headed to evacuate Azov unit leaders“. Tass Russian News Agency (ინგლისური). 28 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 5 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  46. ↑ Trevithick, Joseph. „Ukraine Situation Report: NATO Says Russia Is Repositioning, Not Withdrawing“. The Drive (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-03-31. ციტირების თარიღი: 5 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  47. ↑ Presse, AFP-Agence France. „Russia Says Prevented Ukraine Officers Fleeing Mariupol By Air“. www.barrons.com (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  48. ↑ Heather Sharp (27 აპრილი, 2022). „Ukraine's Mariupol defenders ask for Dunkirk-like extraction“. BBC News. ციტირების თარიღი: 27 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  49. ↑ „Russia-Ukraine war: 21,000 civilians killed, Mayor of Mariupol estimates“. The Jerusalem Post (ინგლისური). 12 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 12 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  50. ↑ 50.0 50.1 „Mariupol Mayor Cites 'Thousands' Dead, Says 'Complete Evacuation' Needed“. Radio Free Europe (ინგლისური). Radio Liberty. 27 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 28 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  51. ↑ 51.0 51.1 Bondarenko, Khrystyna; Watson, Ivan; Stapleton, AnneClaire; Booth, Tom; Alasaar, Alaa (19 მარტი, 2022). „Mariupol residents are being forced to go to Russia, city council says“. CNN, World (ინგლისური). CNN. ციტირების თარიღი: 28 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  52. ↑ Vasovic, Aleksandar (24 თებერვალი, 2022). „Port city of Mariupol comes under fire after Russia invades Ukraine“. Reuters (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 25 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  53. ↑ UN News (24 თებერვალი, 2022) Ukraine Crisis: Protecting civilians 'Priority Number One'; Guterres releases $20M for humanitarian support
  54. ↑ „Battle ongoing near Mariupol – mayor“. www.ukrinform.net (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 25 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  55. ↑ „Fierce battles raging in all directions near Mariupol – mayor“. Interfax-Ukraine (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 25 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  56. ↑ Richárd, Jabronka (25 თებერვალი, 2022). „Így áll most a háború Ukrajnában: több nagyvárosban harcok dúlnak, megtámadtak egy orosz repülőteret“. Ellenszél (უნგრული). ციტირების თარიღი: 25 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  57. ↑ CNN (25 თებერვალი, 2022). „"Amphibious assault" underway west of Mariupol on the Sea of Azov, senior US defense official says“. CNN (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 25 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  58. ↑ „Russian Navy Carries Out Amphibious Assault Near Mariupol“. The Maritime Executive (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 25 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |archive-date=-ში (დახმარება)
  59. ↑ „Russian forces are about 31 miles outside southeastern Ukrainian city of Mariupol, US defense official says“. CNN (ინგლისური). 27 თებერვალი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 27 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  60. ↑ „Russian advance slowed by Ukrainian resistance and logistical setbacks, U.S. defense official says“. CBS News (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 27 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |archive-date=-ში (დახმარება)
  61. ↑ „Russia orders troops to hasten their advance as Mariupol remains under heavy shelling“. ABC News (ინგლისური). 26 თებერვალი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 26 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  62. ↑ „At Least Six Greeks Killed in Russian Attacks at Mariupol, Ukraine“. GreekReporter.com (ინგლისური). 26 თებერვალი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 26 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  63. ↑ Georgiopoulos, George (26 თებერვალი, 2022). „Greece says 10 expats killed in Ukraine, summons Russian ambassador“. Reuters (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 26 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  64. ↑ „Russian invasion update: Ukraine repels tank attack, captures six Russians in Mariupol“. www.ukrinform.net (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 27 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  65. ↑ „A shelling, a young girl, and hopeless moments in a hospital“. Associated Press (ინგლისური). 