ადამ ვაისჰაუპტი
ადამ ვაისჰაუპტი (გერმ. Adam Weishaupt; დ. 6 თებერვალი, 1748, ინგოლშტადტი (ბავარია) — გ. 18 ნოემბერი 1830, გოთა) — გერმანელი ფილოსოფოსი, ილუმინატების ორდენის დამაარსებელი, ინგოლშტადტის უნივერსიტეტის სამართლის პროფესორი, იმანუელ კანტის ფილოსოფიურ მოძღვრებათა[5] მოწინააღმდეგე.
| ადამ ვაისჰაუპტი | |
|---|---|
| გერმ. Adam Weishaupt | |
 | |
| დაბ. თარიღი | 6 თებერვალი, 1748[1] [2] [3] [4] |
| დაბ. ადგილი | ინგოლშტადტი, Electorate of Bavaria, საღვთო რომის იმპერია |
| გარდ. თარიღი | 18 ნოემბერი, 1830[2] [4] (82 წლის) |
| გარდ. ადგილი | გოთა, Duchy of Saxe-Coburg and Gotha, გერმანიის კავშირი |
| დასაფლავებულია | Friedhof II der Sophiengemeinde Berlin |
| მოქალაქეობა | ბავარიის სამეფო |
| საქმიანობა | ფილოსოფოსი, მწერალი, უნივერსიტეტის პროფესორი, canon law jurist, ადვოკატი და თეოლოგი |
| მუშაობის ადგილი | ინგოლშტადტის უნივერსიტეტი |
| ალმა-მატერი | ინგოლშტადტის უნივერსიტეტი და ინგოლშტადტის იეზუიტთა კოლეჯი |
| სამეცნიერო ხარისხი | მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი და ორდინალური პროფესორი |
| მამა | იოჰან გეორგ ვაისჰაუპტი და Johann Adam von Ickstatt |
| შვილ(ებ)ი | Karl von Weishaupt |
ადრეული ცხოვრება
რედაქტირებაადამ ვაისჰაუპტი დაიბადა 1748 წლის 6 თებერვალს ინგოლშტადტში (ბავარია)[6]. როდესაც ადამ ვაისჰაუპტის მამა, იოჰან გეორგ ვაისჰაუპტი გარდაიცვალა 1753 წელს, ადამი მხოლოდ 5 წლის იყო. მამის გარდაცვალების შემდეგ პატარა ადამზე მისი ნათლია, იოჰან ადამ ფონ იქშტატი ზრუნავდა, რომელიც ასევე სამართლის პროფესორი იყო[7]. 7 წლის ადამმა განათლების მისაღებად იეზუიტთა სკოლას მიაშურა, 15 წლის ასაკში სკოლა მიატოვა, დაინტერესდა სამეცნიერო კვლევებითა და იურისპრუდენციით, ეცნობოდა იურიდიულ ლიტერატურას, მოგვიანებით ჩაერიცხა ინგოლშტადტის უნივერსიტეტში, 20 წლის ასაკში წარმატებით დაასრულა უნივერსიტეტის დოქტურანტურა, 1772 წელს კი გახდა სამართლის პროფესორი[6]. 1775 წელს გაეცნო გეტინგენის უნივერსიტეტის პროფესორის, ჰანრიხ ფედერის ფილოსოფიურ მოძღვრებას ემპირიზმის შესახებ და სწორედ ამ ნაშრომმა განაპირობა მისი მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბება, რის შედეგადაც ვაისჰაუპტი დაუპირისპირდა იმანუელ კანტის იდეალიზმს[5].
ილუმინატების ორდენის დაარსება
რედაქტირებაიმ მომენტისათვის, როდესაც, ფაქტობრივად, ბოლო არ უჩანდა ფარული გაერთიანებებით „თამაშსა“ და მათ ბოროტად გამოყენებას, მე გადავწყვიტე ამით გამოწვეული ადამიანური სისუსტე გამომეყენებინა გაცილებით უფრო რეალური და ღირებული მიზნისათვის, ხალხის კეთილდღეობისათვის. მე მსურდა, განმეხორციელებინა ის, რაც, წესით, თავიანთი მოვალეობის ფარგლებში სასულიერო და საერო ხელისუფლებებს ევალებოდათ[8].
