კონსტანტინეს ნაბოძვარი

კონსტანტინეს ნაბოძვარი (ლათ. Donatio Constantini) — ყალბი დოკუმენტი, რომელსაც რომის პაპები შუა საუკუნეებში იყენებდნენ თეოკრატიული პრეტენზიების დასასაბუთებლად.

XIII საუკუნის ფრესკა, სადაც გამოსახულია, თუ როგორ გადასცემს კონსტანტინე დიდი რომის პაპ სილვესტერს საჩუქარს. სანტი კვატრო კორონატი, რომი

დოკუმენტის შექმნის ისტორია

ფრანკთა მეფე პიპინ მოკლემ ორგზის (754 და 756 წწ.) ილაშქრა და სასტიკად დაამარცხა ლანგობარდების მეფე აისტულფი. ეს უკანასკნელი კი 756 წელს იძულებული გახდა, პაპ სტეფანე II–სათვის გადაეცა რავენის საეგზარქოსოს მიწები (ბიზანტიის იმპერიის ყოფილი ტერიტორია) და რომის ოლქის ტერიტორიები. ასე ჩაეყარა საფუძველი პაპების საერო ხელისუფლებას იტალიაში. ამგვარად, VIII საუკუნეში შეიქმნა პაპების საეკლესიო სამეფო, რომელიც შემდეგ, მთელი შუა საუკუნეების მანძილზე საერთაშორისო ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა.

რავენის საეგზარქოსოს მიწებისა და რომის ოლქის ტერიტორიების პაპისათვის გადაცემა სათანადო აქტითაც გაფორმდა, მაგრამ ეს არცთუ ისე მისაღები აღმოჩნდა პაპებისათვის, რადგან იგი პაპებს კაროლინგებისადმი დაქვემდებარებულს ხდიდა. მოპოვებული საერო ხელისუფლება „კანონიერი“ რომ გაეხადათ, პაპებმა დაიწყეს თავიანთი უფლებების თეორიული დასაბუთება, იმის დამტკიცება, რომ ეს საჩუქარი მომდინარეობდა არა პიპინ მოკლესაგან, არამედ იმპერატორ კონსტანტინე დიდისაგან (306–337 წწ). ასე ჩაეყარა საფუძველი ყალბ დოკუმენტს, ე.წ. „კონსტანტინეს ნაბოძვარს“.

პაპები კონსტანტინეს პიროვნებაზე შემთხვევით არ შეჩერებულან. იგი იყო პირველი ოფიციალური პიროვნება, იმპერატორი, რომელიც ქრისტიანული წესით მოინათლა და რომელმაც ქრისტიანობა ოფიციალურ რელიგიად გამოაცხადა, თუმცა, ეს ფაქტი პაპებმა სხვაგვარად წარმოსახეს წინასიტყვაობაში, რომელიც „კონსტანტინეს ნაბოძვარს“ წაუმძღვარეს. მათი აზრით, იმპერატორის განკურნება საშინელი სენისაგან (კეთრისგან) შეუძლებელი გახდა, სანამ საქმეში არ ჩაერია პაპი სილვესტერ I. ამ უკანასკნელმა 323 თუ 324 წელს იმპერატორი მონათლა და იგი კეთრისგან განკურნა. სამაგიეროდ, იმპერატორმა პაპს უბოძა საიმპერატორო ნიშნები: ქალაქი რომი, იტალიისა და მთელი დასავლეთის ქვეყნები და ქალაქები, სამაგიეროდ თავისთვის დაიტოვა იმპერიის აღმოსავლეთი ნაწილი. კონსტანტინეს პიროვნება პაპებისთვის იმიტომაც იყო მისაღები, რომ მას უფრო ადვილად წარმოაჩენდნენ ეკლესიის ქველმოქმედად, რადგან იგი დიდ მზრუნველობას იჩენდა ეკლესიათა და სამღვდელოების მატერიალური უზრუნველყოფისათვის; ასევე მის სახელს უკავშირდება ქრისტიანული ტაძრების მშენებლობა პალესტინასა და სხვა ადგილებში. ამას ემატება დედაქალაქის გადატანა აღმოსავლეთში 330 წელს და, რამდენადაც პაპი კვლავ რჩებოდა რომში, ამ გარემოებას შეეძლო წარმოეშვა აზრი ხელისუფლებათა გამოყოფის შესახებ.