27 თებერვალი, 2022. ციტირების თარიღი: 28 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  66. ↑ Reuters (28 თებერვალი, 2022). „Fighting around Ukraine's Mariupol throughout the night – regional governor“. Reuters (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 28 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  67. ↑ „Russian invasion update: Mariupol remains Ukrainian controlled“. ukrinform.net. ციტირების თარიღი: 28 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  68. ↑ Trevithick. „Strategic Ukrainian Port Of Mariupol Now Surrounded By Russian Forces“. thedrive.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-28. ციტირების თარიღი: 28 თებერვალი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  69. ↑ „Маріуполь частково залишився без електрики, газу та інтернету“. Radio Free Europe/Radio Liberty (Ukrainian). ციტირების თარიღი: 1 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  70. ↑ CNN (1 მარტი, 2022). „Russian-backed separatist leader expects his forces to surround Mariupol on Tuesday“ (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 1 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  71. ↑ „Russian Forces Capture Ethnic Greek Village Of Sartana (Mariupol) From Ukrainian Army And Azov Battalions — Greek City Times“ (ინგლისური). 2 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 1 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  72. ↑ „Archived copy“. ციტირების თარიღი: 2 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  73. ↑ Hunder, Max (30 მარტი, 2022). „Timeline: Russia's siege of the Ukrainian city of Mariupol“. Reuters (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 6 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  74. ↑ „Ukrainian city of Mariupol 'near to humanitarian catastrophe' after bombardment“. BBC News (ინგლისური). 2 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  75. ↑ „Ukraine leader Volodymyr Zelensky vows to hold fast as 2,000 civilian deaths blamed on Russia's invasion“. CBS News (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |archive-date=-ში (დახმარება)
  76. ↑ „Most of the world lines up against Moscow, attacks intensify“. Associated Press (ინგლისური). 2 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  77. ↑ Reuters (2 მარტი, 2022). „Mariupol mayor reports mass casualties from nonstop Russian attack“. Reuters (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  78. ↑ „WATCH: Hundreds of casualties reported after fighting in Mariupol, Ukraine“. Euro Weekly News (ინგლისური). 2 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  79. ↑ Gunter, Joel (2 მარტი, 2022). „Ukrainian city of Mariupol 'near to humanitarian catastrophe' after bombardment“. bbc.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  80. ↑ „Hundreds feared dead from 15-hour Russian attack on Mariupol, Ukraine“ (ინგლისური). 2 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  81. ↑ „Mariupol under siege: 'We are being completely cut off'“. BBC News (ინგლისური). 3 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 3 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  82. ↑ „Pro-Russian separatists threaten Ukraine's Mariupol with strikes“. Reuters. 3 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 3 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  83. ↑ „Russia squeezes southern Ukraine amid warning 'worst is yet to come'“. CNN. ციტირების თარიღი: 2022-03-04.
  84. ↑ Reuters (2022-03-04). „Besieged Ukrainian city of Mariupol appeals for help“. Reuters (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-04.
  85. ↑ „UN Security Council in emergency meeting after Russia seizes second Ukrainian nuclear plant“. ABC News (ინგლისური). 2022-03-04. ციტირების თარიღი: 2022-03-04.
  86. ↑ „Results in talks on humanitarian corridors for Mariupol not yet achieved – adviser to interior minister“. www.ukrinform.net (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-04.
  87. ↑ 87.0 87.1 Deutsche Well news app, Ukraine Updates (March 4, 2022) „Russia to allow humanitarian corridors out of Mariupol, Volvovakha.“
  88. ↑ Drake, Andrew; Ebel, Francesca; Karmanau, Yuras; Chernov, Mstyslav (March 4, 2022). „Reports: Russia to observe ceasefire in 2 areas of Ukraine“. Associated Press. ციტირების თარიღი: March 4, 2022.
  89. ↑ The Times of Israel, LiveBlog (5 მარტი, 2022, 11:39 am) Red Cross acting as ceasefire guarantor to allow evacuation of Mariupol, Volnovakha
  90. ↑ Hamza Mohamed and Nadim Asrar, Al Jazeera (5 Mar 2022) Russia-Ukraine live news: Mariupol evacuation halted
  91. ↑ Joel Gunter, Lviv Ukraine, BBC News (March 5, 2022) Siege of Mariupol: Fresh Russian attacks throw evacuation into chaos
  92. ↑ Joel Gunter (March 5, 2022). „Siege of Mariupol: Fresh Russian attacks throw evacuation into chaos“. BBC News. ციტირების თარიღი: March 5, 2022.
