ვიკიპედია

ჯეიმზ ტიპტრი უმცროსი

ელის ბრედლი შელდონი ( დ. 24 აგვისტო, 1915 - გ. 19 მაისი, 1987) — ამერიკელი სამეცნიერო ფანტასტიკისა და ფენტეზის ავტორი, ცნობილი როგორც ჯეიმზ ტიპტრი უმცროსი, ფსევდონიმი რომელსაც იყენებდა 1967 წლიდან სიკვდილამდე. 1977 წლამდე საჯაროდ ცნობილი არ იყო რომ ჯეიმზ ტიპტრი უმცროსი ქალი იყო. 1974 წლიდან 1985 წლამდე ის ასევე ხშირად იყენებდა ფსევდონიმს - რაქუნა შელდონი . ტიპტრი შეიყვანეს სამეცნიერო ფანტასტიკის დიდების დარბაზში 2012 წელს

ჯეიმზ ტიპტრი უმცროსი
დაბადების თარიღი 24 აგვისტო, 1915(1915-08-24)[1] [2] [3] [4]
დაბადების ადგილი ჩიკაგო[5] [6]
გარდაცვალების თარიღი 19 მაისი, 1987(1987-05-19)[1] [2] [3] [4] (71 წლის)
გარდაცვალების ადგილი McLean
ფსევდონიმი James Tiptree Jr. და Raccoona Sheldon
საქმიანობა რომანისტი[5] , მწერალი[5] [7] , ფსიქოლოგი[8] [9] , ხელოვანი[10] [11] , სამეცნიერო ფანტასტიკოსი მწერალი, intelligence analyst და ჯაშუში[12]
ენა ინგლისური ენა
მოქალაქეობა  აშშ[13]
ალმა-მატერი ჯორჯ ვაშინგტონის უნივერსიტეტი[5] , Sarah Lawrence College[5] და American University
ჟანრი სამეცნიერო ფანტასტიკა და feminist science fiction
Magnum opus Ten Thousand Light-Years from Home, Warm Worlds and Otherwise, Star Songs of an Old Primate, Out of the Everywhere and Other Extraordinary Visions, Houston, Houston, Do You Read?, The Starry Rift, Tales of the Quintana Roo, Crown of Stars, Her Smoke Rose Up Forever და Byte Beautiful: Eight Science Fiction Stories
ჯილდოები ნებულას პრემია საუკეთესო მოთხრობისათვის, ჰიუგოს პრემია საუკეთესო თხზულებისათვის[14] , ნებულას პრემია საუკეთესო რომანისათვის, ჰიუგოს პრემია საუკეთესო თხზულებისათვის[15] , ნებულას პრემია საუკეთესო მოკლე თხზულებისათვის, ლოკუსის პრემია საუკეთესო მოკლე თხზულებისთვის[16] , სამეცნიერო ფანტასტიკის და ფენტეზის დიდების დარბაზი, Hayakawa Award და ლოკუსის პრემია საუკეთესო მოთხრობისთვის[17]
მეუღლე Huntington D. Sheldon[5]
ხელმოწერა

ტიპტრის სადებიუტო მოთხრობების კრებული, ათი ათასი სინათლის წელი სახლიდან, გამოიცა 1973 წელს, ხოლო მისი პირველი რომანი, Up the Walls of World, გამოიცა 1978 წელს. მისი სხვა ნამუშევრები მოიცავს 1973 წლის ნოველას „ქალები, რომლებსაც კაცები არ ხედავენ ", 1974 წლის ნოველა „გოგონა, რომელიც იყო ჩართული“, 1976 წლის ნოველა „ჰიუსტონ, ჰიუსტონ, კითხულობ? “, 1985 წლის რომანი „სიკაშკაშე ჰაერიდან მოდის“ და 1974 წლის მოთხრობა „მისი კვამლი სამუდამოდ გაიზარდა“ .

ბიოგრაფია

რედაქტირება

ალისა ჰასტინგს ბრედლი წარმოშობით ჰაიდ პარკის ინტელექტუალური ანკლავის ოჯახიდან იყო, უნივერსიტეტის უბანი ჩიკაგოში . [18] მისი მამა იყო ჰერბერტ ედვინ ბრედლი, იურისტი და ნატურალისტი, ხოლო დედა - მერი ჰასტინგს ბრედლი, მხატვრული და სამოგზაურო წიგნების მწერალი. ადრეული ასაკიდან იგი მოგზაურობდა მშობლებთან ერთად, ხოლო 1921–22 წლებში ოჯახი პირველად გაემგზავრა ცენტრალურ აფრიკაში . ამ მოგზაურობის დროს მან შეასრულა „კარგი ქალიშვილის როლი, ყოველთვის ლამაზად ჩაცმული და დედის დამსახურებით კარგად აღზრდილი“. მოგვიანებით ამ გამოცდილებაზე დაყრდნობით დაწერა მოთხრობა „ქალები, რომლებსაც მამაკაცები არ ხედავენ“. [19]

 
ალისა შელდონი კიკუიუს ხალხთან ერთად, 1920 წ.

ის არის დედამისის ორი არამხატვრული მოთხრობის პერსონაჟი მათი მოგზაურობებიდან: ალისა ჯუნგლებში (1927) და ალისა სპილოებში (1929). ეს იყო ორივე სამოგზაურო წიგნი ბავშვებისთვის, რომელიც შეიცავდა ახალგაზრდა ალისის ფოტოებს, რომელიც სტუმრობდა აფრიკის ისეთ ნაწილებს, რომლებიც ჯერ კიდევ არ იყო აღმოჩენილი დასავლელების მიერ. ილუსტრირებული ყდა წიგნისთვის ალისა ჯუნგლებში მიეკუთვნება ალისა ჰასტინგს ბრედლის.

აფრიკაში მოგზაურობის დროს ბრედლი ჩიკაგოს სკოლაში სწავლობდა. როდესაც ის თოთხმეტი წლის იყო, გაგზავნეს შვეიცარიაში, ლოზანა, სკოლის დასამთავრებლად, სანამ დაბრუნდებოდნენ შეერთებულ შტატებში ნიუ-იორკი, ტარიტაუნის სკოლა- ინტერნატში სასწავლებლად.

ზრდასრულობა და ადრეული კარიერა: 1934–1967 წწ

რედაქტირება

ბრედლი დედამ წაახალისა, ეზრუნა კარიერისთვის, მაგრამ დედას ასევე იმედი ჰქონდა, რომ დაქორწინდებოდა და დასახლდებოდა. 1934 წელს, 19 წლის ასაკში, გაიცნო უილიამ (ბილ) დეივი და მასზე დაქორწინდა. [19] [20] მან მიატოვა სარა ლოურენსის კოლეჯი, რომელიც არ აძლევდა დაქორწინებულ სტუდენტებს სწავლის უფლებას. ისინი გადავიდნენ ბერკლიში, კალიფორნია, სადაც ესწრებოდნენ გაკვეთილებს და დეივიმ უბიძგა მას ხელოვნებისკენ. [19] ქორწინება არ იყო წარმატებული; ის იყო ალკოჰოლიკი და მფლანგველი. [19] წყვილი 1940 წელს დაშორდა. [19] მოგვიანებით, ბრედლი გახდა გრაფიკოსი, მხატვარი - ჯერ კიდევ „ალის ბრედლი დეივის“ სახელით. [18]

განქორწინების შემდეგ, ბრედლი შეუერთდა ქალთა არმიის დამხმარე კორპუსს, სადაც გახდა მიწოდების ოფიცერი. 1942 წელს შეუერთდა შეერთებული შტატების არმიის საჰაერო ძალებს და მუშაობდა არმიის საჰაერო ძალების ფოტო-დაზვერვის ჯგუფში. მოგვიანებით იგი დააწინაურეს მაიორად, იმ დროის ქალთა მაღალი წოდება. ჯარში მან „პირველად იგრძნო, რომ თავისუფალ ქალთა შორის იყო“. როგორც დაზვერვის ოფიცერი, იგი გახდა საჰაერო დაზვერვის ფოტოების კითხვის ექსპერტი. [20]

1945 წელს, ომის დამთავრებისას, როდესაც ის პარიზში დავალებით იმყოფებოდა, ცოლად გაჰყვა მეორე ქმარს, ჰანტინგტონ დ. შელდონს, რომელიც ცნობილია როგორც „ტინგი“. იგი 1946 წელს გაათავისუფლეს სამხედრო სამსახურიდან, ამ დროს მან ქმართან ერთად წამოიწყო მცირე ბიზნესი . იმავე წელს, არამხატვრული სტატია გერმანიაში მომუშავე პოლონელი ლტოლვილების შესახებ (სათაურით "იღბლიანი პირები") გამოქვეყნდა The New Yorker- ის 1946 წლის 16 ნოემბრის ალის ბრედლის ავტორობით. 1952 წელს იგი და მისი მეუღლე მიიწვიეს CIA-ში. CIA-ში მუშაობდა დაზვერვის ოფიცრად, მაგრამ არ მოწონდა სამუშაო. [20] მან თანამდებობა დატოვა 1955 წელს და დაბრუნდა კოლეჯში.

