დარგუული ენაკავკასიურ ენათა ოჯახის, ნახურ-დაღესტნურ ენათა ჯგუფის ერთ-ერთი სამწერლობო ენა. გავრცელებულია დაღესტნის ცენტრალურ ნაწილში, ახუშის, ლევაშის, სერგოყალის, ხაიდაყის რაიონებში. დარგუულ ენაზე ლაპარაკობს დაახ. 500 ათ. კაცი. გამოიყოფა დიალექტები: ახუშური (რომელსაც უფუძნება სალიტერატურო ენა), ურახული, მეჰებური, მუირული, წუდახარული, სირხისა, ხაიდაყური, კუბაჩური. ისინი ძალიან განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან.

დარგუულ ენაში გარჩეულია ა, ე, ი, უ ხმოვნები, ფარინგალიზებული ა. გრძელი ხმოვნები, როგორც მეორეული ფონემები, გვაქვს მხოლოდ კუბაჩურ დიალექტში. თანხმოვანთა სისტემა დიალექტებში ორნაირია: 1. ხშულთა ოთხეულები და სპირანტთა სამეულები; 2. ხშულთა სამეულები და სპირანტთა წყვილეულები (აკლია ინტენსიური თანხმოვნები).

მორფოლოგიაში გარჩეულია გრამატიკული კლასის კატეგორია — სამი (ძირითადად) ან ოთხი კლასი. ძირითადი ბრუნვებია სახელობითი, ერგატივი, მიცემითი, ნათესაობითი. ადგილობითი ბრუნვები დიალექტების მიხედვით წარმოდგენილია ორი ორბრუნვიანი სერიიდან ხუთ-ექვს სამბრუნვიან სერიამდე. პირის ნაცვალსახელებმა ზოგ დიალექტში შემოინახა ინკლუზივ-ექსკლუზივის გარჩევა. ზმნა იცვლება გრამატიკული კლასებისა და პირის მიხედვით (ე. წ. კლასოვან-პიროვანი უღვლილება). გარდამავალი ზმნა პოლიპერსონალურია. პრეფიქსული კლასის ნიშანი გამოხატავს უახლოეს ობიექტს, სუფიქსური პირის ნიშანი (ან კლასის ნიშანი III პირში) — სუბიექტს. უღვლილება სუბიექტ-ობიექტურია. გვარის კატეგორია არ აქვს (კუბაჩურში შეიმჩნევა გვარის დიფერენციაციის ჩანასახი). ზმნა დაირთავს მიმართულებისა და ადგილის პრევერბებს (პრევერბთა სისტემა მდიდრადაა წარმოდგენილი კუბაჩურში). გარდაუვალი ზმნა ნომინატიური კონსტრუქციისაა, გარდამავალი — ერგატიულისა, გრძნობა-აღქმის ზმნა — დატიურისა.

ანბანი რედაქტირება

დარგუულ ენაზე დამწერლობა შეიქმნა 1917 წელს. 1928 წლამდე წერდნენ არაბული შრიფტით, 1928 შემოიღეს ლათინური ანბანი, ხოლო 1938 წლიდან დამწერლობა ეფუძნება კირილიცას.

A a Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь ГӀ гӀ Д д
Е е Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Къ къ
Кь кь КӀ кӀ Л л М м Н н О о П п ПӀ пӀ
Р р С с Т т ТӀ тӀ У у Ф ф Х х Хъ хъ
Хь хь ХӀ хӀ Ц ц ЦӀ цӀ Ч ч ЧӀ чӀ Ш ш Щ щ
Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

ლიტერატურა რედაქტირება

  • მაჰომეტოვი ა., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 3, თბ., 1978. — გვ. 381.
  • Абдуллаев, С. Н., Грамматика даргинского языка, Махачкала, 1954.
  • Магометов, А. А., Кубачинский язык (Исследования и тексты), Тб., 1963.

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება