ვიკიპედია

ლეონარდ ეილერი

ლეონარდ ეილერი (დ. 15 აპრილი, 1707, ბაზელი, შვეიცარია — გ. 18 სექტემბერი, 1783, პეტერბურგი, რუსეთი) — შვეიცარიელი მათემატიკოსი, მექანიკოსი და ფიზიკოსი.

ლეონარდ ეილერი
გერმ. Leonhard Euler
დაბ. თარიღი 15 აპრილი, 1707(1707-04-15)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16]
დაბ. ადგილი ბაზელი, canton of Basel, შვეიცარიის კავშირი[17] [12] [18] [14] [15]
გარდ. თარიღი 18 სექტემბერი, 1783(1783-09-18)[2] [3] [4] [5] [1] [6] [19] [7] [8] [9] [10] [12] [13] (76 წლის), 7 (18) სექტემბერი, 1783[14] [15] (76 წლის) ან 1783[16]
გარდ. ადგილი სანქტ-პეტერბურგი, რუსეთის იმპერია[17] [12] [14]
დასაფლავებულია სმოლენსკის ლუთერანული სასაფლაო[15] და ლაზარევის სასაფლაო
მოქალაქეობა შვეიცარიის კავშირი
რუსეთის იმპერია
 პრუსიის სამეფო
საქმიანობა მათემატიკოსი[20] [14] [21] , ფიზიკოსი[22] [14] , უნივერსიტეტის პროფესორი, მწერალი[23] , მუსიკის თეორეტიკოსი, ასტრონომი[24] [25] [14] , მეცნიერი[21] , გამომგონებელი[21] , executive[21] და გეოგრაფი[14]
მუშაობის ადგილი პრუსიის მეცნიერებათა აკადემია, პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიური უნივერსიტეტი, პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემია[26] და პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემია
ალმა-მატერი ბაზელის უნივერსიტეტი[26]
განთქმული მოსწავლეები Mikhail Golovin, Petr Inokhodtsev, სიმონ კოტელნიკოვი, Anders Johan Lexell, Stepan Rumovsky, Nicolas Fuss, Johann Euler[27] და ჟოზეფ ლუი ლაგრანჟი[28]
სამეცნიერო ხარისხი მაგისტრი[26] და ფილოსოფიის დოქტორი[28]
მეუღლე Salomea Abigail Euler და Katharina Euler[14]
მამა Paul III Euler[29]
დედა Marguerite Brucker[29]
შვილ(ებ)ი Johann Euler, Christoph Euler და Carl Euler
ჯილდოები ამერიკის ხელოვნებისა და მეცნიერების აკადემიის წევრი[30] [31] და სამეფო საზოგადოების წევრი
გავლენა მოახდინეს
ხელმოწერა

ბიოგრაფია

რედაქტირება

განათლება მიიღო ბაზელის უნივერსიტეტში. 1727–1741 წლებში მუშაობდა პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიაში. დაწერა საყოველთაოდ ხელმისაწვდომი „არითმეტიკის სახელმძღვანელო“ (1738–1740), წარმატებით მუშაობდა რუსეთის რუკების შედგენაზე, მონაწილეობდა სხვადასხვა ტექნიკურ ექსპერტიზაში. პეტერბურგში ცხოვრების პირველ პერიოდში დასაბეჭდად მოამზადა 80 და გამოაქვეყნა 50–ზე მეტი ნაშრომი მათემატიკასა და მექანიკაში. 1741 წელს მუშაობა დაიწყო ბერლინის მეცნიერებათა აკადემიაში მათემატიკის კლასის დირექტორისა და გამგეობის წევრის თანამდებობაზე. ეილერმა საფუძველი ჩაუყარა ტურბინების თეორიას, მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა როგორც ოპტიკური ტექნიკის განვითარებაში, ისე მასალათა გამძლეობის მოძღვრებაში. სწავლობდა ქარის წისქვილების მოწყობილობას. 1766 წელს ეილერი ოჯახთან ერთად ხელმეორედ ჩავიდა პეტერბურგში. მიუხედავად ხანდაზმულობისა და უსინათლობისა, მისი შრომისუნარიანობა არ დაქვეითებულა. პეტერბურგში ცხოვრების მეორე პერიოდში მან დასაბეჭდად მოამზადა 400-მდე შრომა, მათ შორის რამდენიმე დიდტანიანი წიგნი.