1776 წლის 1 მაისს ვაისჰაუპტმა დააარსა „პერფექტებილისტების“ ორდენი („Order of Perfectibilists“), რომელიც დღესდღეობით „ბავარიელი ილუმინატების“ სახელითაა ცნობილი. ვაისჰაუპტმა დაირქვა ფსევდონიმი „სპარტაკი“ („Brother Spartacus“). ორდენის უმთავრეს მიზანს წარმოადგენდა მონარქიული ხელისუფლებისა და სახელმწიფო რელიგიის გაუქმება მთელ ევროპასა და მის კოლონებში[9]. საკუთარი ორდენის პოპულარიზაციის მიზნით, 1777 წელს ადამ ვაისჰაუპტი გაწევრიანდა მიუნხენის მასონურ ლოჟაში — „Theodor zum guten Rath“. ვაისჰაუპტს სურდა ადამიანური ბუნების სრულყოფა, რისი მიღწევის ძირითად საშუალებას, მისი აზრით, წარმოადგენდა სრული შემეცნება, გათვითცნობიერება, სახელმწიფოსა და ეკლესიის ზემოქმედებისაგან გათავისუფლება. მოგვიანებით, ვაისჰაუპტმა დაიწყო მუშაობა „ბავარიელი ილუმინატების“ ორდენის სტრუქტურაზე, რათა ეს უკანასკნელი მაქსიმალურად დამსგავსებოდა მასონთა საიდუმლო ორგანიზაციების სტრუქტურას[9]. ადამ ვაისჰაუპტის რადიკალურ რაციონალიზმსა და მის მსოფლმხედველობას ბავარიის ხელისუფლება არ მიესალმებოდა. 1784 წელს ბავარიის მმართველმა, კარლ IV თეოდორმა აკრძალა ადამ ვაისჰაუპტის „ბავარიელი ილუმინატების“ ორდენის და, ზოგადად, ნებისმიერი ფარული ორგანიზაციისა და საზოგადოების საქმიანობა. საბოლოო ჯამში, ვაისჰაუპტმა დაკარგა უნივერსიტეტის პროფესორის ხარისხი და დატოვა ბავარია[9].
მოღვაწეობა დევნილობაში
რედაქტირებაბავარიის დატოვების შემდეგ, ადამ ვაისჰაუპტი გადავიდა რეგენსბურგში, იქიდან კი ქალაქ გოთაში, სადაც შეხვდა ჰერცოგ ერნესტ II-ს, რომელიც მხარს უჭერდა მის იდეებსა და შეხედულებებს. ადამ ვაისჰაუპტმა გოთაში მოღვაწეობის დროს მრავალი ნაშრომი შექმნა, მათ შორის აღსანიშნავია — „A Complete History of the Persecutions of the Illuminati in Bavaria“ (1785), A Picture of Illuminism (1786), An Apology for the Illuminati (1786) და An Improved System of Illuminism (1787). გარდაიცვალა 1830 წლის 18 ნოემბერს [5].
