ჰავაის სამზარეულო
ჰავაის სამზარეულო მოიცავს ხუთი განსხვავებული სტილის საკვებს, რაც ასახავს ჰავაის კუნძულებზე დასახლებისა და იმიგრაციის მრავალფეროვანი საკვების ისტორიას . [a] ანტიკური ჰავაისთან კონტაქტის წინა პერიოდში (ახ. წ. 300 –1778 წწ.) პოლინეზიელმა მოგზაურებმა კუნძულებზე ჩამოიტანეს მცენარეები და ცხოველები. ადგილობრივი ჰავაელების დასახლების ადგილას, ისინი თევზაობდნენ, მოაშენეს ტარო პოისთვის, დარგეს ქოქოსი, შაქარი, ტკბილი კარტოფილი და იამები და მოხარშეს ხორცი და თევზი ღუმელში. 1778 წელს პირველი კონტაქტის შემდეგ, ევროპული და ამერიკული სამზარეულო ჩამოვიდა მისიონერებთან და ვეშაპებზე მონადირეებთან ერთად, რომლებმაც საკუთარი საკვები შემოიტანეს და შაქრის ლერწმის პლანტაციები ააშენეს. ქრისტიანმა მისიონერებმა შემოიტანეს ახალი ინგლისის სამზარეულო [1] ხოლო ვეშაპებზე მონადირეებმა შემოიტანეს დამარილებული თევზი, რომელიც საბოლოოდ გარდაიქმნა ადგილობრივ განსაკუთრებულ კერძად - ლომილომის ორაგულად.
ისტორია რედაქტირება
300–500 წლებში პოლინეზიელი მეზღვაურები ჰავაის კუნძულებზე რომ ჩამოვიდნენ, ახალ მიწაზე რამდენიმე საკვები მცენარე არსებობდა, გვიმრების გარდა და ხილი, რომელიც იზრდება მაღალ სიმაღლეებზე. ბოტანიკოსები და არქეოლოგები თვლიან, რომ პოლინეზიელმა მოგზაურებმა კუნძულებზე შეიტანეს დაახლოებით 27 – დან 30 – მდე მცენარე, რომლებიც კანოს მცენარეების სახელითაა ცნობილი და გამოიყენებოდა ძირითადად საკვებად. მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო ტარო. საუკუნეების განმავლობაში ტარო და მისგან დამზადებული პოი მათი რაციონის მთავარი ელემენტი იყო და ის დღესაც ძალიან უყვართ. ტაროს გარდა, პოლინეზიელებს მოჰყავდათ ტკბილი კარტოფილი . ითვლება, რომ ეს პოლინეზიის ახალ სამყაროსთან კონტაქტის შედეგად მოხდა. მარკიზელება, პირველად შემოიტანეს პურის ხე და ტაიტი და საცხობი ბანანი. პოლინეზიიდან ჩამოსახლებულებს ასევე მოჰქონდათ ქოქოსი, კანტელი (ჰავაურ ენაზე ცნობილია როგორც კუკუის კაკალი) და შაქრის ლერწამი.[2] მათ ახალ ქვეყანაში უამრავი თევზი, მოლუსკი და ლიმუ იპოვნეს. ჩიტებს, რომლებსაც ფრენა არ შეეძლოთ ადვილად იჭერდნენ, ასევე ბუდეები სავსე იყო კვერცხებით. წყნარი ოკეანის კუნძულების უმეტესობას ხორცის ცხოველები არ ჰყავდა, ღამურების და ხვლიკების გარდა, ამიტომ ძველი პოლინეზიელები წყნარ ოკეანეში ღორებით, ქათმებით და ძაღლებით დატვირთულები შევიდნენ. ღორებს რელიგიური მსხვერპლშეწირვისთვის ზრდიდნენ, ხორცს კი შესაწირ დაწესებულებებს სთავაზობდნენ, რომელთა ნაწილს მღვდლები იყენებდნენ, დანარჩენებს კი მასობრივ დღესასწაულზე მიირთმევდნენ. ჰავაის ადრეული რაციონი მრავალფეროვანი იყო და მოიცავდა 130-მდე სხვადასხვა სახის ზღვის პროდუქტს და 230 სახის ტკბილ კარტოფილს. მიწის და ზღვის ფრინველების ზოგიერთი სახეობა გადაშენდა.
1778 წელს კაპიტანი ჯეიმზ კუკი მივიდა კუნძულ ნიიჰაუზე და დატოვა თხა, ცხვარი, ღორი, ინგლისური ნესვის, გოგრასა და ხახვის თესლი. 1793 წელს კაპიტანმა ჯორჯ ვანკუვერმა პირველი პირუტყვი მიიყვანა კუნძულებზე; კალიფორნიიდან ლონგჰორნები გადასცეს მეფე კამეჰამეა I- ს. ბუნებრივი მტაცებლების გარეშე, ახალი პირუტყვი გამრავლდა კონტროლის გარეშე; მეფემ დაიქირავა ამერიკელი კაცი, სახელად ჯონ პარკერი პირუტყვის დასაპყრობად და ცხოველების მოსაშინაურებლად. მალევე საქონლის ხორცი შემოიტანეს ჰავაის სამზარეულოში.
