ჰერცშპრუნგ-რასელის დიაგრამა
ჰერცშპრუნგ-რასელის დიაგრამა (შემოკლებით ჰ-რ დიაგრამა) — ვარსკვლავების მიმოფანტული გრაფიკი, რომელზეც ნაჩვენებია კავშირი ვარსკვლავების აბსოლუტურ ვარსკვლავიერ სიდიდესა (ან სიკაშკაშე) და სპექტრულ ტიპებსა (ან კლასიფიკაცია) და ეფექტურ ტემპერატურებს შორის.
ჰერცშპრუნგ-რასელის დიაგრამა ვარსკვლავების ადგილმდებარეობის რუკა არ არის, არამედ მასზე გამოსახულია თითოეული ვარსკვლავი გრაფიკზე და ზომავს მის ხილულ ვარსკვლავიერ სიდიდეს (სიკაშკაშე) მის ტემპერატურასთან (ფერი) მიმართებით.
ჰერცშპრუნგ-რასელის დიაგრამა ასევე აბრევიატურით მოიხსენიება: ჰ-რ დიაგრამა ან ჰრდ. დიაგრამა შეიქმნა დაახლოებით 1910 წელს ეინარ ჰერცშპრუნგისა და ჰენრი ნორის რასელის მიერ და წარმოადგენს ვარსკვლავების ევოლუციის გაგებაში უდიდეს ნაბიჯს.
ისტორიული ფონი
რედაქტირებამეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს ვარსკვლავებზე დიდმასშტაბიანი ფოტოგრაფიულ-სპექტროსკოპიული დაკვირვებები ჩატარდა ჰარვარდის კოლეჯის ობსერვატორიაში, რის შედეგადაც ათი ათასობით ვარსკვლავის სპექტრული კლასიფიკაცია მიიღეს, რამაც საბოლოოდ კულმინაციას დრაპერის კატალოგში მიაღწია. ამ ნაშრომის[1] ერთ სეგმენტში ანტონია მორიმ შეიტანა ვარსკვლავების დაყოფა მათი სპექტრული ხაზების სიგანის მიხედვით. ჰერცშპრუნგმა შენიშნა, რომ ვიწრო ხაზებით აღწერილ ვარსკვლავებს შედარებით პატარა მახასიათებელი მოძრაობა აქვს, ვიდრე იგივე სპექტრული კლასიფიკაციის სხვა ვარსკვლავებს. მან ეს ვიწრო ხაზიანი ვარსკვლავების უფრო მეტი სიკაშკაშის მიმანიშნებლად მიიღო და ამ რამდენიმე ჯგუფის პარალაქსები დათვალა, რამაც მათი აბსოლუტური ვარსკვლავიერი სიდიდის შეფასების საშუალება მისცა.[2] ეს ზეგიგანტი ვარსკვლავები იმდენად შორს მდებარეობს, რომ ღირებული პარალაქსების დათვლა შეუძლებელი იყო, სანამ კოსმოსური ასტრომეტრია არ განვითარდა, ამიტომ მათი აბსოლუტური ვარსკვლავიერი სიდიდის შეფასება არ არსებობდა ამ ნაშრომამდე. ამ დიაგრამის ადრეული რასელისეული ვერსია მოიცავდა ამ ზეგიგანტებს, იმ ახლო ვარსკვლავებს, რომელთა პარალაქსი იმ დროს გაზომილი იყო, ვარსკვლავებს ჰიადებიდან (მეზობელი ღია გროვა) და რამდენიმე მოძრავ ჯგუფს, რომელთათვისაც შესაძლოა გამოეყენებინა მოძრავი გროვის მეთოდი, რომ დაედგინა მანძილები და ამის საშუალებით ამ ვარსკვლავების აბსოლუტური ვარსკვლავიერი სიდიდე მიეღო.[3]
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ A.C. Maury; E.C. Pickering (1897). „Spectra of bright stars photographed with the 11-inch Draper Telescope as part of the Henry Draper Memorial“. Annals of Harvard College Observatory. 28: 1–128. Bibcode:1897AnHar..28....1M.
- ↑ Hertzprung, Ejnar (1909). „Über die Sterne der Unterabteilung c und ac nach der Spektralklassifikation von
Antonia C. Maury“. Astronomische Nachrichten. 179 (4296): 373–380. Bibcode:1909AN....179..373H. doi:10.1002/asna.19081792402. line feed character არის
|title=-ში №88 პოზიციაზე (დახმარება) - ↑ Russell, Henry Norris (1914). „Relations Between the Spectra and Other Characteristics of the Stars“. Popular Astronomy. 22: 275–294. Bibcode:1914PA.....22..275R.