  93. ↑ „Siege of Mariupol: Fresh Russian attacks throw evacuation into chaos“. BBC News (ინგლისური). 2022-03-05. ციტირების თარიღი: 2022-03-05.
  94. ↑ Reuters (2022-03-05). „UK accuses Russia of using Mariupol ceasefire plan to reset forces“. Reuters (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-06.
  95. ↑ Polityuk, Pavel; Vasovic, Aleksandar (2022-03-05). „Kyiv, Moscow trade blame over failed evacuation as Russian assault grinds on“. Saskatoon StarPhoenix (ინგლისური). Reuters. ციტირების თარიღი: 2022-03-05.
  96. ↑ 96.0 96.1 96.2 „Ukraine: Second attempt to evacuate civilians from Mariupol fails — live updates | DW | 06.03.2022“. Deutche Welle. 6 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 06.03.2022. ციტირების თარიღი: 6 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  97. ↑ Gunter, Joel (6 მარტი, 2022). „Mariupol: Fires, no water, and bodies in the street“. BBC News. ციტირების თარიღი: 6 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  98. ↑ Braithwaite, Sharon (6 მარტი, 2022). „Ukrainian MP: Russia has damaged Donetsk-Mariupol pipeline, leaving over 700,000 people without heat“. CNN (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-03-06. ციტირების თარიღი: 6 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  99. ↑ Today 7 Mar 2022. 7 მარტი, 2022. https://www.bbc.co.uk/sounds/play/m001546h.
  100. ↑ Rahman, Khaleda (7 მარტი, 2022). „Evacuation Route Offered to Fleeing Ukrainians Was Mined—Red Cross“. Newsweek. ციტირების თარიღი: 7 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  101. ↑ 101.0 101.1 „War in Ukraine live updates: Russia fires on civilian evacuation points in Mariupol, deputy mayor says“. NPR (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-09.
  102. ↑ Zaks, Dmitry; Clark, Dave (8 მარტი, 2022). „Ukraine accuses Russia of attacking humanitarian corridors as civilians flee cities“. Agence France-Presse. The Times of Israel. ციტირების თარიღი: 8 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  103. ↑ „Mass grave set up in Mariupol as morgues overflow“. BBC News (ინგლისური). 9 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 9 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  104. ↑ „Mariupol says children's hospital destroyed by Russian bombing“. National Post (ინგლისური). 2022-03-09. ციტირების თარიღი: 2022-03-09.
  105. ↑ „Attacks hits Ukraine children's hospital, officials say“. AP NEWS (ინგლისური). 2022-03-09. ციტირების თარიღი: 2022-03-09.
  106. ↑ Harding, Luke (9 მარტი, 2022). „‘Pure genocide’: civilian targets in Mariupol ‘annihilated’ by Russian attacks“. The Guardian (ინგლისური). შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  107. ↑ Harding, Luke (9 მარტი, 2022). „‘Pure genocide’: civilian targets in Mariupol ‘annihilated’ by Russian attacks“. Associated Press (ინგლისური). Canadian Broadcasting Corporation. ციტირების თარიღი: 9 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  108. ↑ Katherine Fung (9 მარტი, 2022). „Ukrainian Deputy Mayor 'Not Able Even to Count' Civilian Death Toll“. Newsweek (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 9 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  109. ↑ „Ukraine's Mariupol says 1,582 civilians killed by Russian shelling and blockade“. Reuters (ინგლისური). 11 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 11 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  110. ↑ Пристанская, Наталия (12 მარტი, 2022). „Россияне захватили восточные окраины Мариуполя, – Генштаб ВСУ“. 24 Канал (რუსული). ციტირების თარიღი: 19 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  111. ↑ Chernov, Mstyslav; Karmanu, Yuras (12 მარტი, 2022). „Russian troops push towards Kyiv, key cities blockaded“. Associated Press (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-12. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  112. ↑ „Ukraine's Mariupol city says 2,187 residents killed since start of war“ (ინგლისური). Devdiscourse. Reuters. ციტირების თარიღი: 2022-03-13.