სწავლობდა ხელოვნების ბაკალავრის ხარისხზე ამერიკულ უნივერსიტეტში (1957–1959). 1967 წელს მან მიიღო დოქტორის ხარისხი ჯორჯ ვაშინგტონის უნივერსიტეტში ექსპერიმენტულ ფსიქოლოგიაში . დაწერა სადოქტორო დისერტაცია ცხოველების პასუხებზე ახალ სტიმულებზე სხვადასხვა გარემოში. ამ დროის განმავლობაში მან დაწერა და წარადგინა რამდენიმე სამეცნიერო ფანტასტიკური მოთხრობა ჯეიმზ ტიპტრი უმცროსის სახელით, რათა დაეცვა თავისი აკადემიური რეპუტაცია. [21]

ხელოვნების კარიერა

რედაქტირება

ბრედლიმ დაიწყო ილუსტრირება, როდესაც ის ცხრა წლის იყო, თავისი წვლილი შეიტანა დედის წიგნში, ალისა სპილოებში, საბავშვო წიგნში ოჯახის მეორე მოგზაურობის შესახებ აფრიკაში და მასში აღწერილი იყო თავად ბრედლი. [18] მოგვიანებით მან ჩიკაგოს გალერეაში გაიმართა აფრიკის ნახატების გამოფენა, რომელიც მოაწყო მისმა მშობლებმა. [18] მიუხედავად იმისა, რომ მან დედის რამდენიმე წიგნის ილუსტრაცია მოახდინა, მხოლოდ ერთი ილუსტრაცია გაყიდა თავისი სიცოცხლის განმავლობაში, 1931 წელს, ჰაროლდ ობერის დახმარებით, ნიუ-იორკერის აგენტი, რომელიც მუშაობდა დედასთან. ილუსტრაცია ცხენის აღზრდისა და მხედრის გადმოგდების შესახებ ათ დოლარად გაიყიდა. [18]

1936 წელს ბრედლიმ მონაწილეობა მიიღო ჯგუფურ შოუში ჩიკაგოს ხელოვნების ინსტიტუტში, რომელთანაც მას კავშირი ჰქონდა ოჯახის მეშვეობით, რომელშიც წარმოდგენილი იყო ახალი ამერიკული ნამუშევრები. ეს მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იყო მისი მხატვრობის კარიერაში. ამ პერიოდის განმავლობაში ასევე იღებდა კერძო ხელოვნების გაკვეთილებს ჯონ სლოუნისგან . ბრედლის არ მოსწონდა სიფრთხილე ფერწერაში. ხელოვნების გაკვეთილზე ანატომიის წიგნის შემოწმებისას მან შენიშნა, რომ სასქესო ორგანოები დაფარული იყო, ამიტომ მან ფანქრით აღადგინა ფიგურების სასქესო ორგანოები. [18]

1939 წელს მისი შიშველი ავტოპორტრეტი სახელწოდებით პორტრეტი ქვეყანაში ცნობილი გახდა. მიუხედავად ამისა, მან ამჯობინა თავისი ნამუშევრები სახლში შეენახა. [18]

1940 წლისთვის ბრედლი გრძნობდა, რომ დაეუფლა ყველა საჭირო ტექნიკას. [18] მან შეწყვიტა ხატვა 1941 წელს. იმის გამო, რომ სჭირდებოდა საკუთარი თავის გადარჩენის გზა, მშობლები დაეხმარნენ მას სამუშაოს პოვნაში, დასაქმდა როგორც ხელოვნებათმცოდნე „ჩიკაგო სანში“. [18]

სამეცნიერო ფანტასტიკა: 1967- 1987

რედაქტირება

ბრედლიმ აღმოაჩინა სამეცნიერო ფანტასტიკა 1924 წელს, მაგრამ მოგვიანებით დაიწყო წერა.

მისი პირველი გამოქვეყნებული მოთხრობა იყო „გამყიდველის დაბადება“ 1968 წლის მარტის გამოცემაში Analog Science Fact & Fiction, რედაქტორი ჯონ ვ. კემპბელი . ამას მოჰყვა თუ და ფანტასტიკა . ის იყენებდა მრავალ ფსევდონიმს: „ალის ჰასტინგს ბრედლი“, „მაიორი ალის დეივი“, „ალი ბ. შელდონი“, „დოქტორი ალის ბ. შელდონი“ და „რაქუნა შელდონი“.

