დარგუული ენა

დარგუული ენა (თვითდასახელება: дарган мез) — ნახურ-დაღესტნური ენათა ოჯახის დაღესტნური ჯგუფის ერთ-ერთი სამწერლობო ენა. გავრცელებულია დაღესტნის ცენტრალურ ნაწილში, ახუშის, ლევაშის, სერგოყალის, ხაიდაყის რაიონებში. დარგუულ ენაზე ლაპარაკობს დაახ. 500 ათ. კაცი. გამოიყოფა დიალექტები: ახუშური (რომელსაც ეფუძნება სალიტერატურო ენა), ურახული, მეჰებური, მუირული, წუდახარული, სირხისა, ხაიდაყური, კუბაჩური. ისინი ძალიან განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან.

დარგუული ენა дарган мез
გავრცელებულია	რუსეთი  დაღესტანი
ლინგვისტური კლასიფიკაცია	ნახურ-დაღესტნური ენები დაღესტნური ენები დარგუული ენა
დამწერლობის სისტემა	კირილური დამწერლობა
რუკა
ვიკისივრცე
ენის თარგი	{{Lang-dar}}
ვიკიმედიის ინკუბატორში არის ვიკიპედიის სატესტო განყოფილება — დარგუული ენა

დარგუულ ენაში გარჩეულია ა, ე, ი, უ ხმოვნები, ფარინგალიზებული ა. გრძელი ხმოვნები, როგორც მეორეული ფონემები, გვაქვს მხოლოდ კუბაჩურ დიალექტში. თანხმოვანთა სისტემა დიალექტებში ორნაირია: 1. ხშულთა ოთხეულები და სპირანტთა სამეულები; 2. ხშულთა სამეულები და სპირანტთა წყვილეულები (აკლია ინტენსიური თანხმოვნები).

მორფოლოგიაში გარჩეულია გრამატიკული კლასის კატეგორია — სამი (ძირითადად) ან ოთხი კლასი. ძირითადი ბრუნვებია სახელობითი, ერგატივი, მიცემითი, ნათესაობითი. ადგილობითი ბრუნვები დიალექტების მიხედვით წარმოდგენილია ორი ორბრუნვიანი სერიიდან ხუთ-ექვს სამბრუნვიან სერიამდე. პირის ნაცვალსახელებმა ზოგ დიალექტში შემოინახა ინკლუზივ-ექსკლუზივის გარჩევა. ზმნა იცვლება გრამატიკული კლასებისა და პირის მიხედვით (ე. წ. კლასოვან-პიროვანი უღვლილება). გარდამავალი ზმნა პოლიპერსონალურია. პრეფიქსული კლასის ნიშანი გამოხატავს უახლოეს ობიექტს, სუფიქსური პირის ნიშანი (ან კლასის ნიშანი III პირში) — სუბიექტს. უღვლილება სუბიექტ-ობიექტურია. გვარის კატეგორია არ აქვს (კუბაჩურში შეიმჩნევა გვარის დიფერენციაციის ჩანასახი). ზმნა დაირთავს მიმართულებისა და ადგილის პრევერბებს (პრევერბთა სისტემა მდიდრადაა წარმოდგენილი კუბაჩურში). გარდაუვალი ზმნა ნომინატიური კონსტრუქციისაა, გარდამავალი — ერგატიულისა, გრძნობა-აღქმის ზმნა — დატიურისა.

ანბანი

დარგუულ ენაზე დამწერლობა შეიქმნა 1917 წელს. 1928 წლამდე წერდნენ არაბული შრიფტით, 1928 შემოიღეს ლათინური ანბანი, ხოლო 1938 წლიდან დამწერლობა ეფუძნება კირილიცას.

A a	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Гь гь	ГӀ гӀ	Д д
Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Къ къ
Кь кь	КӀ кӀ	Л л	М м	Н н	О о	П п	ПӀ пӀ
Р р	С с	Т т	ТӀ тӀ	У у	Ф ф	Х х	Хъ хъ
Хь хь	ХӀ хӀ	Ц ц	ЦӀ цӀ	Ч ч	ЧӀ чӀ	Ш ш	Щ щ
Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

ლიტერატურა

• მაჰომეტოვი ა., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 3, თბ., 1978. — გვ. 381.
• Абдуллаев, С. Н., Грамматика даргинского языка, Махачкала, 1954.
• Магометов, А. А., Кубачинский язык (Исследования и тексты), Тб., 1963.

ვიკიმედიის ინკუბატორში არის ვიკიპედიის სატესტო განყოფილება დარგუულ ენაზე

რესურსები ინტერნეტში

• Даргинский язык დაარქივებული 2006-12-07 საიტზე Wayback Machine. (რუსული)