ეილერი იყო ბერლინისა და პარიზის აკადემიების, აგრეთვე ლონდონის სამეფო საზოგადოებისა და სხვათა წევრი. დაწერა 850–მდე სამეცნიერო შრომა. საინტერესოა მისი მეცნიერული მიმოწერა (3000 წერილიდან მხოლოდ ნაწილია გამოქვეყნებული). ეილერი მოღვაწეობდა მათემატიკისა და მექანიკის ყველა დარგში, მათემატიკურ ფიზიკაში, ოპტიკაში, მუსიკის თეორიაში, ბალისტიკაში, საზღვაო მეცნიერებაში, სადაზღვევო საქმეში და სხვ. მათემატიკური ანალიზის საშუალებით მან პირველმა ფართოდ გადმოსცა წერტილის დინამიკა. დაამუშავა მყარი სხეულის კინემატიკა და დინამიკა და მიიღო უძრავი წერტილის ირგვლივ მყარი სხეულის ბრუნვის განტოლებები, რითაც საფუძველი ჩაუყარა გიროსკოპების თეორიას. მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა მდგრადობის თეორიაში. გააღრმავა მთვარის მოძრაობის თეორია. შრომების დიდი ციკლი მიუძღვნა მათემატიკური ფიზიკის ამოცანებს (სიმების, ფირფიტებისა და მემბრანების რხევის საკითხებს). ეილერმა საგრძნობლად გააფართოვა მათემატიკური ანალიზის ფარგლები: საფუძველი ჩაუყარა კომპლექსური ცვლადის ფუნქციათა თეორიას, შექმნა ვარიაციათა აღრიცხვა, დიფერენციალური განტოლებების თეორიის საფუძვლები, გაამდიდრა თვით დიფერენციალური და ინტეგრალური აღრიცხვა (ცვლადთა გარდაქმნა, ერთგვაროვანი ფუნქციები, ეილერის ჩასმები, ეილერ–მაკლორენის შეჯამების ფორმულა, მწკრივთა თეორია, ჯაჭვწილადების თეორია), საფუძველი ჩაუყარა სპეციალურ ფუნქციათა თეორიას (გამა–ფუნქცია, ელიფსური ინტეგრალები, ჰიპერბოლური და ცილინდრული ფუნქციები, ინტეგრალური ლოგარითმი და სხვა). რიცხვთა თეორიას მან უძღვნა 100-ზე მეტი მემუარი, დაამტკიცა პიერ ფერმას მიერ გამოთქმული მრავალი მოსაზრება, დაამუშავა ხარისხოვან ნაშთთა და კვადრატულ ფორმათა თეორიის დაფუძვლები. აღმოაჩინა, მაგრამ ვერ დაამტკიცა კვადრატულ ნაშთთა შექცევადობის კანონი, გამოიკვლია დიოფანტური ანალიზის მრავალი ამოცანა, პირველად მან გამოიყენა მათემატიკური ანალიზის მეთოდები დაყოფათა თეორიისა და მარტივ რიცხვთა თეორიაში.

დიდია ეილერის დამსახურება მათემატიკის სხვა დარგებშიც, პიერ სიმონ ლაპლასის თქმით ეილერი იყო XVIII საუკუნის II ნახევრის მათემატიკოსების მასწავლებელი.

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  2. ↑ 2.0 2.1 MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  3. ↑ 3.0 3.1 SNAC — 2010.
  4. ↑ 4.0 4.1 Nationalencyklopedin — 1999.
  5. ↑ 5.0 5.1 Find a Grave — 1996.
  6. ↑ 6.0 6.1 Store norske leksikon — 1978. — ISSN 2464-1480
  7. ↑ 7.0 7.1 GeneaStar
  8. ↑ 8.0 8.1 Roglo — 1997. — 10000000 ეგზ.
  9. ↑ 9.0 9.1 Babelio — 2007.
  10. ↑ 10.0 10.1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija — 2009.
  11. ↑ Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 გვრ.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 www.accademiadellescienze.it
  13. ↑ 13.0 13.1 Léonard (Leonhard) Euler / B. Delmas — 2009.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7 14.8 ECARTICO
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 Эйлер, Леонард // Русский биографический словарь — СПб: 1912. — Т. 24. — С. 189–193.
  16. ↑ 16.0 16.1 Педагоги и психологи мира — 2012.
  17. ↑ 17.0 17.1 Эйлер Леонард // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1978. — Т. 29 : Чаган — Экс-ле-Бен. — С. 574–575.
  18. ↑ JSTOR — 1995.
  19. ↑ ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  20. ↑ http://www.nndb.com/cemetery/803/000208179/
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 21.3 Czech National Authority Database
  22. ↑ http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/europe/switzerland/chfamous.htm
  23. ↑ http://blogcritics.org/culture/article/a-nasty-mathematical-myth/
  24. ↑ Musielak D. Euler: Genius Blind Astronomer Mathematician — 2014. — arXiv:1406.7397
  25. ↑ https://www.famousscientists.org/leonhard-euler/
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 Наточин Ю. В. Становление физиологии в России: XVIII век, The Development of Physiology in 18th Century in Russia // Историко-биологические исследования — 2016. — Т. 8, вып. 2. — С. 9–24. — ISSN 2076-8176; 2500-1221
  27. ↑ Euler's Disciples (Students)
  28. ↑ 28.0 28.1 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  29. ↑ 29.0 29.1 Pas L. v. Genealogics — 2003.
  30. ↑ https://www.amacad.org/sites/default/files/academy/multimedia/pdfs/publications/bookofmembers/ChapterE.pdf
  31. ↑ https://www.amacad.org/sites/default/files/media/document/2019-10/electionIndex1780-1799.pdf
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ლეონარდ_ეილერი&oldid=4714030“-დან