  113. ↑ „Ukraine's Mariupol says city's last reserves of food and water are running out“. Reuters (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-13.
  114. ↑ Глущенко, Ольга (13 მარტი, 2022). „Оборона Мариуполя: уничтожена бронетехника и живая сила врага“. Украинская правда (რუსული). ციტირების თარიღი: 14 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  115. ↑ „Turkey to evacuate citizens in Mariupol mosque: FM“ (ინგლისური). Hurriyet daily news. 13 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 14 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  116. ↑ „Over 2,500 Mariupol residents killed so far in war - Ukrainian presidential advisor“. Reuters (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 14 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  117. ↑ „Russian forces shoot at civilians in Hostomel“. India Today (ინგლისური). 15 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 15 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  118. ↑ „First convoy of civilians escapes besieged Mariupol“. Al Jazeera (ინგლისური). 14 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 14 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  119. ↑ ОЛЬГА ГЛУЩЕНКО (15 მარტი, 2022). „ЗСУ відбили атаки на Маріуполь, знищили ворожу техніку і 150 загарбників – штаб“. Українська правда (უკრაინული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 15 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  120. ↑ Rasheed, Jillian Kestler-D'Amours,Zaheena. „US warns China not to help Russia; Moscow-Kyiv talks to resume“. aljazeera.com (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 15 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |archive-date=-ში (დახმარება)
  121. ↑ Stewart, Will (14 მარტი, 2022). „Ukraine war: Russia admits first loss of GRU intelligence officer“. Evening Standard (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 15 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  122. ↑ Andy Hayes (15 მარტი, 2022). „Ukraine war: 20,000 flee Mariupol in biggest evacuation yet from besieged port city“. Sky News (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 16 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate=, |date=, და |archive-date=-ში (დახმარება)
  123. ↑ „Fourth Russian general killed in Ukraine, claims president Zelensky“. MSN (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-18.
  124. ↑ Andrea Rosa (18 მარტი, 2022). „Ukraine rescuers search Mariupol theater rubble as Russian attacks continue“. Associated Press (ინგლისური). PBS. ციტირების თარიღი: 18 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  125. ↑ Natalie Drier (16 მარტი, 2022). „Russia attacks Ukraine: Mariupol theater used as shelter bombed“. KIRO-TV (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 16 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  126. ↑ „Мариупольский аэропорт полностью перешел под контроль ДНР“. РИА Новости (რუსული).
  127. ↑ „Fighting Reaches Center Of Mariupol As Putin Puts Up Defiant Appearance“. Radio Free Europe/Radio Liberty (ინგლისური). 18 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 18 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  128. ↑ „Russians push deeper into Mariupol as locals plead for help“. The Toronto Star (ინგლისური). 2022-03-19. ISSN 0319-0781. ციტირების თარიღი: 2022-03-19.
  129. ↑ „Mariupol residents are being forced to go to Russia, city council says“. CNN (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-20. |first=-ს აკლია |last= (დახმარება)
  130. ↑ „Mariupol says Russia forcefully deported thousands of people“. Reuters (ინგლისური). 2022-03-20. ციტირების თარიღი: 2022-03-20.
  131. ↑ „Russian forces bomb school sheltering 400 people in Mariupol, city council says“ (ინგლისური). CNN. 20 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 20 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  132. ↑ „Ukraine has rejected Vladimir Putin's demand to surrender the stricken city of Mariupol“. lbc (ინგლისური). 20 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 21 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  133. ↑ „Ukraine rejects Russian demand to surrender Mariupol and lay down arms“. lbc (ინგლისური). 21 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 21 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  134. ↑ 134.0 134.1 RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, MARCH 24 en. Institute for the Study of War. ციტირების თარიღი: 27 მარტი, 2022
  135. ↑ „Ukraine war in maps: Tracking the Russian invasion“. BBC News. 27 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 27 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  136. ↑ „Mariupol Mayor Cites 'Thousands' Dead, Says 'Complete Evacuation' Needed“. Radio Free Europe/Radio Liberty (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-28.