,,კონსტანტინეს ნაბოძვარს" საუკუნეების განმავლობაში ეფუძნებოდა პაპების თეოკრატიული პრეტენზიები. დიდი ხნის მანძილზე ამ დოკუმენტის სიმართლეში ეჭვი არავის შეუტანია. თვით დანტე ალიგიერსაც სჯეროდა მისი. ღვთაებრივი კომედიის ერთ–ერთ სტროფში ვკითხულობთ:

	„„ო, კონსტანტინე! რაოდენი დაჰბადა ცოდვა არათუ შენმა მონათვლამან, არამედ ძღვენმა, რომელიც პირველ მდიდარ პაპსა შენ უთავაზე“
	(ჯოჯოხეთი, ქება 19, 115.)

ცხადია, დანტეს ოდნავი ეჭვიც არ ეპარებოდა, „კონსტანტინეს ნაბოძვარის“ წარმომავლობაში, კონსტანტინეს მხოლოდ იმას საყვედურობდა, რომ მას არ უნდა გაეღო ძღვენი, რადგან მან ამით უამრავ ცოდვას დაუდო საფუძველი.

სიყალბის დამტკიცება

რაფაელის სახელოსნო, „კონსტანტინეს ნაბოძვარი“, ვატიკანი

პირველი, ვინც მეცნიერულად დაასაბუთა დოკუმენტის სიყალბე, XV საუკუნის იტალიელი ჰუმანისტი ლორენცო ვალა იყო. მან ამ მიზნით სამგვარი არგუმენტი მოიშველია: რელიგიური, ისტორიული და ფილოლოგიური.

რელიგიური არგუმენტაციის თანახმად, პაპ სილვესტერისთვის ამგვარი საჩუქარი კიდეც რომ შემოეთავაზებინა კონსტანტინეს, წმ. პეტრეს მემკვიდრეს იგი არ უნდა მიეღო, რადგან სახარება კატეგორიულად კრძალავს საერო ხელისუფლების გადაცემას სასულიერო პირზე.

ისტორიული არგუმენტაციის მიხედვით, კონსტანტინე სიცოცხლის ბოლომდე ფლობდა რომის იმპერიას. იმპერია მან, ეუროპეუსის მოკლე ისტორიის თანახმად, თავის სამ ვაჟს დაუტოვა. ვალა ნუმიზმატიკურ მონაცემებსაც იშველიებს და ამტკიცებს, რომ კონსტანტინესდროინდელ არც ერთ მონეტაზე არც პაპია გამოსახული და არც პეტრე მოციქული. ის აზრიც არ უნდა იყოს სწორი, რომ კონსტანტინე მოინათლა 323–324 წლებში, როგორც ეს სიგელის წინასიტყვაობაშია ნათქვამი: ვალას აზრით, როგორც ამას კონსტანტინეს თანამედროვე ისტორიკოსებიც ადასტურებენ, იმპერატორმა ქრისტიანობა მიიღო სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე, 337 წელს. ვალა ეჭვქვეშ აყენებს დედაქალაქის კონსტანტინოპოლში გადატანასაც 323–324 წლებში, რადგან კონსტანტინოპოლი იმ დროს არ არსებობდა. იმპერატორმა ქალაქების მშენებლობას მხოლოდ 329–330 წელს ჩაუყარა საფუძველი.

ფილოლოგიური არგუმენტაციის თანახმად, თუ დავუშვებთ იმას, რომ კონსტანტინეს ნაბოძვარი დაწერილია IV საუკუნეში, იგი აუცილებლად კლასიკურ ლათინურზე უნდა იყოს შექმნილი, მაშინ, როცა სიგელის ავტორი ბარბაროსულ ლათინურზე მეტყველებდა.

ლორენცო ვალას, მარტინ ლუთერისა თუ სხვათა კრიტიკის მიუხედავად, რომის პაპის სახელმწიფომ, ანუ რომის პაპის საერო ხელისუფლებამ 1870 წლამდე მაინც იარსება, იგი კვლავ აღდგა 1929 წლის ლატერანის ხელშეკრულებით, რომელიც დაიდო პაპ პიუს XI-სა და ბენიტო მუსოლინის შორის, მაგრამ არა იმ ოდენობით, რაც გაუქმებამდე იყო, არამედ დღევანდელი ვატიკანის სახით.

ლიტერატურა

• კონსტანტინეს ნაბოძვარი, თარგმანი გურამ კუტალიასი. შუა საუკუნეების ისტორიის საკითხები, V, თბ., 2003
• დანტე ალიგიერი, „ღვთაებრივი კომედია“, თარგმანი კონსტანტინე ჭიჭინაძისა და კონსტანტინე გამსახურდიასი, თბ., 1941.