კარლ ელიასბერგი

კარლ ილიას ძე ელიასბერგი (რუს. Карл Ильи́ч Элиа́сберг; 28 მაისი (10 ივნისი), 1907, მინსკი — 12 თებერვალი, 1978, ლენინგრადი) — საბჭოთა დირიჟორი, რსფსრ კულტურის დამსახურებული მუშაკი (1944).

კარლ ელიასბერგი
ბიოგრაფია
დაბ. თარიღი	10 ივნისი, 1907(1907-06-10)
დაბ. ადგილი	მინსკი
გარდ. თარიღი	12 თებერვალი, 1978(1978-02-12) (70 წლის)
გარდ. ადგილი	სანქტ-პეტერბურგი
დასაფლავებულია	ლიტერატორსკიე-მოსტკი

ბიოგრაფია

დაიბადა 1907 წლის 10 ივნისს მინსკში. მამა ილია ილიასბერგი ბუღალტერი, ხოლო დედა დიასახლისი იყო. 1911 წელს ოჯახი საცხოვრებლად ელისავეტგრადში გადავიდა, სადაც კარლმა 6 წლის ასაკიდან დაიწყო თავისი მუსიკალური განათლება. 1916 წელს, ცხრა წლის ასაკში შევიდა გიმნაზიაში, სადაც სწავლობდა 1922 წლამდე. 1922 წელს მამა გარდაიცვალა მინსკში (ტიფისგან). 1955 წელს შედგენილ ავტობიოგრაფიაში ი. ელიასბერგი წერს, რომ მამის გარდაცვალების შემდეგ ის და დედამისი საცხოვრებლად პეტროგრადში გადავიდნენ, თუმცა 1924 წელს სტუდენტის კითხვარში კ. ელიასბერგმა მიუთითა, რომ დედამისი ცხოვრობს მინსკში და არის უმუშევარი. „კ. ელიასბერგის ცხოვრებისა და შემოქმედებითი საქმიანობის მოკლე მატიანეში“ ვ. კოზლოვი მიუთითებს, რომ დედამისი მასთან გადავიდა არა უადრეს 1924 წლისა.

მან ელიზავეტგრადში დაიწყო მუსიკის შესწავლა ვიოლინოს სპეციალობით, იოაჰიმ გოლდბერგის (შემდგომში ხარკოვის კონსერვატორიის პროფესორი) ხელმძღვანელობით (ვ. ჟუკი ახსენებს გოლდბერგს ისააკ ჟუკის თანაკლასელებს შორის. ჟუკი გოლდბერგთან სწავლობდა პოლტავაში). 15 წლის ასაკში კარლ ელიასბერგი შევიდა ლენინგრადის კონსერვატორიაში. 7 წლის განმავლობაში სწავლობდა ვიოლინოს კლასში, პროფესორ კორგუევთან, ლეოპოლდ აუერის მოსწავლესთან და პარალელურად სწავლობდა დირიჟორობას. 1929 წელს დაამთავრა ლენინგრადის კონსერვატორია ვიოლინოს სპეციალობით.

1929-1931 წლებში მუშაობდა მუსიკალური კომედიის თეატრში, 1937-1950 წლებში იყო ლენინგრადის რადიოკომიტეტის დიდი სიმფონიური ორკესტრის მთავარი დირიჟორი. ის ადმინისტრაციული სამსახურის ლეიტენანტის წოდებას ატარებდა.

ომის წლებში ეს იყო ერთადერთი ორკესტრი ალყაში მოქცეულ ლენინგრადში, მასში მუშაობდნენ ქალაქში დარჩენილი მუსიკოსები. ბლოკადის სამი თვე (1941 წლის დეკემბერი — 1942 წლის თებერვალი) — ქალაქში მუსიკალური გადაცემების მაუწყებლობა შეწყდა პარტიის ხელმძღვანელობის ბრძანებით, მაგრამ ოლგა ბერგგოლცის თქმით, იმ დროს ორკესტრის გამოსვლებს ზოგჯერ გადასცემდნენ შვედეთსა და ინგლისში, თითქოსდა იმის დასამტკიცებლად, რომ ქალაქი ჯერ კიდევ ცოცხალია. 1942 წლის მარტში განახლდა ქალაქში მუსიკალური გადაცემების მაუწყებლობა. შემდეგ კი, ბლოკადის პერიოდში, ლენინგრადის რადიოკომიტეტის დიდი სიმფონიური ორკესტრი გამოდიოდა რადიოში და ატარებდა კონცერტებს (მთლიანად 400-ზე მეტი). 1942 წლის 9 აგვისტოს ელიასბერგის დირიჟორობით, შესრულდა დიმიტრი შოსტაკოვიჩის მეშვიდე სიმფონია, რომელიც ისტორიული გახდა.

ელიასბერგის და მისი მეუღლის საფლავი ლიტერატორთა ხიდებზე სანქტ-პეტერბურგში

ომის დასრულების შემდეგ ელიასბერგმა განაგრძო სადირიჟორო კარიერა, მუშაობდა ლენინგრადის ფილარმონიულ ორკესტრთან (როგორც ლენინგრადის რადიოს კომიტეტის ყოფილ დიდ სიმფონიურ ორკესტრს ეძახდნენ 1953 წლიდან), სახელმწიფო სიმფონიურ ორკესტრთან და სხვა ჯგუფებთან, მათ შორის პროვინციებში (კარელიის სახელმწიფო ფილარმონიის სიმფონიური ორკესტრი). ბევრს მოგზაურობდა სსრკ-ში.

