კურტუაზია
კურტუაზია — ლიტერატურული მიმდინარეობა და ქცევის კოდექსი შუა საუკუნეების ევროპაში.
წარმოშობა
რედაქტირება
კურტუაზიული ლიტერატურის მთავარი თემა კურტუაზიული სიყვარული ანუ ე.წ. "წრფელი სიყვარული" (Fin'amor) იყო. იგი დოქტრინის სახით ჩამოყალიბდა დღევანდელი სამხრეთ საფრანგეთის ტერიტორიაზე, კერძოდ პროვანსში. მისი გამავრცელებლები იყვნენ ტრუბადურები. კურტუაზიული პოემები სამხრეთულ ენაზე იქმნებოდა და გამიზნული იყო სასიმღეროდ. XIII საუკუნემდე პროვანსელმა პოეტებმა ეს ჟანრი საკმაოდ წარმატებით განავითარეს და დახვეწეს, მაგრამ ამ დროიდან იწყება კურტუაზიის უკუსვლა, რაც გამოწვეულია იმ საზოგადოების კრიზისით, რომელსაც იგი მიემართებოდა. სამხრეთში ცივილიზაციისა და კულტურის მთავარი დამცველი კატართა სექტა იყო, რომელსაც დიდი ფინანსური შესაძლებლობები გააჩნდა. XIII საუკუნეში იწყება ჯვაროსნების მიერ კატართა სექტის დარბევა, რამაც გამოიწვია პროვანსული ცივილიზაციის შესუსტება. ამიტომ კურტუაზიულმა პოეზიამ ჩრდილოეთით - ტრუვერთა ხელოვნებაში გადაინაცვლა. აქ მას ელეონორ აკვიტანიელი და მისი შვილები მფარველობდნენ.
კურტუაზიული სიყვარული
რედაქტირება
კურტუაზიული სიყვარული არის რაინდის სიყვარული გათხოვილი ქალის მიმართ, რომელსაც ირჩევს სულიერი და ფიზიკური მშვენიერების გამო. რაინდი ხდება ქალის მორჩილი და ასრულებს მის ნებისმიერ სურვილს, მიდის ბრძოლაში და ამით უმტკიცებს სიყვარულს. ასეთი დამოკიდებულება თავად ფეოდალური ურთიერთობის სიმბოლოცაა: ქალი გამოდის სენიორის როლში, მით უმეტეს, რომ კურტუაზიულ სიყვარულში ქალი იერარქიულად რაინდზე მაღლა მდგომი უნდა იყოს. ეს პირობა აუცილებელია რათა ქალმა თავი არ იგრძნოს უხერხულად, შებორკილად. თუ ქმარს კანონით აქვს ცოლზე უფლება, რაინდმა ქალის კეთილგანწყობა თავად უნდა მოიპოვოს მისთვის სიყვარულის, ერთგულებისა და მამაცობის დამტკიცებით. მაგრამ ეს სიყვარული არაა პლატონური, რადგან რაინდი ერთგულების სანაცვლოდ საყვარელი ქალისგან საპასუხო გრძნობას ელის.
პუბლიკა მოხიბლული რჩებოდა ამ ახალი გმირებით, რომლებიც არ კმაყოფილდებოდნენ ღმერთისა და სენიორისადმი ერთგულებით, საბრძოლო თვისებების გამოვლენით და ამავდროულად იყვნენ ელეგანტურები, კეთილშობილები, ეტრფოდნენ ქალებს.
სტილი და ჟანრები
რედაქტირებაკურტუაზიულ ლიტერატურაში საყვარელი ქალის მდგომარეობის გამო საჭირო იყო, რომ რაინდს თავის გრძნობებზე არა პირდაპირ, არამედ ფარულად, შენიღბულად ელაპარაკა. ამან გამოიწვია პოეზიაში პერიფრაზების გაჩენა. მართალია, ეს მხატვრულ ღირსებას მატებდა პოემას, მაგრამ ამავდროულად ტექსტის ზედმეტად დახვეწა აბსტრაქტულობისა და ხელოვნურობაში გადავარდნის საფრთხეს ქმნიდა.
კურტუაზიული პოეზიის მთავარი ჟანრები იყო: კანცონა, სირვენტი, ჯვაროსნული სიმღერები, ტენცონა. მოგვიანებით, XIIსაუკუნეში ჩნდება ე.წ. კურტუაზიული რომანი, რომელიც ასევე ლექსად იყო დაწერილი, მაგრამ ზემოთჩამოთვლილი ჟანრებისგან განსხვავებით არ იყო სასიმღეროდ გამიზნული, შემოტანილი იყო პერსონაჟების დეტალური პორტრეტი, ფსიქოლოგიური ანალიზი და ხშირი იყო დიალოგები. კურტუაზიული რომანი იწერებოდა 12 მარცვლიანი ტაეპით - ე.წ ალექსანდრინით.
არჩევენ ანტიკურ და ბრეტანულ რომანებს: პირველი შექმნილია ანტიკურ მითოლოგიაზე, ბრეტანულ ციკლს კი ეკუთვნის მეფე არტურისა და მრგვალი მაგიდის რაინდთა შესახებ ლეგენდები. ბრეტანული რომანების მაგალითია ტრისტანი და იზოლდა, ლანცელოტი და ა.შ.