ფსევდონიმი რაქუნა არ აღმოჩნდა წარმატებული.

ფსევდონიმი წარმატებით შეინარჩუნა 1977 წლის ბოლომდე. [20] „ტიპტრი“ ფართოდ იყო ცნობილი, როგორც ფსევდონიმი, მისი გამოყენება მიზნად ისახავდა დაზვერვის საზოგადოების თანამდებობის პირის პროფესიული რეპუტაციის დაცვას. მკითხველები, რედაქტორები და კორესპონდენტები მეტწილად ვარაუდობდნენ, რომ მწერალი იყო მამრობითი სქესის წარმომადგენელი.

გარდაცვალება და მემკვიდრეობა

რედაქტირება

შელდონმა განაგრძო წერა ტიპტრის ფსევდონიმით კიდევ ათწლეულის განმავლობაში. სიცოცხლის ბოლო წლებში მას აწუხებდა დეპრესია და გულის პრობლემები, ქმარმა კი მხედველობა დაკარგა და 1986 წელს თითქმის მთლიანად დაბრმავდა [18] 1976 წელს, მაშინ 61 წლის შელდონმა მისწერა სილვერბერგს და გამოთქვა სურვილი, დაესრულებინა საკუთარი სიცოცხლე, სანამ ის ჯერ კიდევ შრომისუნარიანი და აქტიური იყო; მან თქვა, რომ თავს არიდებდა ამის განზრახვის შესრულებას, რადგან არ სურდა ქმრის მიტოვება და მისი მოკვლა არ შეეძლო. [22] მოგვიანებით, მან ქმარს შესთავაზა, რომ დაედოთ სუიციდის ხელშეკრულება, როდესაც მათი ჯანმრთელობა გაუარესდა. 1977 წლის 21 ივლისს მან თავის დღიურში დაწერა: „თინგი დამთანხმდა თვითმკვლელობაზე 4-5 წელიწადში“. [18]

ათი წლის შემდეგ, 1987 წლის 19 მაისს შელდონმა ესროლა ქმარს და შემდეგ თავი მოიკლა; მან ადვოკატს პირველი სროლის შემდეგ დაურეკა, რათა სათანადოდ ემოქმედა. ისინი იპოვეს მკვდარი, ხელჩაკიდებულები საწოლში, ვირჯინიის სახლში. [23] ბიოგრაფი ჯული ფილიპსის თქმით, შელდონის მიერ დატოვებული სუიციდის ჩანაწერი დაიწერა 1979 წლის სექტემბერში და შენახული იყო საჭიროებამდე. [18] მიუხედავად იმისა, რომ შელდონების გარდაცვალების გარემოებები არ არის საკმარისად ნათელი, რომ გამოირიცხოს მკვლელობა, მათთან ყველაზე ახლოს მყოფთა ჩვენებები მიუთითებს შეთანხმებულ თვითმკვლელობაზე. [24]

სექსუალური ორიენტაცია

რედაქტირება

შელდონს მთელი ცხოვრება ქალები იზიდავდა და სიკვდილამდე, წლების განმავლობაში, თავს ლესბოსელად მოიხსენიებდა. 1980 წელს მან მისწერა ჯოანა რასს და თქვა: „მე ლესბოსელი ვარ [ [...] მე ძალიან მომწონს ზოგიერთი მამაკაცი, მაგრამ თავიდანვე, გოგოები უფრო მიზიდავდნენ." [18] შელდონს ჰქონდა რომანი მამაკაცებთან [18] და მოწონდა რამდენიმე ქალი. [18] მისი პირველი ქორწინების დროს მან აღნიშნა: „ჩემი ცხოვრების 2 ან 3 დიდი სიყვარული გოგოები იყვნენ“. [18]