ელიასბერგი დაჯილდოვდა წითელი ვარსკვლავის ორდენით (1945 წლის 22 ივლისი).

შესრულებულ საკონცერტო და სტუდიური ჩანაწერებს შორისაა იოჰანეს ბრამსის (ორმაგი კონცერტი, სიმფონია №3, გერმანული რექვიემი), იოზეფ ჰაიდნის (სიმფონია №№ 88, 95, 103), ისააკ დუნაევსკის, ანატოლი ლიადოვის, გუსტავ მალერის (სიმფონია №4, პირველი ჩანაწერი სსრკ-ში), ფელიქს მენდელსონის, სერგეი ტანეევის (სიმფონია №№ 1, 3), დიმიტრი შოსტაკოვიჩის (სიმფონია №7) ნაწარმოებები.

იგი გარდაიცვალა 1978 წლის 12 თებერვალს. ურნები ელიასბერგისა და მისი მეუღლის, პიანისტ ნადეჟდა ბრონნიკოვას (1903-1981) ფერფლით დაკრძალულია ლიტერატორთა ხიდებზე.

კულტურასა და ხელოვნებაში

ლენინგრადის რადიოს ორკესტრის მე-7 სიმფონიის შესრულება ბლოკადის მეორე წლის დასაწყისში გახდა ახალი ზელანდიელი მწერლის სარა კუიგლის რომანის „დირიჟორის“ სიუჟეტის ობიექტი, რომელიც გამოქვეყნდა 2011 წელს.

1957 წელს გადაიღეს ფილმი „ლენინგრადის სიმფონია“ (სსრკ, სცენარი და რეჟისურა — ზახარ აგრანენკო). ელიასბერგის იერსახე, რომელსაც მარკ პერცოვსკი ასრულებს, ფილმში სრულიად დამახინჯებულია. დაწყებული იქიდან, რომ ის ჩნდება არა მისი (ცენზურისთვის მოუხერხებელი) სახელით, არამედ ორესტ დობროსელსკის სახელით. ფილმში ასევე ბევრი სხვა შეცდომაა იმ დროისთვის დამახასიათებელი იდეოლოგიით ნაკარნახევი.

გერმანიაში 2017 წელს გადაიღეს დოკუმენტური დრამა „ლენინგრადის სიმფონია“. რეჟისორები — კრისტიან ფრეი და კარსტენ გუტშმიდტი. ელიასბერგის როლს მატიას ბუნდშუჰი ასრულებს.

2021 წლის ფილმში „მეშვიდე სიმფონია“ (რეჟ. ა. კოტი) ელიასბერგის როლი მსახიობმა ალექსეი გუსკოვმა შეასრულა. 1957 წლის საბჭოთა ფილმის მსგავსად, 2021 წლის ფილმი შეიცავს უამრავ ისტორიულ შეცდომას, დირიჟორის ასაკის (ის იყო 35 წლის, ფილმში კი უკვე ხანდაზმულია) და მისი მეუღლის ბიოგრაფიის მცდარი წარმოდგენით და დამთავრებული სიუჟეტით, სადაც ხდება მუსიკოსების აყვანა ფრონტიდან. ელიასბერგმა ეს პირადად გააკეთა და ფილმში ამას აკეთებს შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის ოფიცერი. ასევე შეცვლილია სიმფონიის შესრულების გარემოებები.

ხსოვნა

• 1985 წელს ფილარმონიის კედელზე დამონტაჟდა მემორიალური დაფა ტექსტით: „აქ, ლენინგრადის ფილარმონიის დიდ დარბაზში, 1942 წლის 9 აგვისტოს, ლენინგრადის რადიოკომიტეტის ორკესტრმა დირიჟორ კ. ი. ელიასბერგის ხელმძღვანელობით შეასრულა დ. დ. შოსტაკოვიჩის მეშვიდე (ლენინგრადის) სიმფონია“.
• 2007 წელს სანქტ-პეტერბურგში, ფონტანკას სანაპიროს 50-ე კედელზე დამონტაჟდა მემორიალური დაფა: „ამ სახლში 1975 წლიდან 1978 წლამდე ცხოვრობდა დირიჟორი კარლ ილიას ძე ელიასბერგი.
• 1992 წელს, სსრკ სახალხო არტისტის, დირიჟორ იური ტემირკანოვის ძალისხმევით, კარლ ელიასბერგისა და მისი მეუღლის ფერფლის ურნები გადაასვენეს ვოლკოვოს სასაფლაოს ლიტერატორთა ხიდების მსახიობთა ხეივანში.

ლიტერატურა

• Элиасберг Карл Ильич. Воспоминания. Исследования. Документы. / Составитель Козлов В. В.. — СПб.: Издательский Дом «Сад Искусств», 2012. — 367 с. — ISBN 978-5-98361-178-8.

რესურსები ინტერნეტში

• კარლ ელიასბერგი — კინოფილმების ინტერნეტ მონაცემთა ბაზა (ინგლისური)
• კარლ ელიასბერგი discogs-ზე
• კარლ ელიასბერგი „სანქტ-პეტერბურგის ენციკლოპედიაში“ დაარქივებული 2019-09-06 საიტზე Wayback Machine.
• ელიასბერგის ფოტოები
• В. Козлов. С ним хотели работать все: К 100-летию со дня рождения Карла Элиасберга // Архивировано 4 августа 2012 года. // «Культура», № 23 (7584), 14 — 20 июня 2007.
• Карл Элиасберг – художник своего времени