აქბარი
ჯალალ-ად-დინ მუჰამად აქბარი (დ. 14 ოქტომბერი 1542, ამარკოტი (სინდი) — გ. 15 ოქტომბერი 1605, აგრა) — დიდი მოგოლთა მე-3 იმპერატორი 1556–1605 წლებში. თემურიდების დინასტიის წარმომადგენელი, თემურლენგის პირდაპირი შთამომავალი, ბაბურის შვილიშვილი, იმპერატორ ჰუმაიონის ვაჟი - გამოჩენილი სახელმწიფო მოღვაწე და მხედართმთავარი. ის დაიბადა 1542 წელს, ქალაქ ამარკოტში, სადაც თავისი პირველი ცხოვრების 12 წელი გაატარა. 1555 წელს ის მამასთან, ჰუმაიონთან ერთად დაბრუნდა დელში, რომელიც ლიტერატურისა და აღორძინების ცენტრი გახდა.
| აქბარ I | |
|---|---|
 | |
დიდ მოგოლთა იმპერიის მე-3 იმპერატორი | |
| კორონაცია: | 14 თებერვალი, 1556 |
| მმართ. დასაწყისი: | 11 თებერვალი 1556 |
| მმართ. დასასრული: | 15 ოქტომბერი 1605 |
| წინამორბედი: | ჰუმაიონი |
| მემკვიდრე: | ჯაჰანგირი |
| სხვა წოდებები: | დიდებული ფადიშაჰი |
| რეგენტი: |
ბაირამ-ხანი 1556–1560 |
| პირადი ცხოვრება | |
| დაბ. თარიღი: | 14 ოქტომბერი 1542 |
| დაბ. ადგილი: | ამარკოტი, სინდი, დიდ მოგოლთა იმპერია |
| გარდ. თარიღი: | 15 ოქტომბერი 1605 |
| გარდ. ადგილი: | ფატეჰპურ-სიკრი, დიდ მოგოლთა იმპერია |
| მეუღლე: |
მარიამ უზ ზამან ჯოდჰა რუქაია სულთან ბეგუმი სალიმა სულთან ბეგუმი ქისმია ბანუ ბეგუმი ბიბი დაულათ შაადი რაზია სულთან ბეგუმი თარა ბეგუმ საჰიბა თაუტი ბეგუმი |
| შვილები: |
შაჰზადა ჰასანი შაჰზადა ჰუსეინი ჯაჰანგირი შაჰზადა მურადი შაჰზადა დანიალი არამ ბანუ ბეგუმი შაქრ ულ-ნისა ბეგუმი ხანუმ სულთან ბეგუმი |
| სრული სახელი: | აბულ ფათ ჯალალ-ად-დინ მუჰამად აქბარი |
| დინასტია: | თემურიდები |
| მამა: | ჰუმაიონი |
| დედა: | ჰამიდა ბანუ ბეგუმი |
| რელიგია: | სუნიტური ისლამი დინი-ილაჰი |
1556 წელს ჰუმაიონი გარდაიცვალა და 14 წლის ასაკში აქბარი გახდა დიდ მოგოლთა ფადიშაჰი. 4 წლის შემდეგ მან განდევნა რეგენტი, ბაირამ ხანი და შეუდგა იმპერიის საზღვრების გაფართოებას. მან გააერთიანა რაჯპუტანი, გუჯარათი, ბენგალია და ქაშმირი. ის იყო გაუნათლებელი, მაგრამ ნიჭიერი მმართველი. ცდილობდა სავაჭრო ურთიერთობების განვითარებას, გაატარა მნიშვნელოვანი სამხედრო და ფინანსური რეფორმები. შექმნა ახალი რელიგია „დინი-ილაჰი“ (ღვთაებრივი რწმენა), რომელიც ისლამის, ინდუიზმის, ფარსიზმის, ჯაინიზმის ეკლექტიკურ ნაზავს წარმოადგენს. აქბარი ამ რელიგიის მეთაურად იქნა აღიარებული. იგი წარმოადგენდა როგორც სასულიერო, ისე საერო ხელისუფალს.