ლიტერატურა

რედაქტირება
  • Cranny-Francis, Anne. Feminist Fiction. New York: St. Martin's Press, 1990.
  • Elms, A.C. "Painwise in space: The psychology of isolation in Cordwainer Smith and James Tiptree Jr." in G. Westfahl (Ed.), Space and Beyond: The Frontier Theme in Science Fiction. Westport, CT: Greenwood Press, 2000. ISBN 978-0-313-30846-8.
  • Fowler, Karen Joy with Pat Murphy, Debbie Notkin and Jeffrey D. Smith (eds.). The James Tiptree Award Anthology 1: Sex, the Future, and Chocolate Chip Cookies. San Francisco, CA: Tachyon Publications, 2004. ISBN 978-1-892391-19-3.
  • Fowler, Karen Joy with Pat Murphy, Debbie Notkin and Jeffrey D. Smith (eds.). The James Tiptree Award Anthology 2. San Francisco, CA: Tachyon Publications, 2005. ISBN 978-1-892391-31-5.
  • Fowler, Karen Joy with Pat Murphy, Debbie Notkin and Jeffrey D. Smith (eds.). The James Tiptree Award Anthology 3: Subversive Stories about Sex and Gender. San Francisco, CA: Tachyon Publications, 2007. ISBN 978-1-892391-41-4.
  • Kirkpatrick, Kim (2007). „Begin Again: James Tiptree, Jr.'s Opossum Tricks“. Biography. 30 (1): 61–73. doi:10.1353/bio.2007.0024. S2CID 161379989.
  • Notkin, Debbie and The Secret Feminist Cabal (eds.). Flying Cups and Saucers: Gender Explorations in Science Fiction and Fantasy. Covina, CA: Edgewood Press, 1998 (2nd edition Lulu.com, 2008).
  • Phillips, Julie. "Dear Starbear: Letters Between Ursula K. Le Guin and James Tiptree Jr." The Magazine of Fantasy & Science Fiction, September 2006.
  • Phillips, Julie (2006). James Tiptree Jr.: The Double Life of Alice B. Sheldon. St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-20385-6.  A thorough biography, with insight into Sheldon's life and work. Extensive quotation from her correspondence, journals, and other papers. Times Literary Supplement review The Times & The Sunday Times დაარქივებული 2008-08-29 საიტზე Wayback Machine.
  • Phillips, Julie. "James Tiptree Jr.: The Double Life of Alice B. Sheldon" (jamestiptreejr.com).: the biographer's website dedicated to Tiptree/Sheldon

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 Gregersen E. Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2.0 2.1 SNAC — 2010.
  3. ↑ 3.0 3.1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  4. ↑ 4.0 4.1 NooSFere — 1999.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 Blain V., Grundy I., Clements P. The Feminist Companion to Literature in English: Women Writers from the Middle Ages to the Present — 1990. — P. 973.
  6. ↑ http://books.google.com/books/about/Tales_of_the_Quintana_Roo.html?id=_iuxAAAAIAAJ
  7. ↑ http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.0022-3840.1996.545103.x/pdf
  8. ↑ http://www.virtualworldlets.net/Resources/Hosted/Resource.php?Name=SelfPerspectiveVR
  9. ↑ http://www.sfsignal.com/archives/2011/08/toc_the_weird_a_compendium_of_dark_strange_stories_edited_by_ann_and_jeff_vandermeer/
  10. ↑ http://www.lightspeedmagazine.com/fiction/and-i-awoke-and-found-me-here-on-the-cold-hills-side/
  11. ↑ http://starcraving.com/?p=149
  12. ↑ Czech National Authority Database
  13. ↑ LIBRIS — National Library of Sweden, 2006.
  14. ↑ https://www.thehugoawards.org/hugo-history/1974-hugo-awards/
  15. ↑ https://www.thehugoawards.org/hugo-history/1977-hugo-awards/
  16. ↑ https://www.sfadb.com/Locus_Awards_1984
  17. ↑ https://www.sfadb.com/Locus_Awards_1986
  18. ↑ 18.00 18.01 18.02 18.03 18.04 18.05 18.06 18.07 18.08 18.09 18.10 18.11 18.12 18.13 18.14 18.15 Phillips 2006.
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 19.3 19.4 Speller, Maureen Kincaid (2007). „James Tiptree, Jr“. Magill's Literary Annual 2007: 1–3 – წარმოდგენილია EBSCOhost-ის მიერ.
  20. ↑ 20.0 20.1 20.2 20.3 Kirkpatrick 2007.
  21. ↑ Phillips, Julie.
  22. ↑ Davis, Patricia (May 20, 1987). „Bullets End 2 'Fragile' Lives“. The Washington Post. ციტირების თარიღი: September 3, 2019.
  23. ↑ Osgood, N.J. (1992). Suicide in Later Life: Recognizing the Warning Signs. 
  24. ↑ Lothian, Alexis. (September 2, 2019) Alice Sheldon and the name of the Tiptree Award en-US. ციტირების თარიღი: September 3, 2019
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ჯეიმზ_ტიპტრი_უმცროსი&oldid=4706464“-დან