იან ჟიჟკა
იან ჟიჟკა (ჩეხ. Jan Žižka; დ. 1360, ტროცნოვი, სამხრეთი ჩეხეთი — გ. 11 ოქტომბერი, 1424, პრშიბისლავი) — ჰუსიტური მოძრაობის მოღვაწე, სარდალი, ჩეხი ხალხის ეროვნული გმირი. წარმოშობით წვრილი თავადაზნაურობიდან (ზემანებიდან) იყო. ახალგაზრდობაში მსახურობდა სხვადასხვა ფეოდალთან. მონაწილეობა უნდა ჰქონდეს მიღებული გრიუნვალდის ბრძოლაში (1410). 1412 წლიდან იყო ჩეხეთის მეფის, ვაცლავ IV-ის სამსახურში. სავარაუდოდ, მონაწილეობდა პრაღელების 1419 წლის 30 ივლისის აჯანყებაში. მეთაურობდა ჰუსიტების რაზმს სუდომერჟის ბრძოლაში (25 მარტი, 1420), სადაც დაამარცხა ცხენოსანი რაინდები. ჰუსიტების სამხედრო ბანაკის — ტაბორის (ახლა ჩეხეთის ქალაქია) შექმნის შემდეგ გახდა მისი ოთხი ჰეტმანიდან ერთ-ერთი (ბანაკის წევრებს ტაბორიტები ეწოდებოდა), 1420 წლის დეკემბრიდან იყო 1-ელი ჰეტმანი. 1420 წლის ივლისში მეთაურობდა ვიტკოვის მთის (ახლანდ. ჟიჟკას მთის) დაცვას, სადაც, ჰუსიტური ჩეხეთის წინააღმდეგ პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობის დროს, გადაწყდა პრაღისათვის ბრძოლის ბედი (მთაზე 1950 წელს გაიხსნა ჟიჟკას ძეგლი). 1421 წლის ზაფხულში რაბის ციხის დაცვის დროს დაიჭრა და მხედველობა დაკარგა. იმავე წელს ჟიჟკა, რომელიც ბიურგერული ოპოზიციისა და შლიახტის ინტერესებს გამოხატავდა, ჩამოშორდა ტაბორის რადიკალურ ფრთას — პიკარდებს და ხელი შეუწყო მათ დასჯას. 1422 წლის 10 ოქტომბერს ჰუსიტების არმიამ იან ჟიჟკასა და პროკოპ დიდის მეთაურობით ნემეცკი-ბროდთან გაანადგურა ჯვაროსნები (მეორე ლაშქრობის დროს). 1422 წლის შემოდგომაზე კი ტახოვის ბრძოლაში უკუაქცია მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობის მონაწილეები. 1423 წელს, ტაბორიტების ბანაკის შემდგომი გაყოფის შედეგად, სათავეში ჩაუდგა მათ რადიკალურ ფრთას და შექმნა სამხედრო-პოლიტიკური ცენტრი (მცირე ტაბორი) ჰრადეც-კრალოვეში. ზომიერი ტაბორიტები დაამარცხა რამდენიმე ბრძოლაში, მათ შორის 1424 წლის 7 ივნისს მალეშოვის ბრძოლაში. დაიღუპა შავი ჭირით, ქალაქ პრშიბისლავის ალყის დროს (მორავიის საზღვართან ახლოს). ჟიჟკას გარდაცვალების შემდეგ ამისი საძმოს წევრები თავს „ობლებს“ ეძახდნენ.
ჟიჟკამ შექმნა უმკაცრესი დისციპლინისა და მაღალი სამხედრო თვისებების მქონე არმია, შეიმუშავა ევროპაში პირველი სამხედრო წესდება, სადაც მოცემული იყო ბრძოლის, ლაშქრობისა და დასვენების დროს ჯარისკაცის ქცევის წესები. დიდი წვლილი შეიტანა სამხედრო ხელოვნების განვითარებაში. ცდილობდა მოწინააღმდეგე დაემარცხებინა ველზე ბრძოლაში, მოუქნელი რაინდთა ლაშქრის წინააღმდეგ საბრძოლველად მიმართავდა მსუბუქი ქვემეხებისა და ქვეითი ჯარის მანევრებს ოთხთვალების გამოყენებით, ოთხთვალებით შემდგარ საბრძოლო ბანაკს (ვაგენბურგს) იყენებდა როგორც მოძრავ სიმაგრეს.
იხილეთ აგრეთვე
რედაქტირებალიტერატურა
რედაქტირება- ჭოხონელიძე ბ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 8, თბ., 1984. — გვ. 252.
- Лаптева Л. П. Жижка Ян из Тронцова // Большая российская энциклопедия. т. 10. — М., 2008. — стр. 78–79.