  137. ↑ Carlotta Gall (27 მარტი, 2022). „As the war in Ukraine moves into its second month, fears grow of Mariupol’s fall to Russia“. The New York Times (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 29 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  138. ↑ „Russia's invasion of Ukraine has destroyed a historic computer museum“. Engadget (ინგლისური). 27 მარტი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date= და |archivedate=-ში (დახმარება)
  139. ↑ „Mariupol is 'in the hands' of Russia, mayor says“. theweek.com (ინგლისური). 29 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 29 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  140. ↑ „Nearly 5,000 people killed in siege of Ukraine's Mariupol - mayor's office“. Reuters (ინგლისური). 28 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 28 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  141. ↑ Mendick, Robert (28 მარტი, 2022). „Devastated Mariupol teeters on the brink, but Ukrainian troops refuse to abandon the fallen“. Yahoo News (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 5 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  142. ↑ „Elfoglalták az oroszok a rettegett Azov-zászlóalj egyik bázisát“. Portfolio (უნგრული). 28 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 5 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  143. ↑ RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 2 en. Institute for the Study of War. ციტირების თარიღი: 5 აპრილი, 2022
  144. ↑ „Russia Says Ukrainian Marines Surrendered En-Masse In Mariupol; Western Experts Call It Putin's Propaganda“. Eurasian Times. 6 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. ციტატა: „267 Ukrainian marines from the 503rd Battalion of the Ukrainian Naval Forces opted to surrender in the encircled Mariupol“ შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  145. ↑ Kateryna Stepanenko; Karolina Hird. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 7. Institute for the Study of War (7 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 12 აპრილი, 2022.
  146. ↑ Kateryna Stepanenko. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 8. Institute for the Study of War (8 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 12 აპრილი, 2022.
  147. ↑ George Barros; Kateryna Stepanenko; Karolina Hird. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 9. Institute for the Study of War (9 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 12 აპრილი, 2022.
  148. ↑ „It became known about the Marines handed over to the Ukrainian Armed Forces in Mariupol“. 24 Happenings. 11 აპრილი, 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-04-11. ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. ციტატა: „About 160 Marines surrendered to the Ukrainian Armed Forces (APU) in Mariupol.“ შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  149. ↑ 149.0 149.1 „Басурин сообщил об убийстве в Мариуполе командира 36-й бригады морской пехоты ВС Украины“. Тасс (რუსული). 17 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  150. ↑ 150.0 150.1 Russia Claims 1,000 Members of the 36th Marine Brigade Surrendered in Mariupol. SOFREP (14 April 2022). ციტირების თარიღი: 18 April 2022.
  151. ↑ 151.0 151.1 151.2 151.3 Kateryna Stepanenko; Karolina Hird. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 13 en. Institute for the Study of War (13 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022.
  152. ↑ „Marines from 36th brigade break through to Azov fighters, defenders of Mariupol strengthen defense area“. Interfax-Ukraine (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  153. ↑ Parker, George Grylls, Charlie. „Briton Aiden Aslin 'surrenders' in Mariupol as he runs out of food“ (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022 – წარმოდგენილია www.thetimes.co.uk-ის მიერ. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  154. ↑ Petr Ermilin (12 აპრილი, 2022). „More than 1,000 Ukrainian Marines voluntarily surrendered in Mariupol“. Pravda (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  155. ↑ 155.0 155.1 „Russia says over 1,000 Ukrainian marines surrender in Mariupol“. Reuters (ინგლისური). 13 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  156. ↑ „Chechen chief Kadyrov says over 1,000 Ukrainian marines surrender in Mariupol“. Reuters (ინგლისური). 13 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  157. ↑ „134 more Ukrainian servicemen surrendered in Mariupol: Russia“. aa.com.tr (ინგლისური). 14 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 202. ციტატა: „This means a total of 1,160 Ukrainian soldiers and officers laid down their weapons in Mariupol on Wednesday“ შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  158. ↑ Aditi Sangal, Adrienne Vogt, Helen Regan, Matias Grez, Jeevan Ravindran, Laura Smith-Spark, Maureen Chowdhury, Mike Hayes (13 აპრილი, 2022). „Ukrainian commanders defending Mariupol say their units were able to link up despite relentless attacks“. CNN (ინგლისური). შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  159. ↑ „Mariupol commercial sea port fully liberated from Azov regiment's Nazi fighters“. Тасс (ინგლისური). 13 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  160. ↑ 160.0 160.1 George Barros. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 17 en. Institute for the Study of War (17 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022.
  161. ↑ Drozd, Yulia (15 აპრილი, 2022). „Ukrainian commander issues urgent plea in Mariupol“. ABC News (ინგლისური). ABC News Network. ციტირების თარიღი: 15 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  162. ↑ „Russian Tu-22M3 bombers strike Mariupol“. Ukrinform (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 17 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  163. ↑ „‘Fortress in a city’: steel plant becomes Ukrainian hold-out in Mariupol“. the Guardian (ინგლისური). 15 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 20 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  164. ↑ 164.0 164.1 Kagan, Frederick W.; Kateryna, Stepanenko; Hird, Karolina. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 16 en. Institute for the Study of War (16 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 20 აპრილი, 2022
  165. ↑ RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 17 en. Institute for the Study of War (17 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022.
  166. ↑ 166.0 166.1 Adam Schreck; Mystyslav Chernov (18 აპრილი, 2022). „Ukrainian defenders in Mariupol defy surrender-or-die demand“. The Associated Press (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  167. ↑ „Ukraine war: Mariupol defenders will fight to the end says PM“. BBC (ინგლისური). 18 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 18 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  168. ↑ George Barros; Karolina Hird. RUSSIAN OFFENSIVE CAMPAIGN ASSESSMENT, APRIL 20 en. Institute for the Study of War (20 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 20 აპრილი, 2022.
  169. ↑ Schreck, Adam (2022-04-21). „Putin claims Mariupol win but won't storm Ukrainian holdout“. AP NEWS (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-04-21.
  170. ↑ „Putin calls off plan to storm Mariupol plant, opts for blockade instead“. Reuters (ინგლისური). Thomson Reuters. 21 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 21 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  171. ↑ Yvette Tan (21 აპრილი, 2022). „Steelworks battle was militarily irrelevant to Russia - former armed forces chief“. BBC News. ციტირების თარიღი: 25 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  172. ↑ Michael Schwirtz (22 აპრილი, 2022). „Inside Azovstal Plant, Ukrainian Sergeant Prays for Rescue“. Yahoo! News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-04-26. ციტირების თარიღი: 22 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  173. ↑ Clarke, Mason; Barros, George; Stepanenko, Kateryna; Hird, Karolina. Russian Offensive Campaign Assessment, April 22 (22 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 22 აპრილი, 2022.
  174. ↑ David Keyton; Yesica Fisch (23 აპრილი, 2022). „Ukraine battered again; Zelenskyy says US officials to visit“. Associated Press. ციტირების თარიღი: 25 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  175. ↑ Kateryna Stepanenko; Karolina Hird. Russian Offensive Campaign Assessment, April 23. Institute for the Study of War (23 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 25 აპრილი, 2022.
  176. ↑ Connor Sephton (23 აპრილი, 2022). „Ukraine war: A dozen crack Russian military units redeployed from Mariupol as Kyiv claims to have rearmed blockaded district with daring night-time helicopter drop“. Sky News (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 23 აპრილი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  177. ↑ Connor Sephton (23 აპრილი, 2022). „Ukraine war: A dozen crack Russian military units redeployed from Mariupol as Kyiv claims to have rearmed blockaded district with daring night-time helicopter drop“. Sky News. ციტირების თარიღი: 3 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  178. ↑ Kateryna Stepanenko. Russian Offensive Campaign Assessment, April 23. Institute for the Study of War (24 აპრილი, 2022). ციტირების თარიღი: 25 აპრილი, 2022.
