გეღარდის მონასტერი

გეღარდი, აირივანქი (სომხ. Գեղարդ „კლდეში ნაკვეთი მონასტერი“) — ისტორიული ძეგლი სომხეთში, შუა საუკუნეების სომხური არქიტექტურის მნიშვნელოვანი ნიმუში, შეტანილია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაში. მონასტერი მოიცავს მრავალ კლდეშია ნაკვეთ ეკლესიას და სამარხს, რომლებიც თარიღდება IV-XIII საუკუნეებით.

გეღარდის მონასტერი და მდინარე აზატის ხეობა*
იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი
ნშანის მთავარი ეკლესია
ქვეყანა	სომხეთი
ტიპი	კულტურული
კრიტერიუმები	ii
სია	[1]
რეგიონი**	ევროპა
კოორდინატები	40°09′32″ ჩ. გ. 44°47′48″ ა. გ.
გაწევრიანების ისტორია
გაწევრიანება	2000  (24-ე სესია)
ნომერი	960
* იხ. ინგლ. სახელი UNESCO-ს სიაში. ** იუნესკოს მიერ კლასიფიცირებული რეგიონი.

მდებარეობს მდინარე აზატის ხეობაში, ერევნის სამხრეთ-აღმოსავლეთით 40 კმ-ზე. კომპლექსს ჩრდილოეთის მხრიდან აკრავს მაღალი კლდეები, ხოლო დანარჩენი მხრიდან თავდაცვითი გალავანი.

მონასტერი გადმოცემის მიხედვით მონასტერი დააარსა წმინდა გრიგოლ განმანათლებელმა სომხეთში ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად მიღების შემდეგ. თავდაპირველად მისი სახელწოდება იყო აირივანქი (კლდეში ნაკვეთი მონასტერი).

მთავარი არქიტექტურული კომპლექსი განეკუთვნება XIII საუკუნეს. მასში შედის საკათედრო ტაძარი, გავითი, კლდეში გამოკვეთილი ორი გუმბათიანი ეკლესია, პროშიანების საოჯახო სამარხები, კლდეში ნაკვეთი ხაჩქარები.

კომპლექსის უძველესი ძეგლია წმინდა ასტვაწაწინის სამლოცველო. ის მდებარეობს გალავნის გარეთ, მის დასავლეთით და ნაწილობრივ კლდეშია ამოკვეთილი. კედლებზე წარწერებია, რომელთაგან ყველაზე ადრეული თარიღდება 1177 და 1181 წლებით. საკათედრო ტაძარი ჯვაროვან-გუმბათოვანი ფორმისაა. შიდა კედლებზე შემოწირულობების ამსახველი მრავალი წარწერაა. მთავარი ტაძარი აშენდა საქართველოს სამეფოს კარის დიდგვაროვნების, ძმების, ივანე და ზაქარია მხარგრძელების მეოხებით 1215 წელს, როცა სომხეთი საქართველოს სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა.

მთავარ ტაძარს კლდეში ნაკვეთ პირველ ეკლესიასთან აკავშირეს რელიეფებითა და ჩუქურთმებით შემკული 4-სვეტიანი შესასვლელი დარბაზი გავითი (1225). პირველი კლდეში ნაკვეთი ეკლესია აშენებულია 1250 წლამდე. მის აღმოსავლეთ ნაწილში პროფიანების საგვარეულოს წარმომადგენლის სამარხია (ჟამატუნი). აქედან გასასვლელია 1283 წელს აშენებულ მეორე კლდეში ნაკვეთ ეკლესიაში. მეორე ჟამატუნი, რომელში შესასვლელიც გარე კიბითაა მოწყობილი, შეიცავს მთავრების მერიკისა და გრიგორის სამარხებს. გალავანი აშენებულია XII-XIII საუკუნეებში. მონასტრის ბერების უმრავლესობა გალავნის გარეთ კლდეში ნაკვეთ კელიებში ცხოვრობდა. საცხოვრებელი და სამეურნეო ნაგებობები აშენდა მოგვიანებით, XVII საუკუნეში.

გეღარდის მონასტერი შუა საუკუნეების სომხეთის ცნობილი საეკლესიო და კულტურული ცენტრია, სადაც რელიგიური ნაგებობების გარდა იყო სკოლა, სკრიპტორიუმი, ბიბლიოთეკა. XIII საუკუნეში მონასტერში ცხოვრობდნენ და მოღვაწეობდნენ ისტორიკოსები მხითარ და სიმეონ აირივანეცები, რომლებმაც წვლილი შეიტანეს სომხური ხელნაწერი ხელოვნების განვითარებაში. მონასტერი ასევე ცნობილი იყო იქ განთავსებული რელიქვიებით. მათგან ყველაზე სახელგანთქმული იყო შუბი, რომლითაც დაჭრეს ჯვარცმული იესო ქრისტე და რომელიც, გადმოცემის თანახმად იქ მიიტანა მოციქულმა თადეოსმა. აქედან მომდინარეობს მონასტერის სახელწოდება გეღარდვანქი (შუბის მონასტერი). შუბი მონასტერში 500 წლის განმავლობაში ინახებოდა. XII საუკუნეში მონასტერს შესწირეს მოციქულების ანდრიას და იოანეს რელიქვიები

გალერეა

• 
  გეღარდის მონასტერი. საერთო ხედი
• 
  გეღარდის მონასტერი. ტაძრის ეზო
• 
  გეღარდის მონასტერი. შესასვლელი
• 
  გეღარდის მონასტერი. ფასადი ლომისა და ხარის გამოსახულებით
• 
  გეღარდის მონასტერი. მონასტრის კარიბჭის ჯვრის გამოსახულებები
• 
  გეღარდის მონასტერი. სამხრეთის კარის ბარელიეფები
• 
  გეღარდის მონასტერი. ჯვრის გამოსახულებები
• 
  გეღარდის მონასტერი. ინტერიერი
• 
  გეღარდის მონასტერი. როზეტის ბარელიეფი იატაკზე
• 
  გეღარდის მონასტერი. ჯვრის გამოსახულებები
• 
  გეღარდის მონასტერი

იხილეთ აგრეთვე

• იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები სომხეთში
• მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სია ევროპაში

ლიტერატურა

მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი № 960 ინგლ. • რუს. • ფრ.

• შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „გეღარდის მონასტერი“ ვიკისაწყობში.

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 3, თბ., 1978. — გვ. 130.