ტომას ჯეფერსონი ვაისჰაუპტის შესახებ
რედაქტირება
როგორც ჩანს, ვაისჰაუპტი თავდადებული ფილანტროპია. ის მიეკუთვნება იმ ადამიანებს, რომლებსაც სწამთ ადამიანური ბუნების სრულყოფილების. ის თვლის, რომ დროთა განმავლობაში თავისუფლად შეძლებს ნებისმიერ სიტუაციაში საკუთარ თავს კონტროლი გაუწიოს, რათა თავისი საქმიანობით პოლიტიკურ ხელისუფლებას არ მისცეს მასზე ზემოქმედების საბაბი. ვაისჰაუპტს მიაჩნია, რომ ადამიანური ბუნების ამაღლება იესო ქრისტეს მთავარ მიზანს წარმოადგენდა. ის ცდილობდა რელიგიის აღდგენას საკუთარი მორალური პრინციპების გავრცელების გზით, რათა ადამიანებს ესწავლათ თავიანთი შინაგანი სამყაროს მოწესრიგება და რეგულირება. ქრისტეს მცნებები არის ღვთისა და მოყვასის სიყვარულს, ამ მცნებათა შეგონებით კი, იესო ქრისტე იმედოვნებდა, რომ კაცობრიობა დაუბრუნდებოდა თავის ბუნებრივ მდგომარეობას — თავისუფლებასა და თანასწორობას. ვაისჰაუპტი ამბობს, რომ არავის არასოდეს შეუქმნია ისეთი დიდი საფუძველი თავისუფლებისათვის, როგორც იესო ნაზარეველს. ვაისჰაუპტი თვლიდა, რომ თავდაპირველად თავისუფალი მასონები იცავდნენ ქრისტიანობის ჭეშმარიტ პრინციპებს და დღემდეც შეინარჩუნეს მათი ნაწილი, თუმცა ძალიან დამახინჯებული სახით. ვაისჰაუპტი კი გვთავაზობს ადამიანური ბუნების სრულყოფას, გაუმჯობესებას, კეთილგონიერების შთაგონებას. ის ამბობს, რომ წარმატების უზრუნვეყლოფის მიზნით თავს იკავებს ხმაურიანი და შემაშფოთებელი განცხადებებისაგან. „შთამომავლობის ბედნიერების წინასწარ განჭვრეტა და მისთვის ნიადაგის შემზადება სხვადასხვა საშუალებებით, სრულიად საკმარისია ჩვენი ბედნიერებისათვის, სულიერ სიმშვიდეს ვერაფერი დაგვირღვევს.“ გამომდინარე იქიდან, რომ ვაისჰაუპტი სასულიერო პირთა დესპოტიზმისა და ტირანიის ხანაში ცხოვრობდა, მან იცოდა, რომ ინფორმაციისა და საკუთარი პრინციპების საზოგადოებაში გავრცელების დროსაც კი სიფრთხილე მართებდა. ის ცდილობა გრადაციის გზით ახალი წევრების გადმობირებას, რათა დაპირისპირებოდა ამ ტირანიას. საბოლოოდ, მისმა შეხედულებებმა გამოიწვია ბვარიიდან განდევნა, ფარული ორგანიზაციის დაშლა და გზა გაუხსნა რობისონის, ბარუელისა და მორსეს ნაბოდვარს, რომლებსაც რეალურად მხოლოდ იმის ეშინოდათ, რომ ვაისჰაუპტისეული მოძღვრებების გავრცელების შედეგად ისინი „თამაშგარე“ მდგომარეობაში აღმოჩნდებოდნენ. ეს თემა ჩემთვის ახალი არ არის, წარმომიდგენია, თქვენ რომ ჩემს ადგილას ყოფილიყავით, მსგავს სიამოვნებას მიიღებდით, რაც მე განვიცადე ამ ანალიზის შექმნისას და მჯერა, დამეთანხმებით — ადამ ვაისჰაუპტს რომ ეცხოვრა აქ, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, სადაც არ არის საჭირო არავითარი საიდუმლო მოღვაწეობა ადამიანთა განსწავლისათვის, მას არ დასჭირდებოდა ეს ფარული მექანიზმები საკუთარი მიზნის მისაღწევად[10].
ადამ ვაისჰაუპტი თანამედროვე ცხოვრებაში
რედაქტირება- 1975 წელს გამოქვეყნდა რობერტ შისა და რობერტ უილსონის თანაავტორობით დაწერილი ცნობილი ტრილოგია „Illuminatus!“. ტრილოგიაში ადამ ვაისჰაუპტი მოხსენიებულია, როგორც „ბავარიელი ილუმინატების“ ოდენის დამაარსებელი, რომელიმაც მოკლა ჯორჯ ვაშინგტონი და დაიკავა მისი პოსტი ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტის თანამდებობაზე[11].
- ადამ ვაისჰაუპტი ასევე მოხსენიებულია დეივ სიმის წიგნში „Cerebus the Aardvark“, სადაც მისი პიროვნება შერწყმულია ჯორჯ ვაშინგტონთან[12].
- ვაისჰაუპტის სახელი გვხვდება კომპიუტერულ თამაშში „Deus Ex“, საინტერესოა, რომ თამაშში ადამ ვაისჰაუპტის დაბადების თარიღად მითითებულია არა 1748 არამედ 1723 წელი[13][14].