  179. ↑ Tim Lister; Olga Voitoivych (28 აპრილი, 2022). „Mariupol steel plant suffers "heaviest airstrikes so far," Ukrainian official says“. Cable News Network. ციტირების თარიღი: 3 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  180. ↑ Tim Lister (29 აპრილი, 2022). „600 injured in recent bombing of Azovstal steel plant, Mariupol mayor says“. Cable News Network. ციტირების თარიღი: 3 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |accessdate= და |date=-ში (დახმარება)
  181. ↑ „Ukraine: UN-Red Cross operation underway to evacuate civilians from stricken Mariupol plant“. UN News (ინგლისური). 1 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  182. ↑ 182.0 182.1 „Go inside the civilian evacuation of Mariupol's besieged Azovstal steel plant“. ABC News (ინგლისური). 1 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  183. ↑ Tiffany Wertheimer (1 მაისი, 2022). „Ukraine latest news: Safe passage for civilians to leave Mariupol under way - UN“. BBC News (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  184. ↑ „Mariupol civilians leave besieged Azovstal steelworks“. BBC News (ინგლისური). 30 აპრილი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  185. ↑ Thomas, Trisha (30 აპრილი, 2022). „Wives of Mariupol defenders appeal for soldiers' evacuation“. ABC News (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  186. ↑ „At least 100 civilians evacuated from Azovstal plant in Mariupol, Zelenskyy says“. ABC News (ინგლისური). 1 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 2 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  187. ↑ David Vergun (2 მაისი, 2022). „Russians Make Minimal Progress in the Donbas, DOD Official Says“. U.S. Department of Defense. ციტირების თარიღი: 3 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  188. ↑ Matt Seyler (2 მაისი, 2022). „Russians leaving Mariupol, progress in Donbas 'minimal at best': US“. ABC News. ციტირების თარიღი: 3 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  189. ↑ „Russian troops begin to storm Azovstal plant“. www.ukrinform.net (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-05-05.
  190. ↑ „Russians break into the Azovstal plant in Mariupol - sources“. Ukrayinska Pravda (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-05-05.
  191. ↑ „Ukraine war: Zelensky plea as Russians seek Mariupol endgame“. BBC (ინგლისური). 4 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  192. ↑ „Russian troops enter Azovstal plant, top Ukrainian lawmaker says“. Reuters (ინგლისური). 5 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  193. ↑ „ჩვენმა დამცველებმა აზოვსტალში მტრის შეტევა მოიგერიეს — არესტოვიჩი“. On.ge. 5 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 5 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  194. ↑ „Ukraine war: 300 civilians evacuated from Mariupol after Russia opens humanitarian corridors“. Sky News. 5 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  195. ↑ „'Seemed like goodbye': Mariupol defenders make their stand“. AP NEWS (ინგლისური). 5 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 14 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  196. ↑ Vasilyeva, Nataliya (4 მაისი, 2022). „Ukraine loses contact with Azovstal defenders as Russian troops storm steelworks“. The Telegraph (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 14 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  197. ↑ Kantchev, Georgi; Marson, James (6 მაისი, 2022). „Fresh Rescue Efforts Under Way at Ukraine’s Azovstal Steel Plant“. Wall Street Journal (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 14 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  198. ↑ „Ukraine says all women, children and elderly out of besieged Azovstal plant“. Deutsche Welle (ინგლისური). 7 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 7 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  199. ↑ Toman, Siobhan (7 მაისი, 2022). „Women, children, elderly out of besieged plant - Ukraine“. BBC News (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 7 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  200. ↑ Lister, Tim; Presniakova, Julia; Voitovych, Olga (7 მაისი, 2022). „"All women, children and elderly" have been evacuated from Azovstal, Ukrainian government says“. CNN (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 7 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  201. ↑ Rasheed, Zaheena; Siddiqui, Usaid; Pietromarchi, Virginia. „Ukraine latest updates: UN chief ‘appalled’ by school attack“. www.aljazeera.com (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 14 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  202. ↑ „Donetsk People's Republic Leader Holds Victory Day Parade in Mariupol“. NT News (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-05-17. ციტირების თარიღი: 14 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date=-ში (დახმარება)