მე -19 საუკუნის ბოლოს, ანანასისა და შაქრის ლერწმის პლანტაციებმა, რომლებსაც ამერიკელი გადამთიელები ფლობდნენ და მართავდნენ, ჰავაის მიწის დიდი ნაწილი აიღეს და ეს ორი კულტურა ჰავაის ეკონომიკის შემოსავლების ყველაზე მნიშვნელოვან წყაროდ იქცა.
ინგრედიენტები რედაქტირება
ბოსტნეული, ხილი და კაკალი რედაქტირება
ტარო ( Colocasia esculenta ): პოპულარული და უძველესი მცენარეა, რომელსაც მინიმუმ 30,000 წლის განმავლობაში იღებდნენ ძირძველი მოსახლეობა ახალ გვინეაში.[3] არსებობს ასობით სახეობის ტარო. მშრალი მიწის ჯიშს აქვს ხრაშუნა ტექსტურა და გამოიყენება ტაროს ჩიპსების დასამზადებლად. პატარა ამერიკული ჯიში გამოიყენება ჩაშუშული კერძებისთვის.[4]
პურის ხილი ( Artocarpus altilis )
სანთლის კაკალი ( Aleurites moluccana ) ან კუკუი: შემწვარი კერნელი ტრადიციულად სანთლებად გამოიყენება; მთავარი ინგრედიენტი უძველესი ჰავაის სუნელი "ინამონა"
ქოქოსი ( Cocos nucifera )
პოლინეზიური ისრის ძირი ( Tacca leontopetaloides ) ან პია მცენარე: მოხარშულ ისრის ძირს ურევენ პაპაიას, ბანანს ან გოგრას გამომცხვარ დესერტებში. ჰაუპია, ჰავაის ქოქოსის კრემის პუდინგია, რომელსაც Tacca leontopetaloides(pia) გასასქელებლად იყენებენ.
ტი ( Cordyline fruticosa ): ჰავაიზე დისტილაციის ტექნიკის შემოსვლის შემდეგ ტის ფესვი ალკოჰოლურად გადააკეთეს, რომელსაც "ოკოლეჰაო" უწოდეს. ფოთლებს იყენებენ საჭმლის შესაფუთად.
ფრთიანი ლობიო ( Psophocarpus tetragonolobus )
ჯიქამა
ლიტერატურა რედაქტირება
- Adams, Wanda A. (2006), The Island Plate: 150 Years of Recipes and Food Lore from the Honolulu Advertiser, Waipahu, Hawaiʻi: Island Heritage Publishing, http://www.islandheritage.com/. წაკითხვის თარიღი: 2021-01-18 დაარქივებული 2020-02-23 საიტზე Wayback Machine. .
- Adams, Wanda A. (2007-11-28), "Cheers to cooking with beer", Taste (The Honolulu Advertiser): pp. 3E, http://the.honoluluadvertiser.com/article/2007/Nov/28/il/hawaii711280363.html.
- Barnes, Phil (1999), A Concise History of the Hawaiian Islands, Petroglyph Press, ISBN 0-912180-56-0, https://archive.org/details/concisehistoryof0000barn.
- Paul, Robert E.; Ching-Cheng Chen (2003), „Postharvest Physiology, Handling and Storage of Pineapple“, Bartholomew, Robert E., The Pineapple: Botany, Production and Uses, CABI Publishing, p. 253, ISBN 0-85199-503-9.
- Brennan, Jennifer (2000), Tradewinds & Coconuts: A Reminiscence & Recipes from the Pacific Islands, Periplus, ISBN 962-593-819-2.
- Choy, Sam (1999), Sam Choy's Poke: Hawaiʻi's Soul Food, Honolulu, Hawaii: Mutual Publishing, ISBN 1-56647-253-9, http://www.mutualpublishing.com.
- Choy, Sam; Cook, Lynn (2003), Sam Choy & the Makaha Sons' A Hawaiian Lū‘au, Mutual Publishing, ISBN 1-56647-573-2.
- Corum, Ann Kondo (2000), Ethnic Foods of Hawaiʻi, The Bess Press, ISBN 1-57306-117-4.
- Gabaccia, Donna R. (2000), We Are What We Eat: Ethnic Food and the Making of Americans, Harvard University Press, ISBN 0-674-00190-7.
- HRHAS, (Honolulu Royal Hawaiian Agricultural Society) (1850), Transactions of the Royal Hawaiian Agricultural Society, 1. no. 1, Honolulu, HI: Henry M. Whitney, pp. 45–46, https://books.google.com/?id=Ruc3AAAAMAAJ&printsec=titlepage.
- Henderson, Janice Wald (1994), The New Cuisine of Hawaii: Recipes from the Twelve Celebrated Chefs of Hawaii Regional Cuisine, New York: Villard Books, ISBN 0-679-42529-2.
- Kamakau, Samuel M. (1992), The Works of the People of Old, Honolulu, HI: Bishop Museum Press, ISBN 0-910240-18-3, https://archive.org/details/worksofpeopleofo0000kama.
- Kane, Herb Kawainui (1998), Ancient Hawaii, Kawainui Press, ISBN 0-943357-03-9.
- Kirch, Patrick Vinton (2001), On the Road of the Winds: an Archaeological History of the Pacific Islands Before European Contact, University of California Press, ISBN 0-520-23461-8.