- ადამ ვაისჰაუპტი ასევე ნახსენებია ამერიკელი მომღერლების „El-P“-ისა და „Cage“-ის სიმღერაში „Accidents Don't Happen“ — ალბომი Fantastic Damage (2002), კერძოდ, ნახსენებია შემდეგი ფრაზა — „Bush got a ouija to talk to Adam Weishaupt“[15].
ნაშრომები
რედაქტირებაილუმინატების შესახებ
რედაქტირება- (1786) „Apologie der Illuminaten“.
- (1786) „Vollständige Geschichte der Verfolgung der Illuminaten in Bayern“.
- (1786) „Schilderung der Illuminaten“.
- (1787) „Einleitung zu meiner Apologie“
- (1787) „Einige Originalschriften des Illuminatenordens“.
- (1787) „Nachtrage von weitern Originalschriften“.
- (1787) „Kurze Rechtfertigung meiner Absichten“.
- (1787) „Nachtrag zur Rechtfertigung meiner Absichten“.
- (1787) „Apologie des Mißvergnügens und des Übels“.
- (1787) „Das Verbesserte System der Illuminaten“ .
- (1788) „Der ächte Illuminat, oder die wahren, unverbesserten Rituale der Illuminaten“ .
- (1795) „Pythagoras, oder Betrachtungen über die geheime Welt- und Regierungskunst“.
ფილოსოფიური ნაშრომები
რედაქტირება- (1775) „De Lapsu Academiarum Commentatio Politica“.
- (1786) „Üeber die Schrecken des Todes: eine philosophische Rede“.
- (1788) „Discours Philosophique sur les Frayeurs de la Mort“.
- (1786) „Über Materialismus und Idealismus“.
- (1788) „Geschichte der Vervollkommnung des menschlichen Geschlechts“.
- (1788) „Über die Kantischen Anschauungen und Erscheinungen“.
- (1788) „Zweifel über die Kantischen Begriffe von Zeit und Raum“.
- (1793) Über Wahrheit und sittliche Vollkommenheit.
- (1794) „Über die Lehre von den Gründen und Ursachen aller Dinge“.
- (1797) „Über die Zwecke oder Finalursachen“.
- (1802) „Über die Hindernisse der baierischen Industrie und Bevölkerung“.
- (1804) „Die Leuchte des Diogenes“.
- (1817) „Über die Staats-Ausgaben und Auflagen“.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118766384 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
- ↑ CERL Thesaurus — Consortium of European Research Libraries.
- ↑ 4.0 4.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
- ↑ 5.0 5.1 5.2 Frederick C. Beiser. The Fate of Reason: „German Philosophy from Kant to Fichte“. (Harvard, 1987) (ინგლისური)
- ↑ 6.0 6.1 Allgemeine Deutsche Biographie Vol. 41, p. 539 (გერმანული)
- ↑ Freninger, Franz Xaver, ed. Das „Matrikelbuch der Universitaet Ingolstadt-Landshut-München.“ München: A. Eichleiter, 1872. 31. (გერმანული)
- ↑ Schneider, Heinrich (1947) „Quest for Mysteries: The Masonic Background for Literature in 18th Century“ Kessinger Publishing. p. 24 n.49 (ინგლისური)
- ↑ 9.0 9.1 9.2 Catholic Encyclopedia: „Illuminati“ (ინგლისური)
- ↑ “Thomas Jefferson to Reverend James Madison, January 31, 1800, The Thomas Jefferson Papers (American Memory from the Library of Congress)” (ინგლისური)
- ↑ „Do the Illuminati Really Exist?“ Center for Studies on New Religions . Retrieved 3 March 2006. (ინგლისური)
- ↑ Dave Sim — „Cerebus the Aardvark“, „President Adam Weisshaupt“ — appears in the Cerebus and Church & State I volumes დაარქივებული 2012-04-21 საიტზე Wayback Machine. (ინგლისური)
- ↑ Adam Weishaupt in Pc Game "Deus Ex" დაარქივებული 2012-04-24 საიტზე Wayback Machine. (ინგლისური)
- ↑ Deus Ex characters (ინგლისური)
- ↑ Adam Weishaupt is mentioned ("Bush got a ouija to talk to Adam Weishaupt") by the „Cage“ in El-P's „Accidents Don't Happen“, the ninth track on his album Fantastic Damage (2002). (ინგლისური)