  203. ↑ „"Live: Nearly two-thirds of Kyiv's 3.5 million residents have now returned to the city"“. euronews (ინგლისური). 10 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 14 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  204. ↑ „Kyiv says over 1,000 Ukraine fighters still in Azovstal plant“. Al Arabiya English (ინგლისური). 10 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 22 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  205. ↑ Stepanenko, Kateryna; Hird, Karolina; Kagan, Frederick W.. Russian Offensive Campaign Assessment, May 12. Institute for the Study of War (12 მაისი, 2022). ციტირების თარიღი: 16 მაისი, 2022
  206. ↑ Stepanenko, Kateryna; Kagan, Frederick W.. Russian Offensive Campaign Assessment, May 13. Institute for the Study of War (13 მაისი, 2022). ციტირების თარიღი: 16 მაისი, 2022
  207. ↑ Hopkins, Valerie; Nechepurenko, Ivan; Santora, Marc (16 მაისი, 2022). „Ukrainian authorities declare an end to the combat mission in Mariupol after weeks of Russian siege“. The New York Times (ინგლისური). ISSN 0362-4331. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-05-16. ციტირების თარიღი: 16 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  208. ↑ „Azovstal defenders appear to signal end of siege“. The Jerusalem Post (ინგლისური). 16 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 15 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  209. ↑ „Longest battle of war ends as Ukrainian troops evacuated from Azovstal steel mill in Mariupol“. Sydney Morning Hearld (ინგლისური). 17 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  210. ↑ Reuters (2022-05-17). „Azovstal siege ends as hundreds of Ukrainian fighters surrender“. Reuters (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-05-17. ციტირების თარიღი: 2022-05-17.
  211. ↑ „Ukraine: ICRC registers hundreds of prisoners of war from Azovstal plant“. International Committee of the Red Cross. 19 მაისი, 2022. ციტირების თარიღი: 21 მაისი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  212. ↑ Russian Offensive Campaign Assessment, May 18. Institute for the Study of Warfare (18 მაისი, 2022). ციტირების თარიღი: 19 მაისი, 2022
  213. ↑ Vega, María R. Sahuquillo, Luis de (2022-03-06). „Russian forces exert stranglehold on Mariupol after failure of ceasefire“. EL PAÍS English Edition (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-10.
  214. ↑ Mangan, Dan (7 მარტი, 2022). „U.S. is collecting evidence of possible Russian war crimes in Ukraine“. cnbc.com. CNBC. ციტირების თარიღი: 2022-03-07. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  215. ↑ Mangan, Dan (March 7 2022). „U.S. is collecting evidence of possible Russian war crimes in Ukraine“. CNBC. ციტირების თარიღი: 2022/03/07. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  216. ↑ „Ukraine: Mariupol Residents Trapped by Russian Assault - Ukraine“. ReliefWeb (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-09.
  217. ↑ Balevic, Katie. „Zelenskyy accuses Russian troops of 'direct strike' that wrecked a Mariupol maternity hospital, pleads to 'close the sky right now'“. Business Insider (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-09.
  218. ↑ „Ukraine latest news: Children under rubble, says Zelensky, as Russia bombs hospital“. BBC News (ინგლისური). 9 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 9 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
  219. ↑ Osborne, Samuel (10 მარტი, 2022). „Ukraine war: Russia says claim it bombed children's hospital is 'fake news'“. Sky News (ინგლისური). შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  220. ↑ „Что заявили главы МИД России и Украины после переговоров. Главное“. Медуза (რუსული). 10 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  221. ↑ 221.0 221.1 „'Ukrainian propaganda': Russia says pic of pregnant woman in hospital attack is 'fake'“. LBC (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 2022-03-10.
  222. ↑ „Live updates: Russia denies hospital strike responsibility“. AP NEWS (ინგლისური). 10 მარტი, 2022. ციტირების თარიღი: 10 მარტი, 2022. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |access-date= და |date=-ში (დახმარება)
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=მარიუპოლის_ალყა&oldid=4692353“-დან