მოგოლთა იმპერიის სახელმწიფო ენას წარმოადგენდა თურქული ენა და ჰინდი. საშინაო რეორმების დასრულების შემდეგ აქბარი გადაიქცა მეცნიერებისა და ხელოვნების მარველად. მან გარს შემოიკრიბა საუკეთესო მეცნიერები, პოეტები, მუსიკოსები, მხატვრები. მისმა უახლოესმა თანამებრძოლმა - ვეზირმა, მრავალმხრივად განათლებულმა და მრავალ ენაზე მოლაპარაკე პიროვნებამ აბუ-ლ ფაზლიმ შემოგვინახა ჩანაწერები აქბარის მმართველობის შესახებ. ამ ჩანაწერებით ვგებულობთ, რომ აქბარის მმართველობის პერიოდში შეიქმნა ფერწერის სკოლა. იმპერიაში, შეგროვდა უმდიდრესი ბიბლიოთეკა, რომელიც 24 000 ტომს შეიცავდა. 1569 წ. ქალაქ აგრას მახლობლად დაიწყო ახალი ქალაქის - ფატეჰპურ-სიკრის მშენებლობა, რაც ქართულ ენაზე ნიშნავს "გამარჯვების ქალაქს". 1605 წელს იმპერატორი აქბარი დიზენტერიით გარდაიცვალა. ტახტი დაიკავა მისმა ვაჟმა სალიმმა, რომელმაც საიმპერატორო სახელად მიიღო ჯაჰანგირი.
შვილები
რედაქტირება- შაჰზადა ჰასან მირზა (1564)
- შაჰზადა ჰუსეინ მირზა (1564)
- შაჰზადა ნურ ალ-დინ მუჰამად სალიმი (1569–1627)
- შაჰზადა სულთან დანიალ მირზა (1572–1604)
- შაჰზადა სულთან მურად მირზა (1570–1599)
- შაჰზადა სულთან ჰუშრუ მირზა.
- ხანუმ სულთან ბეგუმი (1569–1603)
- შაქრ-უნ-ნისა ბეგუმი
- არამ ბანუ ბეგუმი (1584–1624)
- მაჰი ბეგუმი.
იხილეთ აგრეთვე
რედაქტირებალიტერატურა
რედაქტირება- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, თბ., 1977. — გვ. 36.
- აბუ ლ-ფაზლი: Akbar-namah Edited with commentary by Muhammad Sadiq Ali (Kanpur-Lucknow: Nawal Kishore) 1881–3 Three Vols. (სპარსულად)
- Abu al-Fazl ibn Mubarak Akbarnamah Edited by Maulavi Abd al-Rahim. Bibliotheca Indica Series (Calcutta: Asiatic Society of Bengal) 1877–1887 Three Vols. სპარსულად)
- Henry Beveridge (Trans.) The Akbarnama of Ab-ul-Fazl Bibliotheca Indica Series (Calcutta: Asiatic Society of Bengal) 1897 Three Vols.
- Haji Muhammad 'Arif Qandahari Tarikh-i-Akbari (Better known as Tarikh-i-Qandahari) edited & Annotated by Haji Mu'in'd-Din Nadwi, Dr. Azhar 'Ali Dihlawi & Imtiyaz 'Ali 'Arshi (Rampur Raza Library) 1962
- Martí Escayol, Maria Antònia. “Antoni de Montserrat in the Mughal Garden of good government European construction of Indian nature”, Word, Image, Text; Studies in Literary and Visual Culture, ed. Shormistha Panja et al., Orient Blacksw an, New Delhi, 2009. ISBN : 978-81-250-3735
- Satyananda Giri,AKBAR,Trafford Publishing, 2009,ISBN : 978-1-42691-561-1
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება
- Jalaluddin Muhammad Akbar დაარქივებული 2015-09-24 საიტზე Wayback Machine.
- History of the friendship between Akbar and Birbal დაარქივებული 2011-01-03 საიტზე Wayback Machine.
- Photos of Akbar The Great's final resting place დაარქივებული 2007-09-27 საიტზე Wayback Machine.
- აბუ-ლ-ფაზლ ალლამი "აქბარ ნამე"
| წინამორბედი: ჰუმაიონი |
დიდ მოგოლთა იმპერატორი 1556 — 1605 |
შემდეგი: ჯაჰანგირი |